ضرورت و اهمیت عرضه پسته در بورس کالای ایران

- نوسانات کاذب قیمت محصولات ناشی از ارتباط نامشخص و نامناسب میان عرضه وتقاضا

- عدم امکان مدیریت ریسک و محافظت از نوسانات آتی قیمت

- فقدان یک نظام قیمت گذاری شفاف برپایه تعادل میان عرضه و تقاضا و نیاز بازار

- نبود یک سیستم اجرایی و ناظر برحسن انجام تعهدات طرفین معامله

- فقدان یک سیستم جمع‌آوری، پردازش و تحلیل اطلاعات و آمار تولید، واردات، صادرات و مصرف در جهت اطلاع‌رسانی به بازار و تصمیم گیری مناسب

- عدم هماهنگی میان بخش های تولیدی و بازرگانی در زمینه واردات ، صادرات و بازار مصرف کالا

بورس کالای ایران به عنوان بزرگترین بازار رسمی، رسمی و قانونمند کالایی کشور فعالیت خود را رسما از ابتدای مهرماه 1386 آغاز کرده و در حال حاضر بازار اولیه بسیاری از کالاهای اساسی به شمار می رود. این بورس به عنوان مرجع قیمتی محصولات پتروشیمی و فرآورده های نفتی و همچنین محصولات صنعتی و معدنی و کشاورزی در سطح منطقه و بین المللی شناخته می شود.

هم اکنون بورس کالای ایران با تجربه ای بیش از یک دهه به داد و ستد انواع محصولات صنعتی و معدنی ، فراورده های نفتی و پتروشیمی و کشاورزی و معاملات ابزارهای مشتقه از جمله قراردادهای آتی و اختیار معامله فعالیت می کند و طی سال های اخیر بورس کالای ایران توجه ویژه ای به توسعه معاملات محصولات کشاورزی داشته است بطوریکه در بازار این گروه ، بیشتر محصولات زراعی و باغی از قبیل انواع کنجاله ها ، ذرت، شکرْ، پنبه، زیره، زعفران، عدس، نخود، جو، برنج، خرما، روغن، کشمش، گندم، چای ، مرغ منجمد و تخم مرغ ، دانه های روغنی و...پذیرش شده و قرار است به زودی معاملات پسته نیز در بورس کالای ایران انجام شود. اما ظاهرا برخی تجار و فعالان حوزه بازرگانی و خدمات این محصول خاص و استراتژیک با اقدام بورس کالای ایران مخالفت می کنند. در همین خصوص درباره مزایای و معایب عرضه پسته در بورس کالا و دلایل موافقت یا مخالفت با عرضه آن در بورس کالا با محمد حسنی سعدی مدیر روابط عمومی و امور بین الملل بورس کالای ایران و سید محمود ابطحی رئیس هیئت مدیره انجمن پسته ایران به ترتیب در جایگاه مقام ناظر و رسمی بورس و فعال بخش خصوصی گفتگوی انجام شده است.

اهمیت و ضرورت عرضه پسته در بورس کالای ایران

محمدحسنی سعدی مدیرروابط عمومی و امور بین الملل بورس کالای ایران مهمترین عامل عرضه پسته در بورس را کاهش تاثیرگذاری مخرب واسطه ها و کاهش فاصله بین قیمت دریافتی پسته کار و قیمت پرداختی مصرف کننده در این بازار می داند و معتقد است با ورود پسته به بورس کالا و رونق معاملات آن در بورس، پسته کاران می توانند به صورت مستقیم به بازار کشوری و حتی بین المللی دسترسی داشته و محصول خود را با کمترین هزینه ممکن به فروش برسانند. با تحقق طرحهای موجود بورس برای پسته، نیاز به فروش همه محصول به قیمت پایین در زمان برداشت نیست و شاهد بدحسابی یا سوخت پول و تحویل دیرهنگام و بی کیفیت محصول نخواهیم بود ضمن آنکه با قراردادهای آتی و اختیار معامله، امکان تثبیت قیمت فروش محصول قبل از برداشت با پرداخت وجه تضمینی توسط طرفین یا طرف متعهد وجود دارد.

بورس کالای ایران در راستای اهداف و ماموریت های خود تلاش کرده ­است تا با توسعه و استفاده از ابزارهای نوین معاملاتی و تامین مالی متنوع و متناسب با نیاز مشتریان یکی از مشکلات اساسی اقتصاد کشور یعنی تامین نقدینگی را برطرف کند از این رو خرید و پیش خرید یا پیش فروش محصولات مختلف توانسته است تا حدودی با رفع مشکل کمبود نقدینگی ، پوشش، توزیع و انتقال ریسک را کاهش دهد .

