شرط بندی‌های اینترنتی و آسیب‌های آن(جنبه های فقهی و قانونی)

چکیده مصاحبه پژوهشی:چکیده مصاحبه پژوهشی:

- پیش بینی همراه با قرعه کشی که جوایز آن از پول سایر شرکت کنندگان پرداخت می شود، مصداق بارز قمار و از نظر علمای دینی باطل و حرام است.

- شرط بندی اینترنتی به این شیوه از مصادیق قمار و برابر ماده 705، ممنوع است. مرتکبان به یک تا شش ماه حبس یا 74 ضربه شلاق محکوم می‌شوند.

- گردانندگان این سایت ها طوری القا می کنند که این قمار نیست و وجهه شرعی و قانونی دارد

- بسیاری از کسانی که در این سایت ها شرکت می کنند پیش بینی را قمار و حرام نمی دانند.

- بردن یا باختن فرقی نمی کند در هر صورت فرد برای ادامه و تکرار آن تحریک و تهییج می شود 

- گاه شدت وسوسه به حدی است که افراد وابستگی بیمارگونه و حتی اعتیاد به این کار پیدا می‌کنند

- از شیوه های اغوای مخاطب در این سایت ها،‌ اعلام خلاف واقع این موضوع است که نظر مراجع بر مجاز بودن این کار است.

- هیچ کس برنده نیست برنده واقعی صاحبان سایت ها با خالی کردن حساب مشتریانشان هستند.

پژوهش خبری صدا وسیما:چند سالی است که سایت‌های اینترنتی شرط بندی و پیش بینی مسابقه های ورزشی با تبلیغات گسترده و اغواکننده در فضای مجازی، افراد و به خصوص جوانان را به فعالیت دعوت می کنند و به بهانه تفریح و سرگرمی و جایزه، منافع مالی خود را با ترویج قمار در پوشش پیش بینی، دنبال می کنند. با توجه به روند رو به گسترش فعالیت این سایتها و اثرات سوء این کاردر این نوشتار در پی پاسخ به این سوال ها هستیم که :

سرکار خانم پروانه شاطری دانشجوی دکتری جامعه شناسی : اخیرا در پست های اینستاگرام، کانال های تلگرام و شبکه‌های اجتماعی مجازی بعد از هر پیامی یک پیام تبلیغاتی از این سایت‌ها می آید که "پیش بینی کنید و جایزه بگیرید" پیش بینی بیشتر در مورد مسابقات ورزشی به ویژه فوتبال است. از اول شروع می کند مرحله به مرحله با بازی پیش می رود. فقط پیش بینی نتیجه بازی نیست که کی می برد و کی می بازد،‌ یا بازی چند چند می شود،‌ از اول شروع می کند: کی اولین ضربه را می‌زند؟ کی اولین خطا را می‌کند؟ اولین کرنر را کی می‌زند؟ چند تا کرنر و .... در لحظه به لحظه بازی فرد را درگیر پیش بینی می کند . اول مقداری پول به عنوان حق عضویت می پردازند بعد برای هر شرط و هر مرحله مقداری می‌پردازند و پیش بینی می کنند و در صورت برنده شدن مبلغی دریافت می کنند. گردانندگان این سایت ها طوری القا می‌کنند که این قمار نیست و وجهه شرعی و قانونی دارد. پیش بینی فقط درباره بازی های داخلی نیست و شامل بازی‌های خارجی و لیگ باشگاه های جهان هم می شود. ولی سایت‌ها اکثرا داخلی هستند. گرچه برخی از اینها با سایت‌های شرط‌بندی خارجی هم در ارتباط هستند.

سرکار خانم پروانه شاطری دانشجوی دکتری جامعه شناسی: الان این برای خیلی از خانواده ها که جوان و نوجوان دارند دغدغه شده است. دارند زندگیشان را می بازند. من نمونه های عینی دیده ام که متاسفانه زندگیشان را باخته و کلی بدهکار شده اند و الان هزینه های روزانه شان را نمی‌توانند تامین کنند.

