پخش زنده
امروز: -
گزارش؛
نگاهی به برخی آیین‌های ویژه ماه محرم در بوشهر
یکی از مهمترین آیین های ماه محرم بوشهری ها سبک سینه زنی مردمان این دیار بشمار می رود.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز بوشهر،محرم در استان بوشهر حال و هوای دیگری دارد حال و هوایی که برخاسته از نوحه خوانی در بوشهر با سبک و سیاقی خاص و دلنشین است و در همه جای کشور شناخته شده است. چه بسیار عزاداران حسینی که در این ایام برای شرکت در عزاداری های پر شور و شنیدن نوحه دلنشین بوشهری به این شهر سفر می کنند.
آیین‌هایی که به مناسبت ماه محرم در این استان برگزار می‌شود ، هم به لحاظ آیینی ، نمایشی و موسیقیایی برجسته است و هم به لحاظ شکل و محتوا یکی از غنی‌ترین آیین‌های مذهبی در کشور به شمار می‌رود.
شکل مراسم عزاداری بوشهری‌ها به گونه ای است که برای مخاطب جاذبه ایجاد می‌کند و محتوای عزاداری‌ها نیز روایتگر پیام واقعه کربلاست.
در تاسوعا و عاشورا مسجدها، حسینیه ها، میدان ها، خیابان ها، کوچه ها و منازل شخصی مملو از عزاداران حسینی است و مراسم زنجیر زنی ، سینه زنی سنتی و روضه خوانی با آدابی خاص برگزار می‌شود .
سنج و دمام
در بوشهر
مراسم عزاداری با سنج ودمام آغاز می‌شود. این روش با تاسی از فرهنگ سنتی ساحل
نشینان بوشهری تلفیقی از روایتگری صیادان و نخلدارن این منطقه را بصورت تصویر و
نوا در چشم و گوش همگان ماندگار می کند .
در تمام نقاط استان بوشهر همراه با دسته های سینه زنی و هنگام تعزیه گردانی ، سنج و دمام نیز نواخته می شود. دمام زن‌ها هنگام ضرب زدن ، طرف راست را با ضرب کوچک و طرف چپ دمام را با دست ضربه می زنند.
تعداد دمام‌ها در هر
دسته به طور معمول فرد است که یکی از آنها وظیفه هدایت و شکستن
ریتم را دارد که به آن «اِشکون» گفته می‌شود.
دمام را هر کسی نمی نوازد، تنها افراد با تجربه می توانند دمام بزنند و سر دسته دمام زن ها که «اِشکون زن» خوانده می شود، راهنمایی دمام زن ها را برعهده می گیرد و با ریتمی متفاوت از دیگران دمام می زند. همراه دمام سنج نیز زده می شود که با حرکت ضرب بر هم کوبیده می‌شود.
مردم با شنیدن صدای سنج و دمام از آغاز مراسم سینه‌زنی آگاه می‌شوند. سینه‌زنی سنتی در طول ماه‌های محرم و صفر برگزار می‌شود و پس از شب سیزدهم ماه محرم، این
مراسم جمعه هر هفته تا دهه آخر ماه صفر برپا می‌شود.
سنج و دمام نه تنها در مراسم عزاداری محرم بلکه در بسیاری از مناطق کشور مبین حضور بوشهری ها در آنجاست ؛ برای نمونه در مراسم عزاداری کشوری مانند سالگرد ارتحال امام (ره) هم گروههایی که با سنج و دمام به صحن معمار کبیر انقلاب اسلامی می ایند و صدای سازشان را در اوج اندوهشان به گوش حاضرین درمراسم سالگرد می رسانند با توجهی خاص روبرو می شوند و در همنوایی امت ایرانی سوگوار مشارکت می کنند .
پامنبری ذکر خوانی در رثای حضرت اباعبدالله(ع)
یکی دیگر از بخش‌های عزاداری بوشهری‌ها در ماه محرم که بعد از نواختن سنج و دمام اجرا می شود، پامنبری است. در این سنت یک ذاکر از روی منبراشعاری را با آهنگی خاص می خواند و مردم در قسمت هایی که لازم است در جواب ذاکر همخوانی می کنند.
سینه زنی نگین درخشان عرض ارادت بوشهری‌ها به سالار شهیدان
بعد از پامنبری و پذیرایی از عزاداران، سینه زنی سنتی آغاز می‌شود و عزاداران حلقه‌هایی به نام «بُر» تشکیل می‌دهند.
سینه زنی سنتی با پیشخوانی آغاز می‌شود. در این مرحله دو یا سه حلقه تشکیل شده و یک نفر به به عنوان پیشخوان نوحه هایی را برای آماده شدن فضا می خواند.
سینه زنان دایره وار به گرد پیشخوان می چرخند و عزاداران در حالی که با دست چپ کمر همدیگر را می گیرند، با دست راست به سینه می زنند.
پیش خوان شروع
به نوحه خوانی می‌کند و سینه زنان به بیت تکراری نوحه که بعد از چند بیت می آید، جواب می‌گویند.
هنگام چرخیدن، سینه زنان دست راست را بالا برده و پای راست را به زمین کوبیده محکم دست را به سینه می زنند.
سینه زنی که به اوج رسید نوحه خوان اعلام «واحد» می کند، پس از گفتن واحد ریتم نوحه ها عوض می‌شود و تنها نوحه
خوان میخواند.
