گزارش مکتوب...
محرم و آئین های تاریخی مردم فارس
محرم که میآید ، مساجد و تکایا ، حسینیه و مهدیه ها همه رنگ عزا به خود میگیرند و خیابان ها و کوچه ها خبر از غم و اندوه میدهند.
به گزارش
خبرگزاری صداو سیما ، مرکز فارس ، عزاداری در ماه محرم از جمله آئین های فرهنگی است که با حفظ عناصر اعتقادی و مذهبی مردم در سالیان متمادی در مناطق مختلف کشور با شکوه بسیار انجام می شود.
مردم استان فارس نیز هرساله با آغاز ماه محرم با برپا کردن خیمهها و آذینبندی هیئتها، سیاه بندی تکیهگاهها، مساجد و حسینیهها و نصب پرچمهای عزا بر در منازل، خود را برای عزاداری و سوگواری سالار شهیدان و ۷۲ تن از یاران باوفایش آماده میکنند.
مردم این دیار در این ایام با حضور در محلهای عزاداری و تشکیل مجالس نوحهسرایی و سینه زنی به ابراز ارادت خود به سید و سالار شهیدان میپردازند.
برخی از آیین های سنتی که مردم فارس در ایام محرم برگزار می کنند، به علت سبک خاص برگزاری و قدمت زیادشان در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده است.
به گفته مژگان ثابت قدم کارشناس ثبت میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری فارس تاکنون ۱۲ آیین عزاداری فارس در فهرست ملی ایران به ثبت رسیده است.
امیری، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری فارس می گوید: چارچوگردانی و چک چکو در استهبان، عم کبار و تعزیه در خرم بید، آئین خیمه های برافراشته در زرقان، تعزیه در صحرارود فسا، عاشورا در روستای دوان کازرون، تعزیه در زرقان و مرودشت از آیین هایی است که در فهرست آثار معنوی کشور به عنوان آثار ناملموس به ثبت رسیده اند.
در زرقان، برافراشتن بیرق و چادر های عزا، آیینی است که با سابقه چند صد ساله در فهرست ملی ثبت شده است.
امیری می گوید: ۲۷ ذی الحجه مردم در حسینیه این شهر با برافراشتن چادرهای بزرگ به پیشواز محرم می روند.
دو آیین چک چکو و چارچو گردانی از دیگر آیین های مردم فارس است که آن را مردم استهبان برگزار می کنند.
در شهرستان استهبان فارس ، امامزاده پیر مراد (ع) محل تجمع عزاداران حسینی است و آیین چک چکو که نشانه چکاچک شمشیر اشقیا و ضرب سم اسبان است، عصر عاشورا اجرا می شود.
این آیین هر چند قدمتی ۲۰۰ ساله دارد اما هر سال با شور و حرارتی خاص توسط نوجوانان، جوانان و بزرگسالان محله ها با تجمع در میدان اصلی شهر برگزار می کنند.
چک چکو علاوه بر ثبت ملی در فهرست میراث معنوی یونسکو نیز ثبت شده است.
در این آیین که شکلی نمادین از اتفاقاتی است که در عصر عاشورا برای امام حسین (ع) و یاران باوفایشان رخ داد، عزاداران به صورت دایره حلقه می زنند و در دستانشان ۲ قطعه چوب می گیرند و با نوحه خوان همنوایی می کنند و قطعات در دست را به هم می زنند، صدایی که از این حرکت به گوش می رسد نمادی از صدای سم اسبان و برخورد شمشیر اشقیا در عصر عاشوراست.
بر اساس روایت مورخان، پس از شهادت امام حسین (ع) لشکریان یزید به دستور شمر لعین با اسب هایشان بر جنازه شهدای کربلا تاختند و
آیین چک چکو، واکنش به سم کوبی اسبان اشقیا بر بدن های مطهر اولیاست .
از دیگر آیین مردم استهبان چارچو گردانی با قدمتی ۲۵۰ ساله است.
