پخش زنده
امروز: -
ظرفیت معدنی ایران برای خلق شاخص‌های اقتصادی نجومی
ارزش بیش از ۶۰ میلیارد تن ذخایر معدنی کشف شده ایران به صورت درجا حدود ۷۰۰ میلیارد تومان برآورد می‌شود.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما 
؛ البته این مقدار تا ۱۰ برابر هم قابل افزایش است و اگر این منابع به بستری برای تولید ثروت تبدیل شود، می‌تواند شاخص‌های نجومی در کارنامه اقتصاد ملی ثبت کند.
ذخایر معدنی کشف شده کشور به ۶۰ میلیارد تن می‌رسد، اما هنوز بخش مهمی از عرصه‌های معدنی مورد اکتشاف قرار نگرفته است.
با توجه به جمعیت تحصیل کرده دانشگاهی در حوزه معدن می‌توانیم در آینده این بخش را به عنوان پویاترین بخش اقتصاد ملی و بین المللی مطرح کنیم که در آن صورت ایران در تولید ثروت‌های معدنی هم رتبه‌های تک رقمی را خواهد داشت.
اگر چه ایران کشور معدن خیزی محسوب می‌شود، اما هنوز متناسب با رتبه‌های ذخایر معدنی که در جهان تک رقمی است نتوانسته ایم در تولید ثروت‌های معدنی هم به این جایگاه برسیم که اگر این فاصله را از بین ببریم و ذخایر معدنی به بستری برای تولید ثروت‌های پایدار در ایران اسلامی تبدیل شود، در آن صورت اقتصاد معدنی به راهبر اقتصاد ملی و بین المللی تبدیل خواهد شد.
ایران با قرار گرفتن بر روی رگه‌های ارزشمند منابع معدنی هفت درصد ذخایر معدنی کل جهان را به خود اختصاص داده است.
عملیات شناسایی ذخایر معدنی کشور در پهنه‌ای به گسترده صد هزار کیلومتر مربع انجام شده که این تن‌ها هفت درصد پهنه سرزمینی کشور است، عملیاتی که منجر به شناسایی ۶۸ ماده معدنی شده است و با اکتشافات جدید این تنوع مواد معدنی تا ۸۰ قلم افزایش می‌یابد، از مس و روی گرفته تا سنگ آهن که شاخص‌ترین ماده معدنی کشور است.
ایران هم اکنون پانزدهمین تولید کننده فولاد و نهمین تولید کننده سیمان است، همچنین رتبه دهم تولید سنگ آهن، رتبه بیست و چهارم تولید آلومینیوم، رتبه نهم در تولید مس و دومین تولید کننده سنگ‌های تزئینی جهان به ایران اختصاص دارد.
قرار است ظرفیت تولید فولاد کشور در برنامه ششم توسعه به ۵۰ میلیون تن، تولید مس کاتد به ۴۰۰ هزار تن و آلومینیوم به ۷۰۰ هزار تن افزایش یابد و پیش بینی می‌شود بخشی از برنامه‌های دولت در مسیر اشتغال و توسعه کشور با سرمایه گذاری در بخش معدن محقق شود.
ایران در مسیر کمربند مواد معدنی فلزی و غیرفلزی از طلا، مس و ... قرار گرفته است و بیشترین ذخایر معدنی در استان‌های کرمان، یزد، آذربایجان شرقی و غربی، و گلستان ثبت شده است.
با وجود این ظرفیت‌ها و توانمندی‌های بالقوه در بخش معدن هنوز خام فروشی به عنوان برجسته‌ترین نقطه ضعف بخش معدن ایران مطرح است، پاشنه آشیلی که موجب شده تا بخش اعظم ارزش افزوده و اشتغال این بخش به راحتی از دسترس اقتصاد ملی کشور خارج شود.
مزیت‌های اقتصادی و صنعتی بخش معدن کشور باید از سایه خارج شود
عضو هیات مدیره خانه معدن با بیان اینکه با بیان اینکه مزیت‌های اقتصادی و صنعتی بخش معدن کشور تحت تاثیر و در سایه اقتصاد منابع نفت و گاز قرار دارد، گفت:: اقتصاد معدنی کشور با ۶۵ نوع ماده معدنی، ارزش بالاتری دارد و باید فعال شود.
اقای صادقی پناه اظهار داشت: بخش‌های خصوصی و تشکل‌های مردمی از دولت انتظار دارند به این بخش اعتماد کنند و تصدی‌ها را با رویکردهای اثربخش و معنی داری واگذار کنند و مطمئن باشند که دستاورد خوبی خواهد داشت.
صادقی پناه، توسعه اکتشاف را مهمترین نیاز توسعه اقتصاد معدنی دانست و گفت:: مثلث " منابع زیرزمینی خوب، نیروی انسانی تحصیلکرده و منابع انرژی مناسب " در کشور فراهم است و فقط برنامه ریزی می‌خواهد که همه
استعدادهای تولید ثروت در این عرصه فعال شود.
وی افزود: اکتشاف معادن در تمام دنیا با همکاری دولت است و انتظار داریم وزارت صنعت، معدن و تجارت در این زمینه فعال‌تر برخورد کند و در
توسعه اکتشاف معادن از توانمندی بخش خصوصی استفاده شود.
وی گفت:: ذخایر معدنی شناخته شده ایران حدود ۵۷ میلیارد تن است و استخراج این میزان معادن با اکتشافات سطحی فعلی که در عمق ۵۰ تا ۳۰۰ متر انجام می‌شود، کار دشواری است و باید تا اعماق زیادی اکتشاف کنیم مانند ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ متر؛ بنابراین گزارش تاکنون حدود ۳۵ درصد کشور دارای قابلیت معدن کاری شناسایی شده است و گواهی صدور پروانه اکتشاف و بهره برداری از معادن نیز فقط در حدود هشت درصد مساحت ایران صادر شده است.
۶۵ درصد دیگر مساحت کشور از نظر اکتشافات معدنی جای کار دارد و باید
به سرعت برنامه ریزی شود.
