تاریخ و جغرافیای فرش ایران در سفرنامه حاجی مهندس

حصوری در مقدمه کتاب می‌نویسد: «واقعیت این است که باد کلاه مرا برد. از آن بردن‌هایی که مدتی دراز باید به دنبالش دوید. شاید هم به قول قدما الجنون فنون (دیوانگی چند نوع است.) این کتاب شرح دویدن‌هایی است «به دنبال کلاه در مسیر باد». هیچ نمی‌اندیشیدم و گمان نداشتم که فرش چنان چیزی باشد که تمام هوش و حواس انسان را برباید.

فرش ایران که من به خاطر آن بیش از صدهزار کیلومتر در ایران راه رفته‌ام، پدیده فرهنگی شگفت‌آوری است که هیچ از ظاهر آن پیدا نیست، هر چند زیبایی آن چشمگیر باشد. در این کالای نسبتا ساده، بخش عظیمی از فرهنگ نهفته است. بیش از سی فن در بافت انواع آن به کار رفته است و بیشتر آن‌ها در صد سال گذشته فراموش شده است، در حالی که در مدارس بافندگی کشورهای صنعتی و پیشرفته، فنون خود و دیگر فنون را تا حدی که در دسترس دارند به شاگردان می‌آموزند.

در این کتاب من بر جنبه‌ی فرهنگی صنعت فرش و به‌طور کلی بافندگی ایران تاکید خواهم کرد تا شاید خوانندگان گرامی بیش از پیش ارزش فرهنگی و هنری این صنعت را بدانند، بیشتر دریابند که تا چه اندازه این هنر بار فرهنگی دارد و می‌توان فرشی بافت که در دنیای امروز هم بر چشم نهاده شود.»

این کتاب سفرنامه‌ای متعارف نیست. در آن از سنت‌های بافندگی در ایران، بخش مهمی از هنرهای ایران، رسم‌ها، آداب و رسوم و گاه ریشه‌‏ی تاریخی برخی از پدیده‌ها و حوادث سخن رفته است. همچنین از اتفاقاتی که در حین گردآوری اطلاعات اساسی در مورد فرش ایران برای نویسنده رخ داده یا به گوشش خورده از بار فرهنگی یا تاریخی خالی نیست. در این سفرنامه نویسنده به برخی از هنرهای کاربردی، ابزارها و فنون و گاه ریشه‏‌ی تاریخی آن‌ها یا نسبت آن‌ها با شهرها و مناطق کشور پرداخته است.

«سفرنامه‌ی حاجی مهندس: سفرنامه‌ی فرش»، علاوه بر مقدمه یا بخش آغازین نسبتا طولانی، در دو بخش کلی نگاشته شده است. بخش نخست که با نام «شرق ایران» کار شده است، حاصل تحقیقات و مستندات حصوری از فرش دست‌باف خراسان، خراسان امروز، نیشابور، کردهای خراسان، ترکمنان، ارجب برخوان، شرق خراسان، سیستان، کرمان، سمنان، کاشان، مجموعه یزد و اصفهان است.

 

«غرب ایران» عنوان بخش دوم است که حصوری از تجربیات سفر خود در باب فرش دست‌باف، بازمانده‌ی فرش طبری، تهران، تبریز، هشترود، زنگان، کردستان، قزوین، همدان، سنت لری در چهارمحال و بختیاری، سمیرم فارس، شیراز و قشقائی‌ها سخن گفته است و علاوه بر تاریخ فرش در این مناطق و شهرها به انواع فرش‌های هر منطقه و تاریخچه آن‌ها نیز پرداخته است.

نویسنده در این دو بخش که حاصل سفر او به مناطق مختلف نام‌برده و تحقیق در کم و کیف انواع فرش دستباف در این مناطق ایران است به بیان سنت‌های قالیبافی در ایران، اصطلاحات در قالیبافی، انواع نقوش و طرح‌ها همت گماشته است. 

علی حصوری لیسانسیه‌ ادبیات از دانشسرای عالی، فوق لیسانس زبان‌شناسی از دانشگاه تهران، و دکترای زبان‌ها و فرهنگ ایرانی از دانشگاه تهران دارد.

کتاب «سفرنامه‌ی حاجی مهندس: سفرنامه‌ی فرش» در 419 صفحه با شمارگان 1000 نسخه و بهای 35000 تومان از سوی نشر چشمه روانه بازار کتاب شده است.