برای مثال فردی40 ساله بود که وارد این فرایند شد و بعد از حدود 4-5 ماه، نه تنها تمام دار و ندار خود را باخت، کلی هم بدهی بار آورد. اینها مبلغی تعیین می کنند و باید در صورت باخت این مبلغ را بپردازند. مثلا دو میلیون شرط می کنند و باید آن را بپردازند اینطوری می شود که افراد کلی بدهی به بار می آورند. این متاسفانه در نسل جوان دارد رسوخ می کند. این با این 40 سال سنش تحت تاثیر قرار گرفته است یک جوان20 ساله ممکن است پول تو جیبی اش را هم اینجا هزینه کند و با این تصور که الان مثلا 10 هزار تومان می گذارد و ممکن است 100 هزار تومان برنده شود. و این تحریک و تهییجش می کند برای رفتن به مرحله بعد و این واقعا خطرناک و حتی اعتیاد آور است. یکی از این افراد می گوید من یک روز 4 میلیون تومان در پیش بینی بازی پرسپولیس- استقلال برنده شدم. اما با خود گفتم این پول حرام است و نباید وارد زندگیم شود و زن و فرزندم از این مال حرام بخورند. با این تفکر این پول را برای سرگرمی بیشتر دوباره در همین مسیر وارد کردم و ادامه دادم و الان 30-40 میلیون بدهکار شده ام. خودِ این برنده شدن آنقدر برایش جذابیت دارد که تحریک می شود ادامه دهد. در بعضی سایتها روی ضربات کرنر و حتی تعداد خطا در یک بازی فوتبال شرط بندی می شود. مثلا: اولین خطا را چه کسی می زند؟ داور کارت قرمز را به کی می‌دهد؟ کدام بازیکن کارت زرد می گیرد؟ ..... برای شرکت در هر مرحله باید پول بپردازد و رقم‌های کلانی هم جابه جا می شود.

سرکار خانم پروانه شاطری دانشجوی دکتری جامعه شناسی: خیلی از اینها نمی دانند که این کار قمار است و حرام است. بچه های ما الان دارند وارد این ورطه می شوند و این آسیب‌های دیگری را با خود به دنبال دارد. متاسفانه طوری توجیه می کنند که مخاطب را اقناع می کنند. خیلی نرم به اعتقادات ما ورود پیدا کرده اند قمار از دید اینها دیگر اشکالی ندارد نه شرعی و نه قانونی. طوری مطرح می کنند که این کار وجهه قانونی و شرعی پیدا می کند و چنین القا می کنند و افراد را اقناع می کنند که این کار خلاف نیست. حتی برخی سایتها ادعا می کنند که نظر مثبت مراجع را هم دارند در حالی که در طرح سوال از مراجع به گونه ای مطرح کرده اند ولی شکل و محتوای کارشان به گونه ای دیگر است. برخی هم با بیان این که بخشی از درآمد سایت صرف امور خیریه و کمک به محرومان می‌شود شرکت‌کنندگان را اغوا می‌کنند و کار خود را موجه جلوه می‌دهند.

این سایت‌ها معمولا یا با سوءاستفاده از اطلاعات شخصی و حساب‌های کاربران خود از آنها کلاهبرداری می کنند و یا آنها را وارد قمار بازی می کنند. هیچ کس برنده نیست فقط صاحبان سایتها با خالی کردن حساب مشتریانشان برنده هستند. 

سرکار خانم پروانه شاطری دانشجوی دکتری جامعه شناسی: شرط بندی های اینترنتی اکثرا توسط سایت هایی بدون مجوزهای قانونی راه اندازی می شوند. نکته نخست این است که قانون گریزی و دورزدن قانون در فضای مجازی به یک امر عادی تبدیل میشود. کسانی که به این وسیله می خواهند به ثروت برسند در واقع خواهان کسب مال از راه های غیر قانونی هستند. گسترش این سایت ها در واقع از نبود نظارت قوی بر فضای مجازی حکایت می کند. متولیان امنیت فصای مجازی نباید دامنه فعالیت و عمل خود را به بعد از وقوع جرم محدود کنند.

از طرفی گسترش چنین پدیده ای از نااگاهی مردم و اعتماد کاذب آنان حکایت می کند. کسانی که به این کار مبادرت می‌کنند در واقع از خطرات و آسیب های عمل خود اطلاع ندارند. هر باخت می تواند زندگی و آینده یک فرد و خانواده را به تباهی بکشاند.

اکثر این شرط بندی ها با باخت همراه است همین موضوع باعث می شود که اعتماد مردم به مرور از بین برود و در نتیجه سرمایه اجتماعی جامعه کاهش یابد. 

ما شادی های عمومی در جامعه نداریم و به نظر می رسد برخی برای تفریح و تجربه ای متفاوت و به دنبال کسب لذت های آنی و هیجان ناشی از این کار به این شرط بندی ها روی می آورند. رسیدن به موقعیت و رفاه اجتماعی به شیوه میانبر، نبود فضای مناسب برای گذران اوقات فراغت، فراهم نبودن امکان برون‌ریزی هیجانات برای جامعه جوان کشور به شیوه مناسب این نیاز و ضعف کنترل خانواده و نهادهای ذیربط بر شکل‌گیری این گروه‌ها از دیگر دلایل گسترش این پدیده در بین جوانان است.

