· نحوه مدیریت حمل و نقل در آزادراه ها و نرخ گذاری آنها چگونه است؟

· شیوه اخذ عوارض در آزادراه­های کشور چگونه است؟

· اخذ عوارض به شیوه الکترونیکی جه مزیتی بر شیوه سنتی دارد؟

· چرا این فرایند در حد لازم توسعه پیدا نکرده است؟

· چه برنامه ای برای بهبود این وضعیت انجام شده است؟

· علت این که مردم همکاری نمی­ کنند چیست؟

نحوه مدیریت حمل و نقل در آزادراه ها و نرخ گذاری آنها چگونه است؟

مهندس حسین متولی، مدیر کل دفترنظارت بر بهره برداری ازآزادراه­ ها: در حال حاضر 2401 کیلومتر آزاد راه در کشور داریم که حدود 550 کیلومتر آن آزادراه­ های دولتی و مابقی مشارکتی هستند. آزادراه ها از نظر تعریف فنی،‌ شریان های اصلی و ساختار اصلی شبکه جاده ای هستند و استانداردهای جاده ای آنها از نظر سرعت و حمل و نقل روان در سطح بالا است. تقاطع غیر همسطح بیشتر و تقاطع هم سطح کمتری دارند و دسترسی­ ها کنترل شده است و ایمنی در این آزادراه ها در بالاترین سطح طراحی شده است. طبق قانون از این آزادراه ­ها می توانیم اخذ عوارض داشته باشیم.

اخذ عوارض آزادراه ­های دولتی از طریق شورای اقتصاد طراحی و نرخ آن تعیین می­شود. آخرین بار بر اساس مصوبه سال 1393 نرخ عوارض آزادراه ­های دولتی پانصد تومان تعیین شده که تا این تاریخ افزایشی نداشته است. این آزادراه­ ها عبارتند از : تهران-قم، بندر عباس – بندر شهید رجایی، و کرج- قزوین.

گروه دیگر،‌ آزادراه­های مشارکتی هستند. یعنی شرکت هایی هستند که هر کدام از آنها احداث و نگهداری و بهره برداری از یک یا چند آزادراه را از طریق مناقصه به عهده گرفته­ اند. طبق قانون با پیشنهاد خود شرکت های آزادراهی هر ساله نرخ آنها در وزارتخانه بر اساس گزارش مالی هزینه - درآمد، میزان تردد و سطح خدماتی که به استفاده کنندگان ارائه می­دهند، پس از بررسی و تایید کمیته منتخب تعدیل نرخ ها، با تصویب مقام عالی وزارت به کلیه شرکت های آزادراهی جهت اجرا ابلاغ می­شود و همه شرکت­ های آزادراهی موظف به اجرای دقیق نرخ می­باشند. آخرین بار در 15 شهریور 1395 نرخ آزادراه­ های مشارکتی مصوب و ابلاغ شده است و به زودی نرخ جدید را نیز اعلام می­ کنیم . مرجعی که این نرخ را مشخص می ­کند یک کمیسیون کارشناسی است که به تایید معاون وزیر راه و شهرسازی می ­رسانند و شرکت ها موظف به اجرای آن هستند.

شیوه اخذ عوارض در آزادراه ­های کشور چگونه است؟

مهندس حسین متولی، مدیر کل دفترنظارت بر بهره برداری از آزادراه ­ها: در حال حاضر اخذ عوارض در آزادراه ­ها به دو صورت است. یکی شیوه دستی است و دوم اینکه سیستم اخذ عوارض الکترونیکی. اخذ عوارض الکترونیکی(ETC Electronic Toll Collection ) یکی از اجزای سامانه هوشمند حمل و نقل است که عوارض را به صورت الکترونیکی اخذ می­ نماید، اطلاعات را جمع آوری نموده و ترافیک وسایل نقلیه عمومی را نیز مانیتور می ‏کند. سامانه پرداخت الکترونیکی عوارض رانندگان را قادر می­کند تا بدون توقف در باجه های مخصوص، انواع عوارض جاده ای را به صورت خودکار بپردازند که این پرداخت از حساب صاحب خودروکسر می­شود. مکانیسمی که طراحی شده همکاری با بانک مسکن به عنوان بانک عامل این پروژه است، دستگاه هایی در این آزادراه ­ها نصب می­شود. در حال حاضر آزادراه های تهران- قم، اهواز –بندر امام، و تهران- پردیس، مجهز به این سیستم هستند .

تجهیز خودروها به پرداخت عوارض الکترونیکی به چه صورت است؟

مهندس حسین متولی، مدیر کل دفترنظارت بر بهره برداری ازآزادراه ­ها: روش کار به این گونه است که استفاده کننده از طریق مراجعه به سایت یا بانک و یا سامانه و گیت­ هایی که کنار آزادراه ­ها هستند تگی را خریداری می­ کنند که یک شماره سریال بر اساس شماره خودرو طراحی شده است. و مقداری اعتبار پول در آن ریخته می­ شود و مانند کیف پول،‌ از حداقل ده هزار تومان به بالا اعتبار، ده درصد تخفیف به او می­ دهند از جهت توسعه تکنولوژی در کشور. الان نرخ دوهزار و هشتصد تومان عوارضی است.