یکی دیگر از کارکردهای بورس کالا کشف قیمت کالا از طریق حراج حضوری و بصورت شفاف است که باعث حذف رانت و فساد از بازار معاملات و کوتاه شدن دست واسطه ها و دلالان شده و خریدار و فروشنده در سازوکاری قانونمند منفعت خواهند برد.

سازوکارهای عرضه و فروش پسته در بورس کالا

برای این کار دو روش معامله در نظر گرفته شده است که فروش در بازار فیزیکی و گواهی سپرده کالایی که در بازار فیزیکی، محصول از طریق مباشر یا مباشران ( معتمدین مورد وثوق شرکت بورس کالای ایران که به کشاورزان معرفی می شوند و در حقیقت همان حق العمل کاران هستند) تجمیع و به صورت حراج در قالب قراردادهای نقد، نسیه یا سلف فروخته می شود. پول به مباشر پرداخت می شود و مباشر به کشاورز پرداخت می کند. در این روش امکان فروش پسته های متنوع و در مقادیر مختلف وجود دارد. در روش گواهی سپرده کالایی ، محصول با کیفیت ممتاز و پرمصرف وارد می شود، خود پسته کار محصولش را به انبار تحویل داده و قبض آن را می فروشد. خریدار می تواند با آن قبض، محصول را تحویل بگیرد. پول به حساب خود کشاورز واریز می شود. استانداردهای محصولات توسط بورس اعلام می شود و انبارها موظف به تحویل گرفتن پسته با استانداردهای شرکت بورس کالای ایران هستند.ضمن اینکه در روش عرضه در بورس هیچ محدودیتی برای کشاورزان یا باغداران در خصوص میزان عرضه محصول خود وجود ندارد حتی در مقادیر کم . مباشران افراد خوش نامی هستند که مورد تأیید بورس کالا بوده و به صورت امانی محصول کشاورز را به نمایندگی از پسته کاران در بورس به صورت نقدی یا اعتباری عرضه کرده و پس از فروش با پسته کاران تسویه می کند.

مهیا شدن زیرساخت های عرضه پسته در بورس کالا

یکی از ابزراهای لازم برای عرضه محصولات در بورس کالا وجود انبارهایی با معیارهای مشخص است از این رو در دو استان کرمان و سمنان قطب تولید پسته انبارهایی شناسایی شده است که در کرمان 3 انبار آماده ارائه خدمات به کشاورزان و دریافت محصول است و پیش بینی می شود تا هفته آینده دو انبار دیگر نیز به بهره برداری برسد .همچنین در دامغان انبار مورد نظر پیش بینی شده و هیچ گونه مشکلی برای دریافت محصولات باغداران پسته وجود ندارد.

هم اکنون برای انجام معاملات پسته ، یک تالار در شهرستان رفسنجان راه اندازی شده و دو انبار دیگر نیز در شهرستان های سیرجان و رفسنجان برای حضور در بورس کالا و تحویل پسته از کشاورزان اعلام آمادگی کرده اند که مراحل نهایی پذیرش را سپری می کنند.

نگرانی تجار از کاهش سود و منفعت خود

یکی از دلایل عمده مخالفت برخی تجار با عرضه پسته در بورس کالا وجود شکاف عمیق میان زمان برداشت پسته تا عرضه آن است که تجار از این شکاف حداکثر بهره را برده و در شرایط انحصاری اقدام به خرید محصول می کنند در نتیجه با فراهم شدن امکان فروش یا پیش فروش محصول یا فروش مدت دار برای باغداران آنها دیگر مجبور نیستند در شرایط خاص محصول خود را بفروشند ضمن اینکه در بورس می توانتند کاملا در شرایطی رقابتی و شفاف محصول خود را بفروشند در نتیجه تجار نگران کاهش سود و منفعت خود بوده از این رو با عرضه پسته در بورس کالا مخالفت می کنند.

