تکنیک های مورد استفاده در گزارش از شخص (قسمت دوم)

پژوهش خبری صداوسیما: گزارش از شخص در دو ساختار گفتار محور و مجری محور انجام می شود که در قالب مجری محور این مجری است که به گزارش ساختار می دهد و با پرسش ها و ارتباطات کلامی و غیرکلامی فرایند تولید برنامه را پیش می برد اما در نوع دوم که در قالب گفتار محور است شخصیت مورد نظر خود عامل جلو برنده برنامه است. در این نوشتار که قسمت دوم موضوع گزارش از شخص هست روند انجام گزارش و قالب های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. گزارش های خبری به طور کلی از نظر ساختارمشتمل بر دو گونه عمده هستند که عبارتند از قالب خبر و قالب فراخبر.

1- قالب خبری
قالب خبری عناصر تشکیل دهنده ساختار گزارش خبری از شخص است.این گونه برنامه ها از دو ساختار گفتار محور و مجری محور تابعیت می کنند.

ساختار گفتار محور: در حالت اول عامل پیوند دهنده صحنه های مختلف، خود شخصیت برنامه است که با راهنمایی گزارشگر برنامه به ایفای نقش واقعی و طبیعی خود در مقابل دوربین می پردازد. در بعضی مواقع این شخص کلام لیپ سینک (همزمانی کلام و حرکت لبها) دارد .مثل موقعی که مصاحبه می کند. در سایر مواقع که کلام وی را روی تصاویر مختلف و متنوع می شنویم، این گفتار به شیوه اول شخص مفرد ارائه می شود. بدیهی است که در ساختار گفتار محور نیازی به حضور و عملکرد گزارشگر در مقابل دوربین نیست. وحدت و یکپارچگی برنامه از طریق گفتار سوژه برنامه تامین می شود.
عناصر ساختاری این نوع برنامه ها عبارتند از: مصاحبه، نریشن، تصاویر زنده، تصاویر آرشیوی، موسیقی، سکانس مونتاژی.

ساختار مجری محور: در این نوع گزارش ها عامل پیوستگی برنامه و ارتباط منطقی صحنه ها با هم کسی به جز گزارشگر نیست. اوست که علاوه بر سوژه برنامه (شخصیت موضوع برنامه) با دوستان و اعضا خانواده و سایر افراد مربوط مصاحبه می کند.سراغ فضاها و مکان های مختلف مثل موزه، محل نگهداری اسناد مکتوب و دیگر صحنه های مرتبط با موضوع گزارش می رود و خلاصه اوست که واسطه انتقال برخی از مفاهیم و اطلاعات برنامه است و با حضورش در یکایک صحنه ها، نقش به اصطلاح نخ تسبیه را ایفا می کند. بر خلاف ساختار گفتار محور که در آن عمده مفاهیم از طریق گفتار به بیننده انتقال می یابد و نمی توان و نباید شخصیت مورد نظر برنامه را مجبور به حرکت و رفتار و ادای کلامی خارج از شخصیت واقعی و منش طبیعی اش در مقابل دوربین کرد، در ساختار مجری محور، خلاقیت و انعطاف گزارشگر نقش اساسی در انتقال مفاهیم به مخاطب دارد. اوست که می تواند از طریق زبان بدن مثل میمیک چهره و لحن و ریتم و حالت کلام و حرکات بدنی در صحنه، مخاطب را آگاهی بخشد و اطلاع رسانی کند. در گزارش مجری محور، گفتار متن معمولا به شیوه سوم شخص است. البته می توان از حالت اول شخص استفاد ه کرد اما نه در مورد سوژه برنامه (شخصیت موضوع برنامه) بلکه از دیدگاه مجری یا همان گزارشگر خبر.عناصر ساختاری برنامه های مجری محور همان عناصر برنامه های گفتار محور به علاوه عنصر پلاتو است.