وی با اعلام اینکه ایران در ردیف ۱۰ کشور برتر معدنی است، وی تاکید کرد: توسعه اقتصاد معدنی قدرت ارزآوری خیلی خوب و اشتغالزایی خیلی بالایی دارد و باید برنامه راهبردی این بخش با رویکرد ۲۰ تا ۳۰ ساله ارزیابی شود.
در شرایط کنونی، بخش معدن و صنایع معدنی می‌تواند بهترین جایگزین برای جبران کاهش قیمت نفت باشد.
صادقی پناه اظهار داشت: باید با استفاده از فناوری‌های روز جهان، برای تولیدات موادمعدنی کشور حداکثر ارزش افزوده را ایجاد و از این فرصت برای استفاده کامل از معدن در چرخه اقتصادی استفاده کنیم و اگر بخش اکتشافات توسعه یابد شاهد رشد صنایع معدنی نیز خواهیم بود.
وی افزود: خانه معدن ایران به عنوان یک تشکل تخصصی و فراگیر در بخش معدن، آماده است تجارب خود را برای توسعه بخش معدن کشور در اختیار مسئولان قرار دهد.
صادقی پناه خواستار افزایش شفافیت اطلاعات محدوده‌های اکتشافی شد تا سرمایه گذاران بتوانند به راحتی و با آگاهی وارد محدوده‌های اکتشافی موردنظر شوند.
وی گفت: توسعه اکتشاف، مسیر تحقق برنامه‌های معدن را هموار می‌کند و باید نقشه‌های زمین شناسی، نقشه هوایی معادن، کاداستر معدنی و اقدامات زیربنایی در زمینه اکتشاف معادن و با فناوری‌های روز دنیا تهیه شود.
عضو هیات مدیره خانه معدن ایران گفت:: می‌توانیم در پایان سند چشم انداز ۲۰ ساله از دیگر معادن کشور همانند معادن گاز و نفت بهره برداری کنیم؛ بنابراین گزارش ایران ۳ درصد از مواد معدنی شناخته شده جهان را دارد و از نظر میزان ذخایر معدنی در رتبه ۱۲ تا ۱۵ دنیا قرار دارد.
همچنین ایران رتبه سوم اسیا و دوم خاورمیانه را از لحاظ ذخایر معدنی دارد.
ایران از معدود کشورهایی است که جایگاه خوبی از نظر ذخایر معدنی و فسیلی در دنیا دارد، ۸ درصد از ذخایر روی، ۲ و یکدهم درصد از ذخایر اهن و ۳ و دو دهم درصد از ذخایر مس دنیا در ایران است و از نظر منابع نفت و گاز به ترتیب در رتبه‌های چهارم و دوم جهانی هستیم.
حدود ۱۱ معدن در مقیاس جهانی در ایران وجود دارد که معادن طلا، مس و سنگ اهن از جمله این معادن است.
ذخایر معادن روباز در حال اتمام است و اکتشاف کانسارهای پنهان و عناصر استراتژیک از رویکردهای اصلی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی است.
اقتصاد مقاومتی و ظرفیت اشتغالزایی معدن
امایش سرزمین به معنای استفاده بهینه از منابع طبیعی، انسانی و... از داشته‌های جغرافیایی برای رسیدن به درآمدزایی و ارزش‌افزوده است. در این میان ایران به دلیل برخورداری از شرایط اقلیمی ویژه از کشورهای معدنخیز به شمار می‌آید.
این در حالی است که بخش عمده‌ای از این معادن، کوچک مقیاس و متوسط هستند و معادن بزرگ‌مقیاس در ایران محدودند. از این رو تعریف آمایش برای این معادن می‌تواند منجر به اشتغالزایی و ایجاد امنیت در منطقه شود. اما آنچه امروز جای خالی‌اش در حوزه معدن احساس می‌شود توجه نکردن به موضوع آمایش سرزمین به ویژه برای معادن کوچک مقیاس است. فعالان بخش معدن و سرمایه‌گذاران این حوزه می‌توانند با جانمایی مناسب برای واحدهای فرآوری از این معادن به عنوان تامین‌کننده خوراک خود استفاده کرده و مشاغل خانوادگی در مناطق معدنی کشور ایجاد کنند.
ایران در منطقه خشک قرار دارد
کوروش شعبانی، مدیر بخش آموزشی سازمان نظام مهندسی معدن استان تهران درباره آمایش سرزمین در حوزه معدن و صنایع وابسته به آن به صمت گفت: جای آمایش سرزمین در بخش معدن خالی است. ایران در عرض جغرافیایی ۲۵ تا ۴۰ درجه قرار گرفته و جزو مناطق خشک به شمار می‌آید. در واقع آمایش سرزمین، استفاده بهینه از منابع طبیعی، منابع انسانی و داشته‌های یک منطقه جغرافیایی برای درآمدزایی و... است. وی افزود: به طور طبیعی ایران در انجام فعالیت‌های نیازمند به حجم بالای آب مزیتی ندارد (به عنوان نمونه در کشاورزی مزیت نداریم). کشور ما مناطق معدنخیز بسیاری دارد که می‌توان به استان یزد اشاره کرد. این استان بین ۵ استان برتر معدنی کشور قرار دارد؛ حال اگر قرار بر استوار بودن اقتصاد این استان بر مبنای معدن باشد، باید به سمت فعال‌سازی معادن حرکت کرد. این کار در واقع همان اجرایی کردن آمایش سرزمین و استفاده بهینه از منابع طبیعی استان یزد (عمده منابع معدنی) است. شعبانی ادامه داد: توجه به معادن برای رسیدن به توسعه اقتصادی ویژه استان یزد نیست و دیگر استان‌های معدنی کشور همچون خراسان جنوبی نیز بسیار مستعد معدن هستند و می‌توان برای بهره‌برداری از معادن برنامه‌ریزی کرد؛ زیرا فعالیت معدنی در خراسان جنوبی بسیار کم انجام شده است پس باید دیدگاه آمایشی در بخش معدن پررنگ شود و به آن اهمیت دهیم و کاری کنیم تا مسئولان استانی به ظرفیت‌ها و توان واقعی استان خود آگاه شده و توجه کنند. به عنوان نمونه برخی از استان‌های کویری ما همچون خراسان جنوبی یا یزد ظرفیت کشاورزی ندارند، اما در مقابل از ظرفیت معدنی بالایی برخوردارند. پس می‌توان با استفاده از تمام ظرفیت معدنی این استانها به ویژه معادن کوچک مقیاس زمینه رشد و توسعه اقتصادی این استانها را فراهم کرد.