حسنی سعدی در پاسخ به موضوع دیگری که فعالان بخش بازرگانی صادرات پسته در خصوص عرضه پسته در بورس عنوان می کنند مبنی براینکه آمریکا به عنوان بزرگترین تولید و صادرکننده پسته از این روش برای عرضه پسته استفاده نمی کنند ، معتقد است که در آمریکا سه شرکت شناخته شده در زمینه تولید و صادرات پسته فعالیت می کنند ضمن آنکه در آنجا یک ساختار بازرگانی و تجاری منظم وجود دارد و نیازی نیست که دولت برای مقابله با رانت و واسطه ها وارد عمل شود زیرا تولید و عرضه پسته کاملا در شرایط رقابتی و شفاف صورت می گیرد اما در ایران به دلیل وجود تعدد تولیدکنندگان و باغداران و عمدتا در سطح خرد و وجود افراد واسطه های زیاد و دلالان نیاز است برای جلوگیری از انحصار و رانت در یک سازوکار قانونی و شفاف امکاناتی را فراهم کنیم تا محصول پسته کشف قیمت و عرضه شود.

متاسفانه هم اکنون شاهدیم در برخی شهرها افاغنه مستقیم پسته را از باغداران خریداری کرده و به اسم و نام خود صادر می کنند که به جایگاه پسته ایران در بازارهای بین المللی لطمه زده است درصورتی که پسته در بورس عرضه شود خریداران بین المللی با اطمینان از نوع و کیفیت آن می توانند محصول را خریداری کنند.

احیای مرجع قیمت گذاری پسته در جهان با بورس کالا

پیشتر شرکت تعاونی پسته کاران رفسنجان به عنوان مرجع قیمت گذاری در ایران و کل دنیا شناخته شده بود و این تعاونی با ایجاد دفاتر در بیشتر کشورها در امر صادرات و قیمت گذاری فعال بود که متاسفانه با اعمال فشارها از سوی برخی تجار عملا دیگر اسمی و رسمی از این تعاونی باقی نمانده و هم اکنون شرکت های آمریکایی به عنوان مرجع قیمت گذاری پسته در دنیا فعالیت می کنند که در صورت عرضه پسته در بورس کالای ایران این امکان فراهم می شود که ایران مجددا مرجع کشف قیمت و قیمت گذاری این کالای با اهمیت صادراتی معرفی شود. ظرفیتی که هم اکنون برخی کشورها در کالاهای استراتژیک وصادراتی خود اعمال می کنند مانند هند که به عنوان مرجع کشف قیمت فلفل و برزیل در قهوه و کاکائو در دنیا شناخته شده اند.

مزایای عرضه پسته و معامله در بورس کالا

شکی نیست عرضه کالاهای مختلف از جمله محصولات کشاورزی در بورس کالا با توجه به توسعه و پیشرفت ابزارهای نوین معاملاتی و قراردادهای جدید به توسعه بخش کشاورزی و حمایت از تولید و اشتغال، تنظیم بازار، کاهش و حذف فعالیت­های واسطه­گرایانه و رانت، برخورداری از شفافیت اطلاعات خریدار و فروشنده خواهد شد. با توجه به محصول پسته که یک محصول استراتژیک و دارای ارزش بالای صادراتی می باشد قطعا عرضه آن در بورس کالا دارای مزیت های فراوانی خواهد بود از جمله اینکه ؛

- دست کشورهای مختلف به خصوص افاغنه که به واسطه اشتغال برخی از افاغنه در باغ های پسته و اطلاع کامل از چند و چون برداشت و قیمت پسته که محصول باغداران را مستقیم خریداری کرده و به کشورها و بازارهای منطقه از جمله عراق، پاکستان ، هند و کشورهای عربی صادر می کنند کوتاه خواهد کرد. و محصول ایرانی مستقیم بدست خریداران خارجی خواهد رسید.

- مزیت دیگر عرضه پسته در بورس کالای ایران ساماندهی بازار داخلی و خارجی و افزایش قدرت چانه زنی و تاثیرگذاری در تعیین قیمت این محصول صادراتی است و می توان با تقویت و حمایت از صادرات آن مجددا به عنوان مرجع کشف و تعیین قیمت جهانی را از رقبای خارجی به خصوص آمریکا پس گرفت.

- باتوجه به شیوه سنتی صادرات و نداشتن گواهی سلامت و استاندارد کالایی که منجر به خراب شدن وجه محصول صادراتی ایران شده است الزام و اجبار به اخذ استانداردهای کالایی و سلامت برای عرضه در بورس از دیگر مزیت های مهم عرضه این محصول در بورس کالا است.

