پاکستان در مخاصمه چین و هند

به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری صدا وسیما  ،در نیم قرن گذشته ارتش های هند و پاکستان سه بار با هم جنگیدند. همچنین هند در سال 1962 به دلیل اختلافات ارضی در برابر چین در جنگی خونبار اما برق آسا تن به شکست داد و روابط چین و پاکستان همیشه تابعی از شرایط حاکم بر مناسبات دهلی نو با پکن بوده است. 

دستیابی پاکستان به توانمندی هسته ای در اواخر دهه 80 میلادی ، با آزمایش هسته ای در lمنطقه چاقای در سال 1998 به منصه ظهور رسید. این زمانی بود که پاکستانی ها علاوه بر اقدامات خود در جهت آموزش و تجهیز شورشیان مخالف دولت هند در ایالت های شمالی آن کشور و خصوصاً دامن زدن به مناقشات کشمیر به اهرم فشار دیگری علیه دهلی نو دست یافت. 

کارشناسان نظامی پاکستان می گویند: زرادخانه هسته ای، موشکی آن کشور صرفاً سلاحی بازدارنده در برابر هند و برای جلوگیری از به کارگیری تسلیحات هسته ای هند علیه پاکستان نیست بلکه نشان دادن توانمندی استراتژیک اسلام آباد در برابر دهلی نو است که مانع از به کارگیری قوه قهریه علیه پاکستان برای جلوگیری از حمایت ارتش آن کشور از شورشیان نفوذی به خاک هند است.

در حالی که مقامات اسلام آباد همواره تاکید کرده اند که هدف برنامه هسته ای پاکستان تضمین صلح در جنوب آسیا و ایجاد توازن قدرت در این منطقه است، اما نگرانی های دهلی همچنان ادامه دارد. 

امسال پاکستان ، درحالی وارد نوزدهمین سالگرد دستیابی به سلاح هسته ای شد که طی ماه های گذشته، با فشارهای شدید آمریکا برای محدود کردن توان هسته ای نظامی خود مواجه بوده است. حتی واشنگتن  در حال حاضر ،میزان کمک های مالی خود به پاکستان را به یک دهم کاهش داد.

بسیاری از مقامات آمریکا نسبت به رشد سریع زرادخانه های هسته ای پاکستان ابراز نگرانی کرده و گفته اند که با توجه به حضور گروه های شبه نظامی در تروریستی در پاکستان، دارایی های هسته ای این کشور از امنیت کافی برخوردار نیست.

برخی موسسات تحقیقاتی بین المللی نیز در گزارش های خود اعلام کرده اند که پاکستان با شتاب زیاد درحال افزایش سلاح های هسته ای خود است و می تواند تا 10 سال آینده، بعد از آمریکا و روسیه، به سومین قدرت هسته ای جهان تبدیل شود. گزارش این موسسه های بین المللی حاکی است که پاکستان حدود 125 کلاهک هسته ای در اختیار دارد.

توان نظامی بالای ارتش پاکستان در میان کشورهای اسلامی و منطقه باعث شده تا این کشور، بیشتر مورد توجه عربستان قرار گیرد. در ماه ها و سال های اخیر، بارها گزارش هایی درباره چشم دوختن عربستان به سلاح های هسته ای پاکستان مطرح شده اما این موضوع هربار از سوی مقامات پاکستان به شدت تکذیب شده است. کارشناسان مسائل هسته ای نیز می گویند که عربستان از زیرساخت های لازم برای در اختیار داشتن سلاح های هسته ای برخوردار نیست.

پاکستان در مه 2016 ( اواسط اردیبهشت 95 ) ، در راستای رقابت با هند، رسما خواستار ملحق شدن به گروه تامین کنندگان مواد هسته ای شد. هند هم به دنبال ملحق شدن به این گروه است. اما نکته اینجاست :" هیچ یک از این دو کشور، معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای (ان.پی.تی) را به عنوان یکی از پیش نیازهای پیوستن به گروه تامین کنندگان مواد هسته ای، امضا نکرده اند." 

پاکستان و هند هر سال تعدادی موشک بالستیک جدید با قابلیت های بالا از جمله با قابلیت حمل کلاهک های هسته ای آزمایش می کنند و تنش های سیاسی کهنه میان او دو کشور همسایه، موجب تشدید رقابت تسلیحاتی در جنوب آسیا شده است.