2- قالب فراخبر
پیشرفت‌های علمی وتحولات تکنولوژیک، عرصه‌های جدید و تازه‌ای را در رسانه های خبری ایجاب می کند. روش هایی که بتوانند در دنیای پر تنوع امروز ضمن اطلاع رسانی، برای برنامه های خبری، گیرایی و مخاطب جذب کنند. در اینجا به بخش دیگری از زمینه های نوآوری اشاره می گردد که مربوط به طبقه بندی جدیدی از قالب های خبری مدرن و مورد نیاز در خبر تلویزیون و بر شمردن ویژگی های آنهاست. در فرآورده های فراخبر، شاهد عبور موضوع از محدوده عینیات، فاصله‌گرفتن از محسوسات و گذر سوژه‌ها از فیلتر ذهن برنامه‌ساز هستیم. در عین حال که واقعیت همچنان دغدغه اصلی ذهن و زبان بیانی وی را تشکیل می‌دهد. اگرقالب خبری را بیان تشریحی اخبار و رویدادها بدانیم قالب فرا خبر، بیان تشریحی اخبار و رویدادهاست که با اندیشه و نقطه نظرات سازنده گره‌ خورده و ذهنی‌تر از نمونه خبری است. بکار گیری انواع تکنیک‌ها وگزینش منابع متنوع از جمله ویژگی‌های آثار فراخبر است. اینگونه آثار تاریخ مصرف افزون‌تری دارند.

بسته به نوع کار، گاه می‌توانند برای سال ها ماندگار باشند. سه ویژگی عمده محتوایی اینها عبارتند از:

الف - داستان و روایتی مشخص باید برای اثر معلوم نمود.
ب - مردم را باید درون داستان و ماجرا قرار داد.
پ - به مخاطب اجازه داده شود که خود ببیند و بشنود و نتیجه گیری کند.

از مهم ترین قالب ها در این عرصه می توان به فیچر و مستند خبری اشاره کرد.
1 – فیچر خبری

این واژه در فرهنگ لغات انگلیسی به معنی: مشخصه، ویژگی، خصیصه، مقاله مهم، فیلم اصلی و فیلم بلند، نشان دادن و به نمایش گذاشتن آمده است. در عرصه خبر تلویزیونی، فیچر به مجموعه‌ای از نرم خبرها اتلاق می‌شود که دارای ویژگی هایی از این دست‌ هستند:
- بیان کننده شرح حال و زندگینامه کسی یا چیزی
- بوجود ‌آورنده بعد انسانی و مطالب مورد علاقه بشری
- موضوعات مد روز یا گرایشات روز جامعه
- مطالب عمقی
- مطالب پس زمینه‌ای

1- در فیچر نوع زندگینامه، به منظور آشنا نمودن مخاطب با شخص خاصی که معمولاً ناشناس است، از مصاحبه با وی و دوستان و حتی دشمنان وی استفاده می‌شود. در اینجا از نگارش خلاق برای ترسیم تصویری واضح و شفاف از فرد، بهره برداری می‌گردد.
2- در فیچر نوع علاقه انسانی، به موضوعات سرگرم‌کننده، شگفت‌انگیز، آموزشی و حتی سفرنامه پرداخته می‌شود. برای مثال زندگی در یک "شهر موزه" چه حس و حالی دارد؟ خبرنگار باید بداند که هر موضوعی که مخاطب را به وجد نیاورد، نخواهد توانست به عنوان فیچر مناسب و جذاب عمل کند.
3- موضوعات مد روز مثل روی آوردن برخی مردم به رمال ها
4- فیچر نوع عمقی ،همانطور که از نام آن مشخص است، به مضامینی می‌پردازد که پژوهش وسیعی را می طلبد. برای مثال عملکرد باند‌های تکدی گری یا دستهای پنهان در معاملات میادین تره بار.
5- فیچر نوع پس زمینه‌ای را در واقع باید نوعی گزارشگری تفسیری دانست که اغلب به دنبال یک سخت خبر آمده و به تشریح و توضیح کاملتر آن می‌پردازد.
از ویژگی های یک فیچر خوب داشتن لحن است. هر نویسنده‌ای برای خود لحن خاصی دارد. لحن را می‌توان همان شیوه روایت دانست. لحن خاص هر گزارشگری را می‌توان از طریق کلمات و عبارات خاص یا نوع استفاده از نقل قولها یا نوع فضا سازی‌اش دریافت.