معادن کوچک مقیاس حذف نشوند
به گفته مدیر آموزش و پژوهش سازمان نظام مهندسی معدن استان تهران، اینکه برخی از مدیران می‌گویند معادن کوچک مقیاس باید تعطیل شوند و به سمت معادن بزرگ مقیاس برویم، امکان‌پذیر نیست، زیرا توان زمین‌شناسی کشور به گونه‌ای نیست که به شکل طبیعی معادن نامحدود در سطح کلاس جهانی داشته باشد (ایران ۸ معدن در کلاس جهانی دارد و می‌توان به چادرملو، سرچشمه، گل‌گهر و... اشاره کرد)؛ بنابراین باید از معادن کوچک استفاده بهینه ببریم که خود نیازمند فرمول ویژه‌ای است و می‌توان طرح‌هایی برای آن تعریف کرد. این کار منجر به اشتغالزایی به شکل خانوادگی می‌شود.
وی افزود: در این طرح می‌توان معادن کوچک مقیاس را که ذخایر ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار تنی دارند را فعال کرد. در این میان باید واحدهای فرآوری را در شعاع ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلومتری این معادن ایجاد کرد تا تامین‌کننده ماده اولیه آن‌ها باشند، به عنوان یک مولد از خام فروشی مواد معدنی جلوگیری کنند و ضمن ایجاد اشتغال، باعث ایجاد امنیت در منطقه شوند. به گفته مدیر آموزش و پژوهش سازمان نظام مهندسی معدن استان تهران، فعال شدن این معادن که به شکل پراکنده در نقاط مختلف کشور هستند نیازمند دریافت تسهیلات نیست، زیرا فعالیت این معادن تن‌ها به تامین ماده معدنی مورد نیاز واحد صنعتی که در نزدیکی آنهاست محدود می‌شود. البته این افراد می‌توانند در آن صنعت به واسطه معدن خود مشارکتی داشته باشند یا اینکه تن‌ها تامین‌کننده ماده معدنی آن‌ها باشند. از این طریق معادن کوچک هم کم‌کم با نیروی روستایی فعال می‌شوند. حال برای اجرایی شدن این کار می‌توان ضوابطی تعریف کرد و با کنترل امور آن را در مراحل بعدی به سرانجام رساند. به گفته وی، آمایش سرزمین در بخش معدن نیازمند کار زیاد است و ما بسیار کم در این زمینه کار کرده‌ایم. این در حالی است که آمایش سرزمین در بخش معدن منجر به اشتغالزایی شده و حتی از خام فروشی جلوگیری می‌کند، فعالیت‌های خانوادگی ایجاد می‌شود، معادن دوردست و پراکنده در نقاط مرزی فعال می‌شوند و امنیت را به همراه می‌آورند و از حداکثر توان طبیعی استان هم استفاده می‌شود. شعبانی افزود: در کنار این موضوع اگر جانمایی درستی برای صنایع معدنی انجام شود دیگر مشکلی برای تامین آب وجود نخواهد داشت. این طرحی که برای معادن کوچک گفته شد برای معادن مس از سوی بخش خصوصی اجرایی شد. به این شکل که داخل یک معدن بزرگ یک واحد صنعتی ایجاد کردیم و اطراف آن، ۵ معدن کوچک مقیاس در فواصل کم حداکثر فاصله ۶۰ کیلومتری ایجاد کردیم، آن‌ها تامین‌کننده صنعت شده‌اند و هر کدام از این معادن نیاز صنعت را تامین می‌کنند. این مدل می‌تواند برای ۱۰ تا ۱۵ معدن کوچک با ذخیره کم اجرایی شود. در واقع این موضوع را می‌توان همان اجرای کنسرسیوم معدنی یا تعاونی صنعتی و معدنی دانست.
وی جانمایی درست واحدهای صنایع معدنی را از الزامات دانست و افزود: جانمایی واحدهای فرآوری مورد نظر نیز باید به درستی انجام شود. به این ترتیب که فاصله آن‌ها تا معادن تامین‌کننده مواد اولیه دارای توجیه بوده و منابع آبی نیز در دسترس آن‌ها باشد. درحال‌حاضر جای این ساماندهی در بخش معدن و صنایع معدنی خالی است و می‌توان برای آن طرح تعریف کرد. در واقع می‌توان بحث آمایش سرزمین را با دیدگاه معادن به ویژه معادن کوچک مقیاس انجام داد.
نیاز به اجرای طرح آمایش برای واحدهای فرآوری
مدیر اکتشاف شرکت آتین معدن میدیا درباره آمایش سرزمین به صمت گفت: آمایش سرزمین از آن کلماتی است که در معنای لغوی قابل بیان نیست و به شکل یک مفهوم توضیح داده می‌شود. واژه سرزمین بیانگر یک تعداد از پارامترهای سطحی یا نزدیک به سطح کره زمین است که برای انسان اهمیت دارد. این پارامتر‌ها در موضوعات مختلف مانند شهرسازی، محیط‌زیست و. با یکدیگر متفاوت هستند، اما در هنگام این تفاوت در بیشتر موارد با یکدیگر در رابطه مستقیم نیز هستند. به گفته کامران کاوه فیروز، واژه آمایش نیز به معنای آماده‌سازی، تجهیز و معانی از این دست آورده می‌شود. واژه ترکیبی آمایش سرزمین در مفهوم شامل جمع‌آوری و ترکیب اطلاعات پایه درباره مدیریت، برنامه‌ریزی بلندمدت و استفاده درست از منابع زمین در زمینه زندگی انسانی و بهره‌وری مناسب است. این ترکیب واژه در علوم مختلف مانند جغرافیا، عمران، محیط‌زیست، زمین‌شناسی و سایر موارد از این دست می‌تواند کاربرد داشته باشد. وی افزود: در دهه ۴۰ شمسی این مفهوم برای نخستین بار به شکل رسمی در کشور ارائه شد و در سال ۱۳۵۳ دفتر آمایش سرزمین در سازمان برنامه و بودجه آمده است. این دفتر زیرنظر شورای‌عالی آمایش سرزمین است که ریاست آن با رئیس‌جمهور است.