بر خلاف هند، چینی ها در زمینه امنیت ملی در سطح کلان و برای بلندمدت استراتژی های متعددی را برنامه ریزی می کنند و با ایجاد رهیافت گوناگون که همواره درپی فرصت سازی برای آینده هستند . از اینرو همیشه راه را برای هر گونه تحول و نیل به توافق با همسایگان خود از جمله هند باز می گذارند.

به عنوان مثال کمک های مخفی چین به پاکستان در زمینه های هسته ای و دستیابی به توانمندی تولید موشک های میان برد و دوربرد در دهه 1980 به موازات گفت وگوهای دوجانبه بین راجیو گاندی و دنگ شیائوپینگ برای ارتقای روابط دو طرف ادامه داشت. در همین دوره بود که پکن به طور محرمانه با اسلام آباد توافق کرد در زمینه پیشبرد برنامه موشکی پاکستان به این کشور کمک کند. 

ازسوی دیگر براساس توافق پکن و اسلام آباد در سال 2001 ، چین متعهد به توسعه بندر گوادر در جنوب غربی پاکستان  در سواحل بلوچستان و آب های دریای عمان است.

این توافق از اتکای اسلام آباد به بندر کراچی که در تیررس ناوگان هند است می کاهد و به ناوگان پاکستان فرصت مانور بیشتری می دهد، نمونه دیگری از سیاست های دوگانه چین در دو دهه گذشته بوده است.

از این گذشته ، تقویت زیرساخت های نظامی چین همواره از موارد نگرانی های هند بوده است که به صورت فزاینده ای به پکن به عنوان تهدید بلند مدت برای امنیت این کشور در مقایسه با رقیب دیرینه اش پاکستان می نگرد.

با این همه نمی توان شکل وابعاد مناسبات با پاکستان را ، چکش تعادل میان وزنه پکن با وزنه دهلی نو ، قلمداد کرد.

دولت هند، دو دهه است که درباره توافق هسته ای میان چین و پاکستان ابراز نگرانی و بی اعتمادی کرد و اقدامات لازم را برای حفاظت از کشور بر ضد هرگونه چالش امنیتی در آینده در نظر گرفت. کمک چین به پاکستان در تاسیس راکتورهای هسته ای موجب شده است هند در مورد امنیت خود احساس خطر کند.

در اکتبر 2015 مقامات وزارت خارجه هند در واکنش به توافق هسته ای چین و پاکستان اعلام کردند آنها به خوبی از توافق میان این دو کشور آگاه هستند و اقداماتی برای مقابله با هرگونه خطری که این توافق ممکن است برای آنها داشته باشد، در نظر گرفته اند. 

آنها گفتند: دولت همچنان متعهد است همه گام های لازم را در جهت حفاظت از منافع امنیت ملی هند بردارد.

چین علاوه بر ساخت نیروگاه های هسته ای چاشما 1 ( Chashma-1) و چاشما 2 (Chashma-2 ) در پاکستان که قبلا راه اندازی شده، اکنون موافقت کرده است دو راکتور دیگر به نام های چاشما 3 و چاشما 4 را که در چین در حال ساخت هستند در اختیار پاکستان قرار بدهد. 

توافق هسته ای چین و پاکستان موجب نگرانی شدید کشورهایی شده است که معتقدند این همکاری بدون توافق و رضایت گروه کشورهای تامین کننده مواد هسته ای (NSG) انجام می شود. بر اساس قوانین این گروه، کشورهای عضو که چین نیز یکی از آنها است نباید چنین فن آوری هایی را در اختیار کشورهایی مانند پاکستان قرار بدهند که فاقد ساز و کارهای حفاظتی هستند.

در شرایطی که پکن و دهلی نو  در پی توسعه روابط اقتصادی و سیاسی بر آمده اند برخی تحلیلگران با استناد به تلاش روز افزون چین برای گسترش نفوذش در کشورهای کوچک تر منطقه چون پاکستان، سریلانکا و میانمار ،می گویند دو کشور از مرحله رویارویی مستقیم به جنگ غیر مستقیم و نیابتی روی آورده اند.

طی یک سال گذشته ، اغلب رسانه های چین  نیز دیدگاهی فراتر از این عنوان کرده اند و می گوید:‌«‌ دو کشور در رقابت های نزدیک به ستیز خود ،گام ها را از قبل هم فراتر گذاشته اند زیرا در گذشته به نفوذ در کشورهای کوچک منطقه رضایت می دادند اما الان در پی تسلط بر کشورهای بزرگ منطقه و به نوعی در پی گسترش سیاست سلطه گری منطقه ای خود هستند».

