تحرکات سیاسی تازه آمریکا بر ضد برجام

پس از بالا گرفتن تنش‌های آمریکا با ونزوئلا و کره شمالی، قصد و نیت ترامپ در خودداری از تایید پایبندی ایران به توافق هسته ای یا همان برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) از سر خط خبرها کنار رفت. 

اما ظاهرا قرار نیست اعمال فشار بر تهران از طریق تحریم اقتصادی و تهدید کردن توافق هسته‌ای پایان پذیرد. 

این فشار‌ها بخصوص بعد از شدت گرفتن ناکامی‌های منطقه‌ای آمریکا و متحدانش -  در سوریه، عراق، یمن، بحرین و قطر - تشدید ‌شد. 

کاخ سفید روز چهارشنبه، نیکی هیلی، سفیر خود در سازمان ملل را به وین فرستاد تا با مقام های آژانس بین المللی انرژی اتمی رایزنی کند. آژانس مسئولیت نظارت و راستی آزمایی پایبندی ایران را به تعهداتش در برجام بر عهده دارد. 

آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز در بیانیه ای اعلام کرد نیکی هیلی در دیدار با مقام های آژانس درباره نظارت و راستی آزمایی تعهدات هسته ای ایران به بحث و تبادل نظر پرداخت. در بیانیه ی آژانس به جزئیات بیشتری اشاره نشده بود. دفتر هیلی نیز در بیانیه ای به موضوع سفر اشاره کرد اما از اقدام آنی سخنی به میان نیاورد. 

هفته گذشته، هیلی گفت دولت تهران باید به خاطر پرتاب ها و آزمایش‌های موشکی، پشتیبانی از آنچه آنرا تروریسم و بی احترامی به حقوق بشر و نقض قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل خواند پاسخگو باشد. وی افزود ایران اجازه ندارد با استفاده از توافق هسته ای دنیا را گروگان بگیرد. 

هیلی در حالی این ادعاها را مطرح می‌سازد که تلاش‌های کنونی وی و دولت آمریکا برضد توافق هسته‌ای خود با تعهدات آمریکا بر اساس برجام در تضاد است. برای نمونه، در پاراگراف 26 برجام ، آمریکا متعهد شده است در حسن نیت کامل از هر گونه دخالتی در تحقق فوایدی که از برداشته شدن تحریم ها نصیب ایران می شود خودداری کند. در پاراگراف 27 برجام ، آمریکا متعهد شده است از اجرای موفقیت آمیز برجام از جمله در بیانیه های عمومی مقام های این کشور پشتیبانی کند و در پاراگراف 29 ، واشنگتن متعهد شده از اتخاذ سیاستی که بویژه به شکلی مستقیم و معکوس بر عادی سازی روابط اقتصادی و تجاری با ایران اثر می گذارد و با تعهداتش در برجام مبنی بر تضعیف نکردن اجرای موفقیت آمیز توافق هسته ای همخوانی ندارد خودداری کند.

خواندن این بخش های برجام تردیدی بر جا نمی گذارد که ترامپ دارد از روی عمد توافق هسته ای را نقض می کند تا ایران را به واکنش وادارد. 

روز پنج شنبه، خبرگزاری نیمه دولتی ایران، ایرنا از نامه ای خبر داد که وزیر امور خارجه ی ایران به آژانس فرستاده و در آن تاکید کرده ایران به وظایف و مسئولیت هایش در قبال سلاح های هسته ای و توافقنامه ها پایبند است. وی (محمدجواد ظریف) واشنگتن را به استفاده از این موضوع برای مقاصد سیاسی بدخواهانه متهم کرد. 

در این میان به نظر می‌رسد سخنان دیروز علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی از قابلت تاثیرگذاری بیشتری برخودار است. 