در بخش معدن از دیدگاه دولت آمایش سرزمین می‌تواند برای برنامه‌ریزی بلندمدت و استفاده از منابع، امکانات و همچنین ایجاد مناطق مناسب از نظر زیرساختی به منظور ساخت و توسعه قطب‌های معدنی کاربرد داشته باشد.
وی افزود: می‌توان به معدن سنگ‌آهن سنگان در استان خراسان رضوی اشاره کرد. مطالعات آمایش سرزمین در این بخش می‌تواند ظرفیت بزرگ سنگان را به قطب معدنی آهن و زنجیره کامل فولاد و نورد در این منطقه تبدیل کند. ضمن اینکه با توجه به ظرفیت بالای پهنه شمال شرق (بلوک لوت) توسعه امکانات و زیرساخت منطقه باعث رونق بخش خصوصی و فعالیت معادن کوچک‌مقیاس خواهد شد.
بنابر گزارش صمت؛ کاوه فیروز گفت:: با وجود اینکه مطرح می‌شود پراکندگی معادن در ایران باعث می‌شود طرح موضوع آمایش سرزمین در بخش اکتشاف امکان‌پذیر نباشد، اما از دیدگاه فنی، زون‌های متالوژنی در ایران تعریف شده و البته نیاز به بازنگری و روزآمد کردن دارد؛ با توجه به اینکه اصلی‌ترین بخش در آمایش سرزمین ایجاد بانک اطلاعاتی بسیار کامل و قابل استناد است، نخستین و مهمترین بخش اطلاعات در زون‌های متالوژنی قرار دارد. در مرحله بعد موقعیت معادن بزرگ و کوچک، واحدهای فرآوری، اطلاعات زیست‌محیطی، شهرسازی، منابع طبیعی و سایر موارد از این دست می‌تواند زیر ساخت مناسب به منظور طرح موضوع و استفاده صحیح از آمایش سرزمین را در بخش معدن فراهم آورد.
در بخش دفتری نیز این اطلاعات از سوی نرم افزارهای GIS می‌تواند طبقه بندی و پردازش شود که خروجی مناسبی جهت ادامه کار می‌توان گرفت.
وی ادامه داد: با توجه به ماهیت بخش خصوصی و اصل سرمایه‌گذاری و سوددهی در این بخش، متاسفانه برای طرح‌هایی از قبیل: آمایش سرزمین با توجه به هزینه اولیه و توجیه نشدن مدیران بخش خصوصی در کاربرد مفید طرح‌هایی از این دست، بخش خصوصی تمایلی به صرف هزینه و زمان در ندارد. در واقع قانونگذار دولت را موظف به اجرای طرح آمایش معدن در موضوعات مختلف کرده و ارگان‌های مربوط به وزارت صنعت، معدن و تجارت مانند سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور یا ایمیدرو می‌توانند در این بخش، پیشرو باشند و باثبات عمل کنند. به گفته مدیر اکتشاف شرکت آتین معدن میدیا در چند سال گذشته سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی، طرح آمایش سرزمین را در بخش واحدهای فرآوری اجرا کرد، اما گزارش یا خروجی مناسبی از این مطالعه در دسترس عموم قرار نگرفت و حتی نتیجه این مطالعات می‌توانست در قالب همایش به بخش خصوصی ارائه شود و نتایج طرح می‌توانست در بخش دولتی و خصوصی قابل استفاده و کاربردی شود، اما مانند سایر طرح‌های مطالعاتی از این دست، نیمه کاره به بایگانی سپرده شد. به نظر می‌رسد با الگوبرداری از کشورهای پیشرفته و تهیه پایگاه داده‌های کامل با همکاری تمام ارگان‌های دست‌اندرکار می‌توان به الگوی قابل بهره‌برداری در مورد آمایش سرزمین رسید.
خروجی مطالعه آمایش سرزمین در بخش خصوصی می‌تواند باعث تشکیل کنسرسیوم‌های معدنی با هدف تجمیع معادن کوچک و راه‌اندازی خطوط فرآوری برای چندین معدن شود که در نهایت موجب ارزش افزوده مناسبی خواهد شد.
به طور نمونه در منطقه طرود در جنوب شاهرود چندین شرکت معدنی روی معادن مس در حال فعالیت اکتشافی و استخراج هستند و چند واحد فرآوری با روش کاری یکسان در فاصله کمتر از ۱۰ کیلومتر نسبت به هم قرار دارند در حالی‌که با تجمیع این معدن و واحدهای فرآوری می‌توان به شرایط بسیار مناسب و بازدهی بسیار بیشتر نسبت به حالا رسید.
توسعه کارافرینی در بخش معدن ایران مزیت دارد
فرصت‌های توسعه مهارت و فناوری شامل (آموزش مهارت و فناوری، صلاحیت حرفه‌ای و شرایط احراز اشتغال) در بخش معدن ایران زیاد است و باید مورد توجه برنامه ریزان باشد.
این رویکرد به توسعه بازار بر اساس شاخص‌های بهره وری هم کمک خواهد کرد و کارافرینی معدنی فقط به چند کارخانه بزرگ محدود نمی‌شود بلکه شامل عرصه‌های کوچک و متوسط و از مصالح ساختمانی تا تولید فولاد و محصولات دانش بنیان را شامل می‌شود.
۶۸ کانی معدنی در کشور شناسایی شده و تا ۸۰ نوع هم قابل افزایش است که هر کدام، مزیتی برای ایجاد زنجیره‌ای از کارافرینی است.
توسعه اقتصاد معدنی می‌تواند کشور را از وابستگی به درآمدهای نفتی ر‌ها کند و در ساماندهی بازار کار و کاهش نرخ بیکاری هم موثر خواهد بود و در کنار ان فرایند گسترده‌ای از ایجاد ارزش افزوده ایجاد می‌شود.
