توسعه همگرایی فرا منطقه‌ای که نه تنها آسیب پذیری بیشتری را متوجه دوشنبه خواهد کرد بلکه باعث نا امنی منطقه آسیای مرکزی خواهد شد .چرا که حضور عربستان در منطقه آسیای مرکزی ضریب خطر فعال کردن اقدامات تروریستی را بیش از پیش در این منطقه بالا می‌برد. به هر تقدیر به نظر می‌رسد که دوشنبه روند توسعه مناسبات با ریاض را آغاز کرده که یکی از نمونه‌های آن سفرهای مختلف مقامات دوشنبه و ریاض به کشورهای یکدیگر و همچنین دعوت امامعلی رحمان، رئیس جمهوری تاجیکستان از سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه سعودی برای سفر رسمی به تاجیکستان طی گفت‌وگوی تلفنی در 22 ژوئیه (31 مرداد) سال جاری(1396) است.

تاجیکستان آسیب پذیرترین کشور در آسیای مرکزی

مؤسسه اقتصاد و صلح لندن، تاجیکستان را در سال 2016، آسیب پذیرترین کشور در آسیای مرکزی در مقابل خطر تروریستی نامید. این جمهوری در شاخص جهانی منتشره، در ردیف 56 قرار دارد. هرچند که برخی کارشناسان نظیر دمیتری پاپوف، کارشناس انستیتوی تحقیقات استراتژیک روسیه در مسائل آسیای مرکزی، با نتیجه گیری موسسه اقتصاد و صلح لندن موافق نیستند[1]، لیکن واقعیات عرصه میدانی حکایت از آن دارد که این جمهوری را خطرهای مختلفی مانند تروریسم و قاچاق مواد مخدر تهدید می‌کند، از این رو مسئله امنیت در تاجیکستان هر لحظه با آسیب‌های زیادی روبه‌رو است که در صورت شکنندگی امکان دارد منطقه آسیای مرکزی را ناامن سازد، چرا که این منطقه برای شروع فعالیت‌های تروریستی بسیار مستعد است؛ بخش قابل توجهی از نیروهای داعش و جبهه النصره از مردمان همین منطقه‌اند که به سوریه و عراق رفته‌اند. ^[2]

چرایی آسیب پذیری تاجیکستان

1ـ مشکلات اقتصادی

مناسبات تاجیکستان و عربستان سعودی اخیراً با گسترش قابل ملاحظه‌ای همراه بوده و میلیون‌ها دلار کمک بلاعوض و حمایت‌های مالی دولت سعودی به تاجیکستان در این مدت کوتاه صورت گرفته است.

تاجیکستان کشوری با اقتصاد ضعیف است که هرساله کمک‌های مالی خارجی بسیاری را دریافت می‌کند، بنابراین دولت دوشنبه از روابط با عربستان انگیزه مالی گسترده‌ای دارد که خطر و خسارت‌های آن در آینده نه چندان دور امنیت این کشور و منطقه را تهدید خواهد کرد.

از سویی درپس زمینه رشد عظیم جمعیت در تاجیکستان بیکاری فاجعه باری قابل مشاهده است. هرچند براساس آمار رسمی آژانس آمار وارقام دفتر وابسته به ریاست جمهوری این کشور نرخ بیکاری را فقط دو و چهار دهم درصد اعلام می‌کند، ولی این رقم در 19 کشور اروپایی چیزی حدود نه وهشت دهم درصد است.

مشکلات بیکاری تاجیکستان را اطلاعات رسمی وزارت کشور روسیه هم تایید می‌کند. طبق آمار روس‌ها در سال 2016 میلادی در سراسر روسیه بیش از 878 هزارنفر تاجیکستانی، مشغول به کار و یا در جستجوی کار بودند.[3]

2ـ مرز مشترک با افغانستان

تاجیکستان کشوری در آسیای مرکزی و هم‌مرز با کشور نا آرام افغانستان است، لذا خطرهای مختلفی مانند تروریسم و قاچاق مواد مخدر این کشور را تهدید می‌کند که بیشتر آنها از ناحیه افغانستان است، از این رو مسئله امنیت در تاجیکستان هر لحظه با آسیب‌های زیادی رو به ‌رو است که در صورت شکنندگی چه بسا این منطقه را ناامن سازد.

3ـ معضلات امنیتی و گروه های افراطی

براساس اطلاعات سازمان پیمان امنیت دسته جمعی به نقل از دادستان کل تاجیکستان، به صفوف شورشیان گروه داعش 1094 شهروند تاجیکستانی پیوسته اند. ازاین تعداد 400 نفر از استان خاتلون، 272 نفر از استان سغد و254 نفر از مناطق زیر نظر جمهوریخواهان و نیز139نفر هم از شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان هستند. از استان خودمختار کوهستانی بدخشان تاجیکستان هم 26 نفر به داعش ملحق شده اند.