از طرفی کاهش عقلانیت در جامعه باعث می شود تا بدون فکر کردن به عواقب کار خود، اقدام به این کار بکنند و تا مرز باختن تمام دارایی خود و حتی فراتر از آن اقدام کنند. طمع برد آنها را تا مرز از دست دادن تمام زندگی می کشاند؛ بدون آنکه به عواقب روحی و روانی که برای خود و خانواده خود به وجود می آورند، فکر کنند. آنها به طمع طی کردن ره صد ساله در یک شب، تمام زندگی خود را به روی شرط بندی می بازند. اینها قربانیان هیجانات کاذب هستند. و نداشتن شادی باعث میشود تا تن به این هیجانات کاذب بدهند. در مواردی خانواده ها از هم پاشیده و زمانی که سرپرست خانواده گرفتار این سیستم شده، مشکلات جدی در روابط خانوادگی ایجاد می شود علاوه بر مسائل مالی به بی حرمتی و بی اعتباری افراد در خانواده و آشنایان و در اجتماع بزرگتر منجر می شود. از مهمترین عوارض اجتماعی چنین فعالیت‌هایی هم می توان به نابود کردن فضلیت کار و تلاش و سوق‌دادن افراد به سمت دلالی و روش غیرمتعارف دستیابی به ثروت در کمترین زمان ممکن اشاره کرد.

این نوع پیش بینی همراه با قرعه کشی که برای پرداخت جوایز از پول سایر شرکت کنندگان استفاده می نماید مصداق بارز قمار و طبق نظر علمای دینی باطل و حرام است.

ـ استفتاء از برخی مراجع در این خصوص در ادامه می آید: 

سوال: برخی از سایت‌ها در قبال برد و باخت بازی‌های فوتبال به افراد عضو در صورت پرداخت حق عضویت، پول پرداخت می‌کند. برخی از این سایت‌ها مدعی هستند قسمتی از هزینه‌های دریافتی را در راه کمک‌های مالی به تیم های ورزشی هزینه می کنند. دریافت هزینه در قبال حدس زدن برد و باخت این تیم‌ها و پرداخت حق عضویت در این سایت‌ها چه حکمی دارد؟

- حضرت آیت الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب: در فرض سوال جایز نیست.

- حضرت آیت الله مکارم شیرازی: اگر ملزم باشد که پولی پرداخت کنید یا براساس شرط باشد جایز نیست.

- حضرت آیت الله سیستانی: در مورد پیش بینی نتایج فوتبال و مسابقات ورزشی، در صورتیکه از شرکت کنندگان پولى بگیرند و به قید قرعه از محل پول هاى دریافتى جوایزى به برندگان بپردازند، این کار حرام است.

- آیت الله علوی گرگانی: اگر عضویت و دریافت پول بخاطر پیش بینی مسابقات باشد جایزه و دریافت هزینه جایز نیست.

- آیت الله محمد جواد طباطبایی علوی بروجردی: این صورت از شرط بندی که مرقوم فرموده‌اید مانند همه صور شرط در مسابقات که در دنیا معمول است که شخص در عوض ارایه وجهی، اگر طرف خاص برنده شد مبلغی را دریافت می¬کند، مانند شرط‌بندی‌ها در بازی و مسابقه ای که خود انسان در آن شرکت دارد، وجه شرعی ندارد و از صور قمار محسوب می‌شود.

تنها راه جایز بودن چنین شرط بندی ای این است که جایزه توسط موسسه یا شخص ثالثی پرداخت شود مانند اغلب مسابقات تلویزیونی که شرکتی برای تبلیغات خود جوایز را تقبل می کند. هرچند که در این صورت دیگر شرط بندی نیست و پیش بینی نام دارد. در خصوص اسب دوانی و تیر اندازی هم که تنها شرط بندی بین طرفین شرکت کننده (سوارکار و تیرانداز) بلا مانع است، نه شرط بندی برای پیش بینی مسابقات. 

شرط بندی های اینترنتی به این شیوه، از مصادیق قمار است و برابر ماده 705 قانون مجازات اسلامی، قماربازی با هر وسیله ای ممنوع است و مرتکبان آن به یک تا شش ماه حبس یا 74 ضربه شلاق محکوم می‌شوند. همچنین در بند 708 در خصوص احداث امکان قمارخانه( با تفسیر موسع قانون در مورد لفظ مکان می‌توان گفت که مکان را می‌توان فضای مجازی تعریف کرد) در این بند مجازات تعیین شده برای افراد مجرم از شش ماه تا دو سال حبس یا از سه تا 12 میلیون ریال جزای نقدی محکوم می‌شود. 