ویژگی‌های فیچر در خبر تلویزیون

الف – معمولاً رخداد‌هایی را تحلیل می‌کند که خبر فوری نباشند.
ب – در این تحلیل، از تصاویر آرشیوی و همچنین تصاویر روز (تصویربرداری شده در زمان حال توسط برنامه‌ساز) استفاده می‌شود. در عین حال از گوینده بهره‌برداری نمی‌شود.
پ – گفتار متن همانند فیلم‌های مستند در طول فیچر پیوند دهنده سکانس‌ها است.
ت – فیچر در یک برنامه خبری پخش می‌شود. در واقع وابسته به آن بخش خبر است. به دلیل همین وابستگی، از تیتراژ پایانی در آن استفاده نمی‌شود.
ث – در فیچر حضور خبرنگار شناخته ‌شده شبکه خبری عامل پیوند‌دهنده آن با برنامه خبری است. وجود خبرنگار باعث اعتماد بیشتر مخاطب به محتوای فیچر می‌شود.
ج – فیچر در قطع زمانی پنج تا پانزده دقیقه تهیه می‌شود.
چ – یک فیچر تلویزیونی معمولاً با یک لید که توسط خبرنگار ارائه می‌گردد آغاز می‌شود. ادامه برنامه در واقع بسط همان موضوع مطرح ‌شده در لید است.
ح – بخشی از تحقیقات موضوع در محل رخداد‌ها انجام می‌شود. در مواردی احتمال دستیابی به پایان پیش‌بینی نشده وجود دارد.
از جمله برنامه های نوع فیچر می توان از برنامه "نامه به رئیس جمهور"از شبکه خبری CNN نام برد که گزارشگر ارشد این شبکه، کریستین امانپور در آن حضور دارد.

2- مستند گزارشی خبری

طبقه‌بندی آثار مستند دربرگیرنده حجم عظیمی از اینگونه تولیدات در جهان است. در این طبقه‌بندی‌ها به جز چند مورد، آن هم اشاره‌وار، در مورد ایفای نقش مستند در میان تولیدات خبری تلویزیون، اثری نیست. شاید دلیل این امر معیار قرار دادن تولیدات معمول و روزمره بولتن‌های خبری باشد که به دلایل مختلف و از جمله کوتاهی زمان پخش ، امکان کار‌های طولانی مدت و با کیفیت زیبایی شناسی والا در آنها میسرنیست. یک دلیل دیگر نیز به ماهیت سنتی خبر باز می‌گردد که صرفاً رویدادهای آنی و مضامین سخت را ملاک خبری بودن و در نتیجه امکان پوشش تصویری داشتن آن می‌دانند.
با شکل‌گیری شبکه‌های مستقل خبری در جهان که تولیدات 24 ساعته دارند و محدود به بخش‌های کوتاه خبری نبوده و در هر لحظه قادر به قطع جریان عادی برنامه‌ها و پیگیری خبرهای فوری و آماده جریان‌سازی خبری هستند، طلیعه اشکال جدید برنامه‌سازی (که در آنها پژوهش و زیبایی‌شناسی ساختاری و دیگر قابلیت‌های تکنیکی مستندسازی نقش اساسی دارند)، احساس می‌شود. در کتب معتبر خبری چند سال اخیر، اصطلاح مستند خبری کمتر یافت می‌شود و اغلب آنچه در مورد برنامه‌سازی ژورنالیستی ذکر شده ‌است، صرفاً دربرگیرنده کار‌های کوتاه ‌مدت و بهره‌مندی صرف از عینیات است. البته انواع محتوایی گزارش در کتاب اخبار تلویزیونی اثر ری وایت ارائه شده است که در مورد مستند خبری فقط در حد یک پاراگراف اشاره شده است. ری وایت مستند‌های خبری را معمولاً دارای مدت سی تا شصت دقیقه می‌خواند. اما در مورد کم و کیف و تکنیک‌ها و جایگاه این نوع مستند در طبقه‌بندی انواع و گونه‌های خبری، ذکری به میان نمی‌آورد.
تاثیر اسناد بر ساختار برنامه های شخصیت محور. در مستند سازی از شخصیت، بسته به فاصله زمانی طی شده بین اصل واقعه تا زمان حضور گزارشگر( در مورد مستند خبری به جای خبرنگار مستندسازبکار می رود)، اسناد و مدارک موجود که تنها سرنخ و شواهد مورد استناد وی است دستخوش اضمحلال و تباهی می‌شوند.