معدن را نباید فقط استخراج مواد خام دانست بلکه به معنی استخراج ثروت است که می‌تواند جریان پایان ناپذیری هم در عرصه تولید ایجاد کند.
؛ البته این مقدار تا ۱۰ برابر هم قابل افزایش است و اگر این منابع به بستری برای تولید ثروت تبدیل شود، می‌تواند شاخص‌های نجومی در کارنامه اقتصاد ملی ثبت کند.ذخایر معدنی کشف شده کشور به ۶۰ میلیارد تن می‌رسد، اما هنوز بخش مهمی از عرصه‌های معدنی مورد اکتشاف قرار نگرفته است.
با توجه به جمعیت تحصیل کرده دانشگاهی در حوزه معدن می‌توانیم در آینده این بخش را به عنوان پویاترین بخش اقتصاد ملی و بین المللی مطرح کنیم که در آن صورت ایران در تولید ثروت‌های معدنی هم رتبه‌های تک رقمی را خواهد داشت.
اگر چه ایران کشور معدن خیزی محسوب می‌شود، اما هنوز متناسب با رتبه‌های ذخایر معدنی که در جهان تک رقمی است نتوانسته ایم در تولید ثروت‌های معدنی هم به این جایگاه برسیم که اگر این فاصله را از بین ببریم و ذخایر معدنی به بستری برای تولید ثروت‌های پایدار در ایران اسلامی تبدیل شود، در آن صورت اقتصاد معدنی به راهبر اقتصاد ملی و بین المللی تبدیل خواهد شد.
ایران با قرار گرفتن بر روی رگه‌های ارزشمند منابع معدنی هفت درصد ذخایر معدنی کل جهان را به خود اختصاص داده است.
عملیات شناسایی ذخایر معدنی کشور در پهنه‌ای به گسترده صد هزار کیلومتر مربع انجام شده که این تن‌ها هفت درصد پهنه سرزمینی کشور است، عملیاتی که منجر به شناسایی ۶۸ ماده معدنی شده است و با اکتشافات جدید این تنوع مواد معدنی تا ۸۰ قلم افزایش می‌یابد، از مس و روی گرفته تا سنگ آهن که شاخص‌ترین ماده معدنی کشور است.
ایران هم اکنون پانزدهمین تولید کننده فولاد و نهمین تولید کننده سیمان است، همچنین رتبه دهم تولید سنگ آهن، رتبه بیست و چهارم تولید آلومینیوم، رتبه نهم در تولید مس و دومین تولید کننده سنگ‌های تزئینی جهان به ایران اختصاص دارد.
قرار است ظرفیت تولید فولاد کشور در برنامه ششم توسعه به ۵۰ میلیون تن، تولید مس کاتد به ۴۰۰ هزار تن و آلومینیوم به ۷۰۰ هزار تن افزایش یابد و پیش بینی می‌شود بخشی از برنامه‌های دولت در مسیر اشتغال و توسعه کشور با سرمایه گذاری در بخش معدن محقق شود.
ایران در مسیر کمربند مواد معدنی فلزی و غیرفلزی از طلا، مس و ... قرار گرفته است و بیشترین ذخایر معدنی در استان‌های کرمان، یزد، آذربایجان شرقی و غربی، و گلستان ثبت شده است.
با وجود این ظرفیت‌ها و توانمندی‌های بالقوه در بخش معدن هنوز خام فروشی به عنوان برجسته‌ترین نقطه ضعف بخش معدن ایران مطرح است، پاشنه آشیلی که موجب شده تا بخش اعظم ارزش افزوده و اشتغال این بخش به راحتی از دسترس اقتصاد ملی کشور خارج شود.
مزیت‌های اقتصادی و صنعتی بخش معدن کشور باید از سایه خارج شود
عضو هیات مدیره خانه معدن با بیان اینکه با بیان اینکه مزیت‌های اقتصادی و صنعتی بخش معدن کشور تحت تاثیر و در سایه اقتصاد منابع نفت و گاز قرار دارد، گفت:: اقتصاد معدنی کشور با ۶۵ نوع ماده معدنی، ارزش بالاتری دارد و باید فعال شود.
اقای صادقی پناه اظهار داشت: بخش‌های خصوصی و تشکل‌های مردمی از دولت انتظار دارند به این بخش اعتماد کنند و تصدی‌ها را با رویکردهای اثربخش و معنی داری واگذار کنند و مطمئن باشند که دستاورد خوبی خواهد داشت.
صادقی پناه، توسعه اکتشاف را مهمترین نیاز توسعه اقتصاد معدنی دانست و گفت:: مثلث " منابع زیرزمینی خوب، نیروی انسانی تحصیلکرده و منابع انرژی مناسب " در کشور فراهم است و فقط برنامه ریزی می‌خواهد که همه
استعدادهای تولید ثروت در این عرصه فعال شود.
وی افزود: اکتشاف معادن در تمام دنیا با همکاری دولت است و انتظار داریم وزارت صنعت، معدن و تجارت در این زمینه فعال‌تر برخورد کند و در
توسعه اکتشاف معادن از توانمندی بخش خصوصی استفاده شود.
وی گفت:: ذخایر معدنی شناخته شده ایران حدود ۵۷ میلیارد تن است و استخراج این میزان معادن با اکتشافات سطحی فعلی که در عمق ۵۰ تا ۳۰۰ متر انجام می‌شود، کار دشواری است و باید تا اعماق زیادی اکتشاف کنیم مانند ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ متر؛ بنابراین گزارش تاکنون حدود ۳۵ درصد کشور دارای قابلیت معدن کاری شناسایی شده است و گواهی صدور پروانه اکتشاف و بهره برداری از معادن نیز فقط در حدود هشت درصد مساحت ایران صادر شده است.
۶۵ درصد دیگر مساحت کشور از نظر اکتشافات معدنی جای کار دارد و باید
به سرعت برنامه ریزی شود.
وی با اعلام اینکه ایران در ردیف ۱۰ کشور برتر معدنی است، وی تاکید کرد: توسعه اقتصاد معدنی قدرت ارزآوری خیلی خوب و اشتغالزایی خیلی بالایی دارد و باید برنامه راهبردی این بخش با رویکرد ۲۰ تا ۳۰ ساله ارزیابی شود.