مهدی فضلی، کارشناس جرایم حوزه فناوری اطلاعات و آی‌تی می گوید: «از لحاظ قانونی قمار به هر شکلی به جز موارد معدودی که شرع مقدس مشخص کرده جرم است؛ اما برخورد با این پدیده در بستر فضای سایبری با توجه به ماهیت این فضا نیاز به بازنگری در برخی قوانین و تعیین تکلیف مراجع رسیدگی‌کننده دارد. در حال حاضر تنها مرجع رسمی در این حوزه کمیته تعیین مصادیق مجرمانه رایانه‌ای است. پلیس فتا به‌عنوان ضابط قضائی نمی‌تواند به صورت مستقل اقدامی انجام دهد و مطابق قانون هرگونه اقدامی از سوی این مرجع انتظامی نیاز به دستور قضائی دارد. البته چند وقتی است که همکاری خوبی بین پلیس فتا و کمیته مصادیق جرایم رایانه‌ای شکل گرفته اما این همکاری به تنهایی کافی نیست. نکته اصلی ایجاد مکانیزم همخوان با شرایط فضای سایبری است، تا کنترل‌های فضای مجازی بهتر و دقیق‌تر انجام شود.

فضای سایبر یعنی سرعت و گستردگی، از این طرف کمیته مصادیق مجرمانه تشریفات زمانبری داردپس ما نیاز به ایجاد سازوکار سریع‌تری داریم. 

- موضوع حرام بودن این کار و تفاوت آن با پیش بینی ها و موارد مجاز ، لازم است که برای جوانان تشریح شود. 

- باید نسل جوان و نوجوان را از عواقب این موضوع آگاه کرد. 

- نظارت بیشتر خانواده ها بر فعالیت فرزندان در فضای مجازی و به ویژه بر گردش پول در دست فرزندان می تواند به پیشگیری و کاهش موارد آسیبی کمک کند. 

- فیلتر کردن سایت ها به تنهایی چاره کار نیست چون هر بار که فیلتر می شوند بلافاصله ادمین آدرس سایت جدید را در کانال تلگرام یا صفحه اینستاگرام وارد می کند و دوباره فعالیت در سایت جدید دنبال می شود. با وجود این لازم است که مردم هم با پلیس همکاری کنند و موارد مشکوک را بلافاصله به پلیس فتا گزارش کنند. 

- در بسیاری از موارد وقتی افراد گرفتار و مالباخته می شوند از ترس مجازات حتی دنبال طرح شکایت هم نیستند و این موضوع موجبات سوء استفاده هرچه بیشتر گردانندگان این سایت ها را فراهم می کند. لذا لازم است برای مثال به نوعی اطمینان در این افراد ایجاد کرد که در صورت همکاری با پلیس شامل تخفبف مجازات خواهند شد.  

- توجه به گسترش شادی های عمومی و برگزاری مسابقه ها و فرایندهای مفید و سالم و ارزان و در دسترس که افراد خود در آن شرکت کنند و به تخلیه هیجانات خود بپردازند.

- تبیین حرام بودن این موضوع از منظر شرعی با توضیح دلایل و شیوه های آن.

- تبیین عوارض و آسیب‌های فردی،‌ خانوادگی و اجتماعی این مسئله با ذکر شواهد عینی از زبان کسانی که خود گرفتار بوده اند با ملاحظه ظرافت‌های گزارش مستند رسانه ای.

- نشان دادن برخورد قاطع پلیس و قانون با گردانندگان این سایت ها 

- کمک به ایجاد حساسیت و مطالبه عمومی برای اصلاح قوانین مرتبط و رفع خلاهای قانونی 

موضوع شرط بندی‌های اینترنتی ادامه فعالیت قمار بازی و تسری آن به محیط سهل الوصول تر و پهن‌تر فضای مجازی است که البته کنترل آن نیز سخت‌تر از کنترل فضای فیزیکی است. در این میان گسترش این مسئله به سایت‌های خارجی علاوه بر عوارض فردی اجتماعی و تخریب فرهنگ کار و تلاش می تواند به خروج مقادیر زیادی ارز از کشور نیز منجر شود و به اقتصاد کشور لطمه بزند. در مجموع با توجه به آسیب های فراوان و حرام بودن آن لازم است تا نسبت به آگاه‌سازی و اصلاح سازوکار قانونی تسریع برخورد قانون با این مسئله متناسب با سرعت گسترش آن توجه ویژه شود. 

پژوهش خبری // پژوهشگر: هدایتی