مکانیسم آن به این صورت است که دوربین های پلاک خوان در این عوارضی ­ها نصب شده اند که شماره های آن تگ و پلاک را، هنگام عبور خودرو از گیت می­ خوانند. از این به بعد این خودرو یا مجاز است یا غیر مجاز است. مجاز خودرویی است که هم تگ دارد و هم اعتبار که رقم از این حساب کسر می شود . خودرویی غیر مجاز است که پلاک آن تگ ندارد. برای ایشان پیامی ارسال می شود که ظرف هفتاد و دو ساعت تگ را خریداری کنند. اگر صاحب خودرو در این مدت تگ را خریداری کند جریمه نمی شود و فقط همان رقم از حسابش کسر می شود اما اگر ظرف مدت 72 ساعت تگ(‌برچسب) را خریداری نکند بابت عبور غیر مجاز از آزادراه، ‌به مبلغ سی هزار تومان جریمه می شود. اگر راننده ای برچسب داشته باشد ولی شارژ نداشته باشد،‌ از طریق پیامک به او اطلاع داده می شود و هفتاد و دو ساعت وقت دارد تا موجودی حسابش را تکمیل کند.

چرا این فرایند در حد لازم توسعه پیدا نکرده است؟

مهندس حسین متولی، مدیر کل دفترنظارت بر بهره برداری ازآزادراه ­ها: علت این که این فرایند در کشور توسعه پیدا نکرده این است که شرکت های آزادراه ها نهادهای اقتصادی هستند و مثلا قزوین- زنجان- تبریز را بانک ملی سرمایه ­گذاری کرده است، یا برای مثال آزادراه مشهد- باغچه سرمایه گذارش بانک ملی بوده و تهران – ساوه را بانک تجارت و ملت سرمایه گذاری کرده است. هرکدام از اینها هم متد و سیستم و استانداردهای خودشان را دارند. چون بانک عامل است ما سال گذشته با تک تک اینها صحبت کردیم که این سیستم ها را نصب کنند و تفاهم نامه هایی امضا کردیم و هدف این بوده است که اگر کسی در تهران تگی خرید بتواند در همه آزادراه ­ها به شکل یکپارچه استفاده کند حتما باید یک بانک عامل باشد.

چون این مبلغ عوارض دریافتی از خودروها باید حداکثر ظرف مدت 24 ساعت به حساب سرمایه گذار وارد شود استانداردهایی هم بانک مرکزی دارد تا الان بانک مسکن این کار را ادامه داده است و مقرر شده تا در سایر آزادراه ها هم اعمال شود.

چه برنامه ای برای بهبود این وضعیت انجام شده است؟

مهندس حسین متولی، مدیر کل دفترنظارت بر بهره برداری ازآزادراه­ ها: برای بالا بردن سرعت این کار، سال گذشته در معاونت برنامه ریزی و تامین منابع وزارتخانه تصویب شد که فراخوانی انجام شود و از بانک ها و شرکت های دیگر هم دعوت شود که نتیجه این فراخوان مردادماه سال جاری مشخص شده است که شرکت هایی که برنده شده اند به کمک بیایند و تا زمان مشخصی حداکثر تا پایان سال همه آزادراه ­ها به این سیستم مجهز شوند.

در حال حاضرچند شرکت آزادراهی با شما همکاری می کنند؟

19 شرکت خصوصی با ما همکاری می کنند. همه این شرکتها برای همکاری آمادگی دارند.

علت این که مردم همکاری نمی کنند چیست؟

مهندس حسین متولی، مدیر کل دفترنظارت بر بهره برداری ازآزادراه ­ها: در کشور ما از نظر این که هر فردی می تواند عملیات بانک را با یک کارت انجام دهد همه سیستم شاپرک را می شناسند ما در همه آزادراه ­ها تلاش کردیم این سیستم مالی را تکمیل کنیم و در این آزادراه­ها همه می توانند کیف بانک را عملیات مالی انجام دهند این باید در سطح کشور تکمیل شود. یکی این است که باید تکمیل شود. بحث دوم بحث جلب نظر شرکت­ های آزادراهی بود که باید با یک بانکی کار کنند .

بحث تبلیغات و فرهنگ سازی خیلی موثر است همکاری دستگاه های ذی ربط مثل پلیس و .... خیلی مهم است. این که الان در حوالی تهران می بینند می ­توانند از عوارضی به راحتی عبور کنند، این خود یک تبلیغ است. این را باید بیشتر انجام دهیم که انشاءالله تا آخر سال فراگیر شود. 

چرا در آزاد راه ­هایی مثل تهران- پردیس با این حجم تردد بالا تعداد گیت­ های الکترونیکی را افزایش نمی دهند؟

مهندس حسین متولی، مدیر کل دفترنظارت بر بهره برداری از آزاد راه ­ها: ما حدود 400 هزار تگ داریم که اگر اینها افزایش یابد گیت ها هم افزایش می یابدو دستی ها هم الکترونیکی می شود. پس افزایش آن تابع متقاضی و تقاضا ست. برای تهران – قم دو گیت است که یکی از آنها به دلیل استقبال کم مردم بسته است. اگر این زمینه توسعه یابد راه اندازی گیت ها کار سختی نیست.

سخن آخر

استفاده از سامانه الکترونیکی اخذ عوارض آزادراهی یکی از اقدامات در جهت توسعه حمل و نقل بین شهری و افزایش سطح ایمنی و سرعت تردد و کاهش هزینه های متعدد حمل و نقل و زیست محیطی است و عدم استفاده از آن سالیانه خسارت های زیادی به کشور و مردم تحمیل می­ کند با توجه به صرفه اقتصادی اجتماعی و ایمنی آن لازم است تا موانع اجرایی و فرهنگی ترویج این سامانه برطرف شود تا مردم با دسترسی بهتر و ارزانتر بتوانند از این خدمات استفاده کنند.

پژوهش خبری//فریفته هدایتی