در شرایط کنونی، بخش معدن و صنایع معدنی می‌تواند بهترین جایگزین برای جبران کاهش قیمت نفت باشد.
صادقی پناه اظهار داشت: باید با استفاده از فناوری‌های روز جهان، برای تولیدات موادمعدنی کشور حداکثر ارزش افزوده را ایجاد و از این فرصت برای استفاده کامل از معدن در چرخه اقتصادی استفاده کنیم و اگر بخش اکتشافات توسعه یابد شاهد رشد صنایع معدنی نیز خواهیم بود.
وی افزود: خانه معدن ایران به عنوان یک تشکل تخصصی و فراگیر در بخش معدن، آماده است تجارب خود را برای توسعه بخش معدن کشور در اختیار مسئولان قرار دهد.
صادقی پناه خواستار افزایش شفافیت اطلاعات محدوده‌های اکتشافی شد تا سرمایه گذاران بتوانند به راحتی و با آگاهی وارد محدوده‌های اکتشافی موردنظر شوند.
وی گفت: توسعه اکتشاف، مسیر تحقق برنامه‌های معدن را هموار می‌کند و باید نقشه‌های زمین شناسی، نقشه هوایی معادن، کاداستر معدنی و اقدامات زیربنایی در زمینه اکتشاف معادن و با فناوری‌های روز دنیا تهیه شود.
عضو هیات مدیره خانه معدن ایران گفت:: می‌توانیم در پایان سند چشم انداز ۲۰ ساله از دیگر معادن کشور همانند معادن گاز و نفت بهره برداری کنیم؛ بنابراین گزارش ایران ۳ درصد از مواد معدنی شناخته شده جهان را دارد و از نظر میزان ذخایر معدنی در رتبه ۱۲ تا ۱۵ دنیا قرار دارد.
همچنین ایران رتبه سوم اسیا و دوم خاورمیانه را از لحاظ ذخایر معدنی دارد.
ایران از معدود کشورهایی است که جایگاه خوبی از نظر ذخایر معدنی و فسیلی در دنیا دارد، ۸ درصد از ذخایر روی، ۲ و یکدهم درصد از ذخایر اهن و ۳ و دو دهم درصد از ذخایر مس دنیا در ایران است و از نظر منابع نفت و گاز به ترتیب در رتبه‌های چهارم و دوم جهانی هستیم.
حدود ۱۱ معدن در مقیاس جهانی در ایران وجود دارد که معادن طلا، مس و سنگ اهن از جمله این معادن است.
ذخایر معادن روباز در حال اتمام است و اکتشاف کانسارهای پنهان و عناصر استراتژیک از رویکردهای اصلی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی است.
اقتصاد مقاومتی و ظرفیت اشتغالزایی معدن
امایش سرزمین به معنای استفاده بهینه از منابع طبیعی، انسانی و... از داشته‌های جغرافیایی برای رسیدن به درآمدزایی و ارزش‌افزوده است. در این میان ایران به دلیل برخورداری از شرایط اقلیمی ویژه از کشورهای معدنخیز به شمار می‌آید.
این در حالی است که بخش عمده‌ای از این معادن، کوچک مقیاس و متوسط هستند و معادن بزرگ‌مقیاس در ایران محدودند. از این رو تعریف آمایش برای این معادن می‌تواند منجر به اشتغالزایی و ایجاد امنیت در منطقه شود. اما آنچه امروز جای خالی‌اش در حوزه معدن احساس می‌شود توجه نکردن به موضوع آمایش سرزمین به ویژه برای معادن کوچک مقیاس است. فعالان بخش معدن و سرمایه‌گذاران این حوزه می‌توانند با جانمایی مناسب برای واحدهای فرآوری از این معادن به عنوان تامین‌کننده خوراک خود استفاده کرده و مشاغل خانوادگی در مناطق معدنی کشور ایجاد کنند.
ایران در منطقه خشک قرار دارد
کوروش شعبانی، مدیر بخش آموزشی سازمان نظام مهندسی معدن استان تهران درباره آمایش سرزمین در حوزه معدن و صنایع وابسته به آن به صمت گفت: جای آمایش سرزمین در بخش معدن خالی است. ایران در عرض جغرافیایی ۲۵ تا ۴۰ درجه قرار گرفته و جزو مناطق خشک به شمار می‌آید. در واقع آمایش سرزمین، استفاده بهینه از منابع طبیعی، منابع انسانی و داشته‌های یک منطقه جغرافیایی برای درآمدزایی و... است. وی افزود: به طور طبیعی ایران در انجام فعالیت‌های نیازمند به حجم بالای آب مزیتی ندارد (به عنوان نمونه در کشاورزی مزیت نداریم). کشور ما مناطق معدنخیز بسیاری دارد که می‌توان به استان یزد اشاره کرد. این استان بین ۵ استان برتر معدنی کشور قرار دارد؛ حال اگر قرار بر استوار بودن اقتصاد این استان بر مبنای معدن باشد، باید به سمت فعال‌سازی معادن حرکت کرد. این کار در واقع همان اجرایی کردن آمایش سرزمین و استفاده بهینه از منابع طبیعی استان یزد (عمده منابع معدنی) است. شعبانی ادامه داد: توجه به معادن برای رسیدن به توسعه اقتصادی ویژه استان یزد نیست و دیگر استان‌های معدنی کشور همچون خراسان جنوبی نیز بسیار مستعد معدن هستند و می‌توان برای بهره‌برداری از معادن برنامه‌ریزی کرد؛ زیرا فعالیت معدنی در خراسان جنوبی بسیار کم انجام شده است پس باید دیدگاه آمایشی در بخش معدن پررنگ شود و به آن اهمیت دهیم و کاری کنیم تا مسئولان استانی به ظرفیت‌ها و توان واقعی استان خود آگاه شده و توجه کنند. به عنوان نمونه برخی از استان‌های کویری ما همچون خراسان جنوبی یا یزد ظرفیت کشاورزی ندارند، اما در مقابل از ظرفیت معدنی بالایی برخوردارند. پس می‌توان با استفاده از تمام ظرفیت معدنی این استانها به ویژه معادن کوچک مقیاس زمینه رشد و توسعه اقتصادی این استانها را فراهم کرد.