پس از اعلام واحد، گروه سینه زن یک صدا جواب می دهند «الله واحد» و نوحه خوان نوحه واحد را مطابق با مناسبت عزاداری می خواند.
در این مرحله
سینه زنان با حرکات موزون پا، پای راست را عقب می اندازند در حالی که خم شده اند، دست راست را تا نزدیک زمین می برند، بعد با چرخش دست بلند می شوند و به صورت هماهنگ و یک صدا سینه می زنند.
امروز این شیوه سینه زنی از بوشهر به بقیه شهرهای جنوب هم راه یافته است.
آیین صبحدم
آیین صبحدم یکی از آیین های سنتی استان بوشهر است که
در شب عاشورا برگزار می‌شود و عزاداران با خواندن نوحه ای ویژه از آفتاب می خواهند تا طلوع نکند که مبادا با برآمدنش امام حسین(ع) قربانی شود.
حضور زن ها در مراسم صبحدم بیشتر از مردان است و در پاره ای از محله ها فقط زن ها این مراسم را برگزار می کنند.
آنها در حالی که عروسک شبیه علی اصغر(ع) و نیز مختک (گهواره) او را حمل می کنند، پشت سر مردها که علمی به یاد علمدار کربلا حضرت عباس(ع) در دست دارند و جلوی دسته حرکت می دهند به برگزاری این مراسم می پردازند.
تعزیه
تعزیه از دیگر برنامه های عزاداری محرم در بوشهر ، این مراسم در میدان‌گاه‌های مختلف این استان برگزار می‌شود.
تعزیه خوان ها میدان بزرگ هر منطقه جمع می‌شوند و صحنه های تاسوعا، عاشورا، شام غریبان و 13 محرم را به تصویر می کشند.
تعزیه خوانی از ابتدای محرم آغاز می‌شود وگاه تا پایان صفر ادامه دارد.
قدیمی‌ترین سند تعزیه در ایران مربوط به تعزیه جزیره خارگ است.
آیین هیا مظلوم
آیین «هیا مظلوم» با
فتحه به ه یا «بُرحیدری» در روزهای نهم و دهم محرم پس از سینه
زنی سنتی برگزار می شود. مبدع این آیین سنتی بوشهری‌ها هستند و در سایر استانها نیز به تقلید از عزاداران بوشهری این روش اجرا می شود.
شکل صحیح «هیا مظلوم» به
این شکل است که 7 تا 9 نفر به اصطلاح سر(جلو) می ایستند و باقی افراد دست‌ها را پشت کمر یکدیگر زنجیروار می نهند و مسافتی را سینه زنان و نوحه
خوانان طی می‌کنند. در این روش ریتم سینه زنی و نوحه خوانی سریع‌تر از معمول است.
این آیین بعد از ظهر روز تاسوعا و عاشورا در مسیری طولانی برگزار می‌شود.
تشییع نمادین پیکر پاک شهدای کربلا
در آیین
تشییع نمادین پیکر پاک شهیدان کربلا، تابوت هایی تهیه می‌شود و عزاداران آنها را به یاد شهدای کربلا بر روی سر حمل می کنند.
غذا های نذری
پخت نذری گاه از اول ماه محرم آغاز می‌شود اما در روزهای تاسوعا و عاشورا به ویژه شب عاشورا به اوج خود می رسد.
غذاهای نذری در استان بوشهر بیشتر شامل آش بوشهری (آش سبزی و گوشت)، حلیم، شکر پلو و قیمه بوشهری (ترکیبی از گوشت و لپه له شده) است،اما غذاهای دیگر و دسرهایی مانند حلوای برنجی، شله زرد نیز به صورت نذری به مردم عزادار داده می شود.
شام غریبان
نوحه شام غریبان با نوای غم انگیز نی همراهی می شود. در شب یازدهم محرم تمام چراغ‌های کوچه ها و معابر اطراف را خاموش می کنند و عزاداران به صورت دسته های چند نفری به راه می افتند.
چند قدم که راه افتادند به صورت حلقه وار دور یکدیگر می‌نشینند و شمع روشن می کنند و نوحه شب شام غریبان را می خوانند گروه اول پس از خواندن نوحه شمع ها را خاموش کرده، بلند می شوند و به راه می افتند.
سپس گروه بعدی نشسته و نوحه شام غریبان را می خوانند در میان راه همه ساکت شده یک نفر مصیبت می خواند و بقیه بر سر و صورت خود زده و گریه و زاری سر می دهند.
در بعضی جاها در این شب یک گروه که شامل یک طبل زن و یک سنج زن است به راه افتاده و دیگران پشت سر وی ملایم زنجیر می زنند.
همچنین به
یاد حضرت رقیه دختر سه ساله امام حسین ( ع) که در این شب گم شد، کودکی هم سن او را
با روی پوشیده، بر تخته ای که پر از خار است (خار نشانه بیابان کربلاست) نشانده و روی سر حمل می کنند.
در استان بوشهر 53 اثر معنوی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است که بیشترشان مربوط به آیین‌های ماه محرم است، از جمله سینه‌زنی ، نوحه‌خوانی، سنج و دمام‌زنی، پامنبری و هیامظلوم.
نویسنده: ناهید کارگران
نظر شما