بدین جهت بازسازی خود به انواعی قابل تقسیم است: بازسازی اسنادی و بازسازی نمایشی یا اجرایی:

الف) بازسازی اسنادی
بازسازی اسنادی مشتمل بر دو گونه است:
1- تمام استنادی: اگر فاصله اصل حادثه با ثبت و ضبط آن در فیلم مستند کوتاه باشد، نشانه ها و استنادات آن را می توان به راحتی یافت. از آن جمله شاهدان عینی و طرفین درگیری و متولیان امر، اماکن، ابنیه، اشیاء، مطالب نشریات روزانه،تصاویر و اصوات تاریخی و دیگر گواهان و نشانه های مستقیم موضوع. این نوع مستندها اتکای زیادی به تحقیق میدانی و کتابخانه ای دارند. بر اساس این تحقیقات، روایتی غیر داستانی و غیر نمایشی نوشته می شود که سیر پیشرفت موضوع فیلم را تضمین می کند. این متن نقش فیلمنامه را ایفا می کند.
2- شبه استنادی: گاه سالها از وقوع حادثه یا موضوعی می گذرد و غبار زمان نشانه های ظاهری آن را نابود می کند. در چنین وضعی ساخت فیلم مستند مستلزم توجه و استفاده از نشانه های غیر مستقیم یا باواسطه از موضوع است. مثلا مجسمه، نقاشی، انیمیشن و غیره. از فیلم‌های مستند ساخته شده به شیوه بازسازی شبه استنادی می‌توان به مستند "منم داریوش" اشاره کرد. اگرچه موضوع اصلی این فیلم معرفی پادشاه بزرگ هخامنشی و ابعاد چندگانه شخصیتی اوست. اما هیچ گونه مواد دست اول از وی در دسترس نیست. مستندساز برای جبران این کمبودها مجسمه کشف شده او توسط باستان شناسان فرانسوی در محوطه باستانی شوش را، عنصر اصلی استنادی قرار می‌هد و آن را به مثابه سوژه اصلی برنامه در نظر می گیرد. در این راستا ابعاد مختلفی از موضوع قابل بیان به کمک شواهد موجود است. مثلا فیزیک و ظاهر مجسمه، اشکال و کندکاریهای روی آن و جنس سنگ آن و حتی محل ساخته شدن آن و نحوه حملش به مکان کشف شده و تخریب بخش هایی از آن و البته عکسها و فیلم‌هایی که از نحوه کشف آن و مصاحبه با دست اندرکاران باستان شناسان. شبه استنادی وابستگی تام و تمامی به تحقیق کتابخانه ای دارد. محقق به دلیل بضاعت کم مواد خام صوتی و تصویری، به نشانه های دست دوم و ثانویه روی می آورد. در عین حال برای اینکه قطعات به هم ریخته و پراکنده پازل فیلم را درهم ادغام کند از تخیل خود برای پر کردن جاهای خالی یا پرابهام موضوع استفاده می کند. اینها همه مستلزم استفاده از تخیل خلاق در اثر است. برای این منظور نگارش فیلمنامه ضرورت پیدا می کند. در مواردی مانندلزوم بکار گیری انیمیشن، نگارش استوری بورد یک ضرورت حتمی است.