چرایی عدم رضایت تجار پسته از عرضه پسته در بورس کالا

بسیاری از تجار اذعان دارند ارائه پسته در بورس کالا موفق نخواهد بود و تنظیم بازار را به هم خواهد ریخت در در ذیل برخی از این دلایل آورده شده است:

- عرضه پسته در بورس کالا تجربه موفقی نیست

سید محمود ابطحی رئیس هیئت مدیره انجمن پسته ایران معتقد است عرضه پسته در بورس کالا با توجه به تجربه سایر کشورها از جمله آمریکا که بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده پسته است تجربه موفقی نخواهد بود .در حالیکه آمریکا بیشترین میزان تولید و عرضه پسته را در اختیار دارد از سازوکار عرضه در بورس استفاده نمی کند و دلیل اصرار بورس کالای ایران برای عرضه این محصول در بورس را نمی دانم .ضمئن اینکه این تجربه در بورس کالای هیچ جای دنیا اتفاق نیفتاده است و تجربه اینکار را ندارند .

- عرضه پسته در بورس منجر به افزایش بیکاری خواهد شد

رئیس هیئت مدیره انجمن پسته ایران، با توجه به خرده مالکیت باغداران و پراکندگی تولید محصول ، تمام فعالیت های خرید و فروش پسته در ایران تقربیا در دست هزار نفر است که با عرضه این محصول در بورس قطعا به بیکاری این تعداد از افراد منجر خواهد شد.

- قیمت پسته می بایست در بازارهای جهانی تعیین شود

ابطحی با اشاره به اینکه 70 تا 80 درصد از کل محصول پسته ایران صادر می شود قیمت آن در بازارهای جهانی تعیین می شود و اصرار بورس کالای ایران برای عرضه و کشف قیمت آن بی اساس است و باید اجازه داد روند طبیعی کشف قیمت آن همانند قبل در بازارهای جهانی و براساس عرضه و تقاضا تعیین شود تا قیمت آن دستوری و در بورس کالا مشخص شود

جمع بندی و کلام آخر

در حال حاضر در برخی مواقع پسته تولیدی با پیش پرداخت اندک از پسته کاران خریداری می شود و مابقی وجه پس از فروش به صورت نقدی یا به صورت چک به باغداران پرداخت می شود با در نظر گرفتن این روش می توان با تجمیع تعدادی از پسته کاران از طریق انتخاب یک مباشر فروش ( حق العمل کار) توسط پسته کاران ، پسته تجمیع شده در بورس کالا توسط مباشر با تامین ضمانت های مورد نیاز به صورت نقدی یا اعتباری به فروش برسد و وجه حاصل از فروش توسط مباشر به پسته کاران پرداخت شود.

همچنین وجه حاصل از معاملات در کوتاهترین زمان ممکن و با اطمینان کامل به حساب کشاورزان و باغداران واریز می شود. به دلیل دسترسی مستقیم باغداران به بازار فاصله قیمت خرید و فروش کاهش یافته و تولیدکنندگان و مصرف کنندگان نهایی کالا از این موضوع منتفع می شوند. با ورود محصولات کشاورزی به بورس کالا،استاندارد این محصولات به مرور ارتقاء می یابد و امکان مدیریت ریسک ناشی از نوسانات قیمت با استفاده از ابزارهای مشتقه وجود دارد ضمئن اینکه بازار رسانی مستقیم محصولات کشاورزی توسط بهره برداران از طریق بورس کالا وجود دارد و کشاورزان می توانند به صورت مستقیم و یا در قالب تشکل ها با فروش محصول خود در قالب سلف تامین مالی کنند.

عدم نیاز به تحویل فیزیکی و جابجایی و تحمیل هزینه و افت مربوطه در هر بار خرید و امکان خرید و فروش مستمر و متعدد بودن جابجایی و ایجاد اطمینان در خریدار و فروشنده نسبت به کیفیت کالای خریداری شده و مسئولیت انبادار پذیرش شده نزد بورس نسبت به کمیت و کیفیت کالای خریداری شده از مزایای غرضه پسته در بورس کالا می باشد.

در صورت عرضه پسته در بورس کالا ، امکان فروش محصول به قیمت واقعی به ویژه با افزایش حجم معاملات و فعالان بازار گواهی سپرده پسته در بورس فراهم که منجر به استاندارد سازی محصول قابل پذیرش در انبار و افزایش تعهد به استاندارد نمودن کالا بین خریداران و فروشندگان خواهد شد.

شاید مهمترین مزیت عرضه پسته در بورس کالای ایران کمک به ارتقای برندسازی پسته ایرانی با توجه به انتشار اطلاعات قیمت ها و حجم معاملات به صورت آنلاین و از طریق اینترنت در سطح کشور و دنیا و امکان حضور مستمر و مستقیم خریداران بین المللی در این معاملات باشد.

پژوهش خبری //گروه اقتصاد