لازم به ذکراست 85 درصد این شهروندان تاجیکی گرفتارِ داعش را مهاجران کاری تشکیل می دهند.گفته شده تاکنون از سوریه 60 نفر تاجیک عضو داعش برگشته اند. اما طبق آمار رسمی تایید شده کشته شدن 300 تاجیکی هم در جریان درگیریهای داعش درخاورمیانه گزارش شده است.

4ـ بی عدالتی اجتماعی برگه برنده داعش

استخدام‌کنندگان داعش به طور عمده برای به دام انداختن مهاجران کاری به صورت خیلی ماهرانه از برگ برنده بی‌عدالتی اجتماعی درکشورهای مختلف ازجمله تاجیکستان استفاده می‌کنند. این استخدام‌کنندگان با طرح این پرسش که، «چرا برخی‌ها درتاجیکستان همه چیزدارند ولی برخی برای زنده ماندن مجبور به انجام کارهای طاقت فرسا هستند»، به عنوان یک گزینه جایگزینِ ایده آل برای آنها تشکیل یک دولت اسلامی را ارائه می‌کنند که به ظاهرمی‌تواند آینده‌ای همراه با عدالت را برای آنها تأمین کند و اگر هم دراین دنیا این عدالت برای آنها مهیا نشود حتماً در دنیای آخرت تأمین خواهد شد. از این رو در حالی که قبلا تنها انگیزه پیوستن به داعش مسائل مالی بود، اما اکنون به لطف تبلیغات و هزینه‌های سرسام آور وهابی‌ها، ایدئولوژی « دولت اسلامی» به انگیزه اصلی و موثر تبدیل شده است.

جمع بندی

اتهام خلاف واقع وزارت کشور تاجیکستان علیه ایران را شاید بتوان آغازی بر روندی ارزیابی کرد که محور عبری – عربی برای دوشنبه ترتیب داده‌اند. روندی که نه تنها استقلال تاجیکستان را همواره مقامات این کشور بر آن تأکید دارند ،خدشه دار می‌کند، بلکه چه بسا واگرایی این کشور را با همزبانان و همکیشان خود به همراه داشته باشد. هرچند مقامات تاجیکستان مدعی هستند که با عربستان مشترکات دینی دارند، لیکن به نظر می‌رسد که دولتمردان این جمهوری کوچک در آسیای مرکزی مناسبات دینی را فقط با ریاض قیاس می‌کنند چرا که دولت دوشنبه بیشترین سختگیری ها را در قبال گروه‌های اسلام‌گرای معتدل - و نه افراطی- داشته و حتی به بهانه مبارزه با تروریسم آنها را از صحنه سیاست حذف کرده است.

به هر تقدیر بر کسی پوشیده نیست که جریان‌های افراطی نظیر داعش و النصره و ... در خوش‌بینانه‌ترین حالت دنباله رو وهابیت عربستان است. وهابیتی که هر چند دیر، اما به این نتیجه رسیده‌اند که داعش خطری بالقوه برای سازندگان و تسلیح‌کنندگان آن خواهد بود. در این زمینه بازخوانی گزارش سایت محاکمه، روزنامه اینترنتی آمریکایی "هافینگتون‌پست" خالی از لطف نیست. در این گزارش تحلیلی درباره رابطه وهابیت و گروه داعش آورده شده است که: « حتی اکنون مشخص است که نخبگان حاکم عربستان سعودی دچار دو دستگی شده‌اند. برخی مبارزه داعش علیه دولت‌های شیعی را تایید کرده و آن را جنگ بین شیعه و سنی می‌دانند؛ جنگی که طی آن یک دولت سنی جدید در قلب جایی که سنی‌ها آن را میراث تاریخی خود می‌دانند (عراق)، شکل می‌گیرد و با ایدئولوژی متعصبانه سلفی داعش اداره می‌شود. اما سایر سعودی‌ها نسبت به داعش بیمناک‌ترند و تاریخ شورش اخوانی‌های وهابی علیه عبدالعزیز را یادآور می‌شوند؛ شورشی که نزدیک بود وهابیت و آل‌سعود را در اواخر دهه 1920 میلادی متلاشی کند. بسیاری از سعودی‌ها عمیقاً درباره تئوری افراطی داعش نگرانند و به تدریج سئوالاتی درباره وجوه خط مشی و گفتمان عربستان سعودی برایشان شکل می‌گیرد.»[4]

لیکن مناسبات بیشتر با کشوری که در هیات حاکمه خود اختلافات اساسی دارد برای کشور کوچکی چون تاجیکستان به توجه به مشکلات داخلی و منطقه‌ای می تواند بسیار تهدیدزا باشد.

............................................

پژوهش خبری // پژوهشگر: فرشته مقدم