ب) بازسازی نمایشی یا اجرایی
اگر واقعیت را شامل سه جنبه مضمون، شخصیت و مکان در نظر بگیریم در مستند اجرایی، شخصیت واقعی، در مکان واقعی به ایفای نقش خود می‌پردازد. بدیهی است که مضمون اثر نیز متاثر از واقعیت است. مستندهای داستانی از بطن این نوع آثار به وجود می‌آیند. (Docufiction)
در مستند نمایشی، نقش شخصیت حقیقی را بازیگر ایفا می‌کند. در عین حال که مکان و فضای موضوع نه محیط واقعی بلکه بازآفرینی شده است. حال در دکور یا لوکیشن. در مستند نمایشی، مستند ساز به اقتضای موضوع به دراماتیزه کردن آن مبادرت می‌ورزد.
بدین ترتیب شاهد کنترل بیشتر او بر سه عنصر مزبور در پرداخت اثر هستیم. مستندهای داکیودراما (Docudrama) را می‌توان نوعی مستند نمایشی دانست. از معروف‌ترین نمونه این گونه آثار مجموعه آثار مستندی است که در دوره حکومت استالین بر شوروی در مورد وی ساخته می‌شد. در این آثار، بازیگری شبیه به استالین، نقش وی را ایفا می‌کرد. بسیاری از صحنه های این فیلم ها تحریف وقایع کلیدی در اتحاد جماهیر شوروی بود که به دستور شخص استالین انجام می شد.
مستندها طیف وسیعی از برنامه های تلویزیونی را تشکیل می دهند. در این طیف گسترده ، هر چه به دخالت بیشتر در امر واقع بپردازیم، ساختار اثر پیچیده تر شده و ابزارهای بیان سینمایی و از جمله برنامه ریزی بر طبق پیش بینی های اولیه بیشتر و نگارش فیلمنامه نمود بیشتری می‌یابد. بر این اساس به تدریج هر چه از مستندهای خبری و ژورنالیستی فاصله گرفته و به سمت مستند شاعرانه و تجریدی برویم، نقش زبان و بیان سینمایی پیچیده تر می‌شود.

برخی ملاحظات و تکنیک های مورد استفاده در گزارش از شخص

1- در مورد سه بعد اصلی زندگی شخصیت شامل خصوصی خانوادگی و اجتماعی.( آشنایی با نحوه زندگی خانوادگی، اخلاق در خانواده، مناسبات شغلی، نحوه تعامل و حساسیت های روحی روانی مانند اجر نهادن به فرزندان یتیم، داشتن تیک های عصبی، فرازهای غم انگیز یا خیلی شادی آور و افتخار آمیز در طول حیات و غیره الزامی است).
2- معمولا زمان و مکان و موقعیت تصویربرداری تابعی از شرایط تولید است اما مقدم بر آن سن و سال شخصیت مورد بحث برنامه است. اگر از نظر سنی خیلی بالاست ضرورت و احترام ایجاب می‌کند که از وی در محیط منزل و سایر محیط‌هایی که برایش راحت است ضبط برنامه صورت گیرد. اگرچنین مشگلی نبود در آن صورت تصویر برداری در محیط کار و محیط‌های مرتبط دیگر مثل باشگاه ورزشی که تمرین
3- پرهیز از یکجانبه نگری
4- تحقیق فقط شامل محتوا نیست بلکه شامل جستجوی ساختار و تکنیک‌های برداخت هم می‌شود.
5- تولید قالب فراخبر از عهده گزارشگر و خبرنگار ساخته نیست و نیاز به آموزش‌های فنی و تکنیکی به صورت عملی دارد.
6- فراخبرها نیاز به بودجه مالی و زمان کافی برای تولید دارند.

.....................................

پژوهش خبری// گروه رسانه