در این میان دولت هند، برای جبران چالش پکن - اسلام آباد ضد دهلی نو -  روابط نظامی با رژیم اسرائیل ،را در دستور کار دارد و می کوشد از این طریق توازن نظامی منطقه ای را به نفع خود تغییر دهد. به ویژه اینکه خریدهای نظامی هند در سالهای اخیر موجب شده تا این کشوردر زمره بزرگترین خریداران سلاح در جهان تبدیل شود. 

هند در راستای تقویت استراتژیک ،به دنبال جذب متحد در رقابت با چین و پاکستان به عنوان دو رقیب اتمی خود است .

حدود یک دهه است که دهلی نو بسط همکاری با رژیم صهیونیستی و آمریکا را در اولویت سیاست خارجی خود قرارداده است . برمبنای گزارش مراکز مطالعات جنگ ،هند در دو سال گذشته حدود 35 قرارداد نظامی  با شریکان خود امضا کرده که 6 قرار داد فقط با رژیم اسرائیل است.

از سوی دیگر، طی یک دهه گذشته معادله هند، پاکستان و چین تا حدود زیادی دچار تحول شده است .

 1- حملات یازدهم سپتامبر2001 منجر به چرخش واشنگتن و نزدیکی به پاکستان دوران ژنرال مشرف شد . 

2- رشد همکاری های نظامی و هسته ای آمریکا با هند ، نمونه بارز آن قرارداد فنی- هسته ای 123 - یا همان 123 میلیارد دلار میان دوطرف است که به نوعی برگ برنده و خیال راحتی برای دهلی نو بود .

3- تحولات افغانستان و نمایان شدن نقش و اثر ارتش پاکستان در ارتباط گیری با گروه افراط و ناامن سازی استان های جنوبی افغانستان . 

4- افزایش نقش و نفوذ چین در سیاست و ارتش پاکستان و امضای 8 قرارداد نظامی میان دو طرف در 3 سال گذشته .     

5- چالش داعش و جدال با دولت افغانستان و طالبان.  

امروز پاکستان ، کشوری است که وابستگی به کمک دیگر دولت ها وسازمان های جهانی را به اوج رسانده ، از اینرو برای پایداری حاکمیت خود ، باید وارد معاملات بزرگتر بشود. نزدیکی به چین و همکاری های نظامی وتجاری در بندر گوادر ، مشارکت در پروژه چینی یک کمربند یک راه و سرمایه گزاری بیش از 65 میلیارد دلاری چین در پاکستان ، بیانگر تغییر آرایش استراتژیک دولت های جنوب آسیا برای توسعه در عین بازدارندگی است.

به نظر می رسد دهلی نو در میدان رقابت های منطقه ای، امیدی به بهره گیری از رابطه با پکن یا اسلام آباد ندارد ، از اینرو به دنبال یارگیری از فضای خارج از منطقه  برای جبران برخی کمبود هاست.

پاکستان در کشاکش چالش پکن - دهلی نو ، به بازتولید قدرت تشکیلات ارتش و دستگاه های امنیتی خود می اندیشد و سپس سیر کردن شکم بیش از 80 میلیون شهروند گرسنه اش. جمعیتی بالغ بر 192 میلیون نفر و مشکلات ضد استراتژیک داخلی ، چالش بزرگی سر راه بازی های منطقه ای اسلام آباد به شمار می رود.

همچنانکه وزیر بهداشت پاکستان چندی پیش اعلام کرد: "  آن کشور به لحاظ سرعت و نرخ رشد جمعیت، با هیچ یک از کشورهای مسلمان منطقه قابل مقایسه نیست و این یکی از عمده ترین دلایل عقب ماندن پاکستان از سایر کشورهای مسلمان است. " 

از اینرو نظام سیاستگذاری پاکستان ،  استعداد استراتژیک حداقلی برای تامین منافع کشورش دارد. اسلام آباد شاید تاکتیک های خوبی در زمین افغانستان یا عربستان اتخاذ کند، اما در تعیین و اجرای استراتژی برای سیاست های کلان خارجی و دفاعی ، ابتکار کمتری دارد./  

==========================

  نویسنده : سید محمد حسینی پور -  کارشناس روابط استراتژیک