اصلاحات شتابزده در عربستان و پیامد‌های ناگوار آن

روز‌ سه شنبه برای نخستین بار قانون ممنوعیت رانندگی برای زنان در عربستان لغو شد. سعودی ها در این هفته همچنین به زنان اجازه دادند در جشن استقلال عربستان سعودی در استادیوم های ورزشی این کشور حضور یابند. در بخشی از این برنامه توسعه اقامتگاه های گردشگری در امتداد سواحل دریای سیاه در نظر گرفته شده است. این تاسیسات بر مبنای استانداردهای بین المللی ساخته خواهند شد.

برخی محافل کارشناسی جهان با ذهنیتی ساده انگارانه معتقدند عربستان سعودی با صدور مجوز رانندگی برای زنان و ... روند تحول و تغییر فرهنگی، اجتماعی و سیاسی، اقتصادی خود را بر مبنای چشم انداز عربستان 2030 آغاز کرده است. این در حالی است که واقعیت‌ها مذهبی این کشور مهمترین مانع بر سر راه تغییرات فرهنگی و اجتماعی در این کشور است. و در پیش گرفتن رویه‌هایی سخت و جراحی گونه تنها به تشدید مسائل این کشور و حتی منطقه و جهان منجر می‌شود. 

نباید فراموش کنیم که مذهب رسمی عربستان وهابی - افراطی ترین گرایش مذهبی در بین اهل تسنن است و مفتی‌های وهابی جریانی بسیار موثر و قدرتمند در این کشور هستند. به عبارت دیگر، جامعه عربستان سعودی به شکل سنتی به گذشته خود پایبند است و واعظان این کشور بسیار متنفذ هستند. این جریان مذهبی امنیت منطقه و جهان را به خاطر دیدگاه‌های مذهبی خود به خطر انداخته‌اند چه رسد به اینکه شاهد نقض اصول مذهبی خود در داخل کشور عربستان باشند. 

ظاهرا تصمیم برای لغو ممنوعیت رانندگی زنان را شاه سلمان یا بنابر دیدگاهی شاهزاده محمد بن سلمان ولیعهد عربستان گرفته اند. شاهزاده محمد بن سلمان ولیعهد عربستان یک  جوان سی و دو ساله است و مدعی است قصد دارد اقتصاد این پادشاهی را متحول کند. وی مدعی است هدف برنامه وی تحت عنوان «چشم انداز 2030» - که سال گذشته اعلام شد - انطباق دادن اقتصاد و جامعه عربستان سعودی با قرن بیست و یکم از طریق ایجاد اقتصادی با پایه های صنعتی گسترده تر و کمتر وابسته به نفت می‌باشد. 

اما به نظر می‌رسد این تصمیم در آمریکا گرفته شده است و ریاض تنها مجری برنامه‌ای است که در واشنگتن طراحی شده است. آمریکا از دوران جرج بوش پسر با نقش آفرینی کاندالیزا رایس  وزیر خارجه وی و در چارچوب طرح خاورمیانه بزرگ خواهان اصلاحات سیاسی در عربستان است. اما با بی‌اعتمادی و مقاومت پادشاه و شاهزاده‌های وقت سعودی روبرو شد. 

اما قیام‌های مردمی در کشور‌های منطقه و گسترش تروریسم سلفی در جهان سبب شد در دولت اوباما موضوع اصلاحات سیاسی در عربستان را بسیار جدی تر دنبال کند.  طبیعتاً چنین اصلاحات سیاسی نیاز به زمینه‌های فرهنگی و آموزشی دارد به همین علت یکی از مطالبات اساسی اوباما در دیدار سال 1394 با پادشاه عربستان همکاری در زمینه آموزشی است. باراک اوباما در دیدار شهریور ماه 1394 بر همکاری همه جانبه با عربستان از جمله در زمینه آموزشی تأکید کرد.  

البته آنچه آمریکا از اصلاحات سیاسی در عربستان می‌خواهد، یک اصلاحات واقعی نیست؛ نهایتاً اصلاحاتی است که زمینه‌های ثبات این بزرگترین تولید کننده نفت در جهان و مقدمات مهار ایدئولوژی تروریسم وهابیگری و سلفی گری را فراهم کند.  

-----------------------------

عبدالرضا خلیلی

_