صالحی روز سه شنبه هشدار داد: در صورتی که توافق هسته ای لغو شود، ایران واشنگتن را «متعجب» خواهد کرد. اگر ما اراده کنیم، قادریم ظرف حداکثر 5 روز غنی سازی در سطح 20 درصد را از سر بگیریم.» رئیس سازمان انرژی ایران افزود: «قطعاً ما علاقه نداریم چنین اتفاقی بیفتد. ما این توافق را به سادگی به دست نیاورده ایم که آن را به آسانی از دست دهیم. ما به توافق متعهد و وفادار هستیم.»

روزنامه واشنگتن تایمز دیروز در واکنش به این سخنان نوشت ادعای ایران مبنی بر آغاز غنی سازی ظرف پنج روز نوعی هشدار به دونالد ترامپ است. این ادعای ایران لایه جدیدی از پیچیدگی را به گفتمان داخلی کاخ سفید اضافه کرد، گفتمان در مورد اینکه آیا دونالد ترامپ باید اعلام کند تهران توافق هسته ای 2015 را نقض کرده یا خیر. به گفته تحلیلگران این ادعای علی اکبر صالحی رئیس سازمان اتمی ایران در روز سه شنبه نوعی تهدید ضمنی بود؛ تهران در واقع به ترامپ این پیام را داده که چنانچه وی بخواهد از توافق هسته ای در ماه اکتبر کنار بکشد با پیامدهای بدی روبرو خواهد شد. صالحی ممکن است با این اظهارات اختلافات درون دولت ترامپ در زمینه توافق هسته ای را افزایش دهد.

منابع نزدیک به کاخ سفید ادعا می‌کنند ترامپ به شکل روزافزونی مصمم شده است که حرف مشاوران ارشدش، از جمله رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه اش را نادیده بگیرد؛ تیلرسون در مقابل خروج از توافق هسته ای از خود مقاومت نشان داده است. تیلرسون در مورد پیامدهای دیپلماتیک لغو توافق هسته ای با متحدان آمریکا ابراز نگرانی کرده است، بویژه اختلافی که ممکن است میان آمریکا و انگلیس،‌فرانسه و آلمان که به همراه چین و روسیه دو سال پیش از توافق هسته ای حمایت کردند بوجود آید.

موضوع دیگری که به دولت آمریکا فرصت می‌دهد تا به صورت دوره‌ای اهرم‌های فشار بر ایران را تقویت کند ظاهرا قانون بازنگری توافق هسته ای ایران است.

بر اساس قانون بازنگری توافق هسته ای ایران، ترامپ بایستی هر 90 روز یکبار «تایید پایبندی» را به کنگره گزارش بدهد. بر همین اساس، پایبندی ایران به تعهداتش در برجام تایید می شود. 

ترامپ تاکنون دوبار با اکراه پایبندی ایران را تایید کرده است اما قول داده در آینده از تایید پایبندی خودداری کند و اگر او پایبندی ایران را به برجام تایید نکند فرآیندی در کنگره کلید خواهد خورد که بر اساس آن سران جمهوریخواه کنگره می توانند همه یا بخشی از تحریم هایی را که پس از برجام برداشته بود دوباره بر ضد ایران تحمیل کنند. 

افشاگری های عمومی در زمینه گتگوهای داخلی در کاخ سفید نیز تنها تلاشی است برای ایجاد تردید در پایبندی آمریکا به تعهداتش در برجام و در نتیجه باور پذیر کردن امکان محروم کردن ایران از فوایدی که قرار بود به دنبال برداشته شدن تحریم ها نصیبش شود. ظاهرا از این طریق سعی می‌شود شرکای تجاری ایران مردد شوند و ایران را نیز به واکنش وا دارند. 

صاحب نظران معتقدند که کاخ سفید اگر بخواهد مسئولانه تصمیم بگیرد هیچگاه قدرت و توانایی خود را بر سر تصمیمی چنین سرنوشت ساز که از سوی قدرتمندترین کشورهای دنیا پشتیبانی می شود هزینه نمی‌کند.

به عبارت دیگر، اگر رئیس جمهور ترامپ درباره توافق هسته ای با ایران دبه کند و از ان خارج شود هم پیمانان آمریکا راه خود را از واشنگتن جدا خواهند کرد.

-----------------

عبدالرضا خلیلی