آیین سنتی چارچو گردانی شب عاشورا در حسینیه محله اَهر استهبان برگزار می شود.
چارچو از اتاقکی چوبی باکف مستطیلی تشکیل و بدنه آن از شیشه پوشیده شده است.
در این مراسم از ابتدای شب دسته های عزادار، زنجیرزن و سینه زن به حسینیه محل چارچو گردانی می روند.
معمولا این عزاداری ها با سینه زنی گرد آغاز می شود و پس از آن گروهی از جوانان در حالی که بر سر می زنند، این نوحه را تکرار می کنند ، پس از آن ۱۶ نفر از جوانان چهار طرف چارچو را بلند می کنند و وسط میدان می چرخانند.
پس از سه بار چرخش، چارچو را به جای خود در ساختمان حسینیه منتقل می کنند و تا سال دیگر در همان جا باقی می ماند.
مردم این دیار ، در واقع چارچو را نماد مظلومیت امام حسین (ع) می دانند و براین باورند که عصر عاشورا محملی از آسمان فرود آمد و جسم مطهر امام حسین (ع) را در خود جای داد و به آسمان صعود کرد و این چارچوگردانی نمادی از آن محمل است.
اهالی روستای دوان کازرون نیز هر سال به یاد عاشورای حسینی مراسم ویژهای به جا میآورند که قابل توجه است؛آنها تمام کوچهها را غبارروبی و محلهای عزاداری را سیاهپوش میکنند.
در دوان دو محله وجود دارد که محله پایین و بالا نامیده میشود.
سینهزنی از شب هفتم شروع میشود و گروه سنج و دمامزن در محل تجمع شروع به نواختن سنج و دمام میکنند ، پس از آن ، مردم محله پایین در میدان کنار بقعه شاه سلیمان و مردم محله بالا در میدان کنار مسجد جامع دوان جمع می شوند.
محل تجمع عزاداران، میدانی است که وسط آن را سه دایره متحدالمرکز به فاصله چند متر تشکیل میدهد.
دایره کوچکتر که در مرکز قرار گرفته محل سینهزنی کودکان، دایره دوم محل سینهزنی جوانان و دایره سوم که بزرگتر است به بزرگان و ریشسفیدان اختصاص دارد.
در این مراسم یک نفر تک خوان اشعار مداحی است و بقیه به او جواب می دهند.
از دیگر مراسم های عزاداری ثبت شده در فهرست ملی کشور می توان به اجرای یکی از بزرگترین تعزیه های کشور در صحرا رود شهرستان فسا اشاره کرد.
این مراسم که با بیش از ۳۰۰ بازیگر برگزار می شود، ۲۵۰ سال قدمت دارد و در سال ۹۱ به عنوان میراث معنوی ملی ثبت شده است .
سپاسدار پیشکسوت و پژوهشگر تئاتر فارس می گوید: بر اثر پژوهش محققانی چون مرحوم صادق همایونی ، استان فارس ، خاستگاه این هنر مذهبی است.
وی می افزاید: این نمایش از میراث های سترگ فرهنگ ایرانی است و بسیاری مناطق فارس از جمله لامرد ، فسا، زرقان و شیراز شاهد اجرای تعزیه های بزرگ در سالیان طولانی بوده است .
به گفته صادقی ، رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی لامرد ، قدمت مجالس شبیه خوانی در این شهرستان با توجه به آثار باقی مانده ، به بیش از ۷۰۰ سال تخمین زده می شود .
شهسواری، پیشکسوت تئاتر فارس با اشاره به جایگاه استان در هنر تعزیه ، حمایت بیشتر متولیان فرهنگی را خواستار می شود و می گوید: مسئولان نباید به تعزیه فقط به عنوان یک مراسم مذهبی نگاه کنند بلکه باید با برنامه ریزی بهتر شرایط پیشرفت این هنر آئینی مذهبی را فراهم کنند.