معادن کوچک مقیاس حذف نشوند
به گفته مدیر آموزش و پژوهش سازمان نظام مهندسی معدن استان تهران، اینکه برخی از مدیران می‌گویند معادن کوچک مقیاس باید تعطیل شوند و به سمت معادن بزرگ مقیاس برویم، امکان‌پذیر نیست، زیرا توان زمین‌شناسی کشور به گونه‌ای نیست که به شکل طبیعی معادن نامحدود در سطح کلاس جهانی داشته باشد (ایران ۸ معدن در کلاس جهانی دارد و می‌توان به چادرملو، سرچشمه، گل‌گهر و... اشاره کرد)؛ بنابراین باید از معادن کوچک استفاده بهینه ببریم که خود نیازمند فرمول ویژه‌ای است و می‌توان طرح‌هایی برای آن تعریف کرد. این کار منجر به اشتغالزایی به شکل خانوادگی می‌شود.
وی افزود: در این طرح می‌توان معادن کوچک مقیاس را که ذخایر ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار تنی دارند را فعال کرد. در این میان باید واحدهای فرآوری را در شعاع ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلومتری این معادن ایجاد کرد تا تامین‌کننده ماده اولیه آن‌ها باشند، به عنوان یک مولد از خام فروشی مواد معدنی جلوگیری کنند و ضمن ایجاد اشتغال، باعث ایجاد امنیت در منطقه شوند. به گفته مدیر آموزش و پژوهش سازمان نظام مهندسی معدن استان تهران، فعال شدن این معادن که به شکل پراکنده در نقاط مختلف کشور هستند نیازمند دریافت تسهیلات نیست، زیرا فعالیت این معادن تن‌ها به تامین ماده معدنی مورد نیاز واحد صنعتی که در نزدیکی آنهاست محدود می‌شود. البته این افراد می‌توانند در آن صنعت به واسطه معدن خود مشارکتی داشته باشند یا اینکه تن‌ها تامین‌کننده ماده معدنی آن‌ها باشند. از این طریق معادن کوچک هم کم‌کم با نیروی روستایی فعال می‌شوند. حال برای اجرایی شدن این کار می‌توان ضوابطی تعریف کرد و با کنترل امور آن را در مراحل بعدی به سرانجام رساند. به گفته وی، آمایش سرزمین در بخش معدن نیازمند کار زیاد است و ما بسیار کم در این زمینه کار کرده‌ایم. این در حالی است که آمایش سرزمین در بخش معدن منجر به اشتغالزایی شده و حتی از خام فروشی جلوگیری می‌کند، فعالیت‌های خانوادگی ایجاد می‌شود، معادن دوردست و پراکنده در نقاط مرزی فعال می‌شوند و امنیت را به همراه می‌آورند و از حداکثر توان طبیعی استان هم استفاده می‌شود. شعبانی افزود: در کنار این موضوع اگر جانمایی درستی برای صنایع معدنی انجام شود دیگر مشکلی برای تامین آب وجود نخواهد داشت. این طرحی که برای معادن کوچک گفته شد برای معادن مس از سوی بخش خصوصی اجرایی شد. به این شکل که داخل یک معدن بزرگ یک واحد صنعتی ایجاد کردیم و اطراف آن، ۵ معدن کوچک مقیاس در فواصل کم حداکثر فاصله ۶۰ کیلومتری ایجاد کردیم، آن‌ها تامین‌کننده صنعت شده‌اند و هر کدام از این معادن نیاز صنعت را تامین می‌کنند. این مدل می‌تواند برای ۱۰ تا ۱۵ معدن کوچک با ذخیره کم اجرایی شود. در واقع این موضوع را می‌توان همان اجرای کنسرسیوم معدنی یا تعاونی صنعتی و معدنی دانست.
وی جانمایی درست واحدهای صنایع معدنی را از الزامات دانست و افزود: جانمایی واحدهای فرآوری مورد نظر نیز باید به درستی انجام شود. به این ترتیب که فاصله آن‌ها تا معادن تامین‌کننده مواد اولیه دارای توجیه بوده و منابع آبی نیز در دسترس آن‌ها باشد. درحال‌حاضر جای این ساماندهی در بخش معدن و صنایع معدنی خالی است و می‌توان برای آن طرح تعریف کرد. در واقع می‌توان بحث آمایش سرزمین را با دیدگاه معادن به ویژه معادن کوچک مقیاس انجام داد.
نیاز به اجرای طرح آمایش برای واحدهای فرآوری
مدیر اکتشاف شرکت آتین معدن میدیا درباره آمایش سرزمین به صمت گفت: آمایش سرزمین از آن کلماتی است که در معنای لغوی قابل بیان نیست و به شکل یک مفهوم توضیح داده می‌شود. واژه سرزمین بیانگر یک تعداد از پارامترهای سطحی یا نزدیک به سطح کره زمین است که برای انسان اهمیت دارد. این پارامتر‌ها در موضوعات مختلف مانند شهرسازی، محیط‌زیست و. با یکدیگر متفاوت هستند، اما در هنگام این تفاوت در بیشتر موارد با یکدیگر در رابطه مستقیم نیز هستند. به گفته کامران کاوه فیروز، واژه آمایش نیز به معنای آماده‌سازی، تجهیز و معانی از این دست آورده می‌شود. واژه ترکیبی آمایش سرزمین در مفهوم شامل جمع‌آوری و ترکیب اطلاعات پایه درباره مدیریت، برنامه‌ریزی بلندمدت و استفاده درست از منابع زمین در زمینه زندگی انسانی و بهره‌وری مناسب است. این ترکیب واژه در علوم مختلف مانند جغرافیا، عمران، محیط‌زیست، زمین‌شناسی و سایر موارد از این دست می‌تواند کاربرد داشته باشد. وی افزود: در دهه ۴۰ شمسی این مفهوم برای نخستین بار به شکل رسمی در کشور ارائه شد و در سال ۱۳۵۳ دفتر آمایش سرزمین در سازمان برنامه و بودجه آمده است. این دفتر زیرنظر شورای‌عالی آمایش سرزمین است که ریاست آن با رئیس‌جمهور است.
در بخش معدن از دیدگاه دولت آمایش سرزمین می‌تواند برای برنامه‌ریزی بلندمدت و استفاده از منابع، امکانات و همچنین ایجاد مناطق مناسب از نظر زیرساختی به منظور ساخت و توسعه قطب‌های معدنی کاربرد داشته باشد.
وی افزود: می‌توان به معدن سنگ‌آهن سنگان در استان خراسان رضوی اشاره کرد. مطالعات آمایش سرزمین در این بخش می‌تواند ظرفیت بزرگ سنگان را به قطب معدنی آهن و زنجیره کامل فولاد و نورد در این منطقه تبدیل کند. ضمن اینکه با توجه به ظرفیت بالای پهنه شمال شرق (بلوک لوت) توسعه امکانات و زیرساخت منطقه باعث رونق بخش خصوصی و فعالیت معادن کوچک‌مقیاس خواهد شد.
بنابر گزارش صمت؛ کاوه فیروز گفت:: با وجود اینکه مطرح می‌شود پراکندگی معادن در ایران باعث می‌شود طرح موضوع آمایش سرزمین در بخش اکتشاف امکان‌پذیر نباشد، اما از دیدگاه فنی، زون‌های متالوژنی در ایران تعریف شده و البته نیاز به بازنگری و روزآمد کردن دارد؛ با توجه به اینکه اصلی‌ترین بخش در آمایش سرزمین ایجاد بانک اطلاعاتی بسیار کامل و قابل استناد است، نخستین و مهمترین بخش اطلاعات در زون‌های متالوژنی قرار دارد. در مرحله بعد موقعیت معادن بزرگ و کوچک، واحدهای فرآوری، اطلاعات زیست‌محیطی، شهرسازی، منابع طبیعی و سایر موارد از این دست می‌تواند زیر ساخت مناسب به منظور طرح موضوع و استفاده صحیح از آمایش سرزمین را در بخش معدن فراهم آورد.
در بخش دفتری نیز این اطلاعات از سوی نرم افزارهای GIS می‌تواند طبقه بندی و پردازش شود که خروجی مناسبی جهت ادامه کار می‌توان گرفت.
وی ادامه داد: با توجه به ماهیت بخش خصوصی و اصل سرمایه‌گذاری و سوددهی در این بخش، متاسفانه برای طرح‌هایی از قبیل: آمایش سرزمین با توجه به هزینه اولیه و توجیه نشدن مدیران بخش خصوصی در کاربرد مفید طرح‌هایی از این دست، بخش خصوصی تمایلی به صرف هزینه و زمان در ندارد. در واقع قانونگذار دولت را موظف به اجرای طرح آمایش معدن در موضوعات مختلف کرده و ارگان‌های مربوط به وزارت صنعت، معدن و تجارت مانند سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور یا ایمیدرو می‌توانند در این بخش، پیشرو باشند و باثبات عمل کنند. به گفته مدیر اکتشاف شرکت آتین معدن میدیا در چند سال گذشته سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی، طرح آمایش سرزمین را در بخش واحدهای فرآوری اجرا کرد، اما گزارش یا خروجی مناسبی از این مطالعه در دسترس عموم قرار نگرفت و حتی نتیجه این مطالعات می‌توانست در قالب همایش به بخش خصوصی ارائه شود و نتایج طرح می‌توانست در بخش دولتی و خصوصی قابل استفاده و کاربردی شود، اما مانند سایر طرح‌های مطالعاتی از این دست، نیمه کاره به بایگانی سپرده شد. به نظر می‌رسد با الگوبرداری از کشورهای پیشرفته و تهیه پایگاه داده‌های کامل با همکاری تمام ارگان‌های دست‌اندرکار می‌توان به الگوی قابل بهره‌برداری در مورد آمایش سرزمین رسید.
خروجی مطالعه آمایش سرزمین در بخش خصوصی می‌تواند باعث تشکیل کنسرسیوم‌های معدنی با هدف تجمیع معادن کوچک و راه‌اندازی خطوط فرآوری برای چندین معدن شود که در نهایت موجب ارزش افزوده مناسبی خواهد شد.
به طور نمونه در منطقه طرود در جنوب شاهرود چندین شرکت معدنی روی معادن مس در حال فعالیت اکتشافی و استخراج هستند و چند واحد فرآوری با روش کاری یکسان در فاصله کمتر از ۱۰ کیلومتر نسبت به هم قرار دارند در حالی‌که با تجمیع این معدن و واحدهای فرآوری می‌توان به شرایط بسیار مناسب و بازدهی بسیار بیشتر نسبت به حالا رسید.
توسعه کارافرینی در بخش معدن ایران مزیت دارد
فرصت‌های توسعه مهارت و فناوری شامل (آموزش مهارت و فناوری، صلاحیت حرفه‌ای و شرایط احراز اشتغال) در بخش معدن ایران زیاد است و باید مورد توجه برنامه ریزان باشد.
این رویکرد به توسعه بازار بر اساس شاخص‌های بهره وری هم کمک خواهد کرد و کارافرینی معدنی فقط به چند کارخانه بزرگ محدود نمی‌شود بلکه شامل عرصه‌های کوچک و متوسط و از مصالح ساختمانی تا تولید فولاد و محصولات دانش بنیان را شامل می‌شود.
۶۸ کانی معدنی در کشور شناسایی شده و تا ۸۰ نوع هم قابل افزایش است که هر کدام، مزیتی برای ایجاد زنجیره‌ای از کارافرینی است.
توسعه اقتصاد معدنی می‌تواند کشور را از وابستگی به درآمدهای نفتی ر‌ها کند و در ساماندهی بازار کار و کاهش نرخ بیکاری هم موثر خواهد بود و در کنار ان فرایند گسترده‌ای از ایجاد ارزش افزوده ایجاد می‌شود.
معدن را نباید فقط استخراج مواد خام دانست بلکه به معنی استخراج ثروت است که می‌تواند جریان پایان ناپذیری هم در عرصه تولید ایجاد کند.
نظر شما