بررسی مهم ترین مشکلات و گلوگاه های بخش تولید(2)

- نظام بانکی تنها بخش کوچکی از چرخه مرتبط با مشکلات تولید است و حتی، برخی مواقع تسهیلات بانکی نه تنها راهگشای تقویت تولید نیست، بلکه ناکارآمدی تولید را رقم می­زند.

- یکی از معضلاتی که تولید در حال حاضر با آن مواجه است، شناسایی و درک نادرست از مسائل و مشکلات تولید است.

- مشکلات و گلوگاه ­های تولید در دو بخش قبل از تولید و بعد از تولید قابل بررسی است.

- مهم ترین و اصلی­ ترین گلوگاه قبل از تولید، محیط و فضای نامناسب کسب وکار است که مانع از تقویت و رونق گرفتن تولید در کشور می ­شود.

- از مهم ترین گلوگاه ­های بعد از تولید، بحران قیمت تمام شده تولید به دلیل موانع و گلوگاه­ های قبل از تولید است.

پژوهش خبری صدا وسیما:یکی از مشکلات اصلی و اساسی اقتصاد ایران، ناکارآمدی در بحث تولید است که مشکلاتی از قبیل افزایش بیکاری، کاهش صادرات غیرنفتی، شکل­ گیری قاچاق، کاهش سرمایه ­گذاری داخلی و خارجی و ... را به همراه داشته و به تبع آن مانع از رشد اقتصادی کشور شده است؛ چراکه رشد اقتصادی در هر کشوری برآیندی از تولید است و با افزایش تولید به لحاظ کمی و کیفی رابطه­ ای مستقیم دارد. به همین دلیل، موضوع تولید و توانمند کردن آن طی سال­های اخیر همواره مورد توجه مسئولان نظام قرار گرفته و با ابلاغ سیاست­ های کلی اقتصاد مقاومتی از سوی مقام معظم رهبری توجه به این موضوع دوچندان شده است؛ چراکه یکی از مؤلفه­ های اصلی شکل­ گیری اقتصاد مقاومتی تقویت تولید داخلی است. اما با گذشت بیش از سه سال از ابلاغ این سیاست­ ها، مشکلات و گلوگاه­ های بخش تولید همچنان به قوت خود باقی­ست و اقدامات انجام گرفته در این زمینه نیز آن­طور که باید نتوانسته گره ­ای از مشکلات تولیدکنندگان داخلی باز کند. 

شاید دلیل اصلی نامگذاری امسال به نام «اقتصاد مقاومتی؛ تولید و اشتغال» نیز اهمیت و ضرورت بحث تولید و پرداختن به آن به منظور دستیابی به رشد اقتصادی پایدار و حل دیگر مشکلات ناشی از ناتوانی تولید است. بنابراین به دلیل اهمیت ویژه این بحث در سال جدید و به تبع آن، اهمیت آن در شکل­ گیری اقتصادی مقاوم در برابر توطئه­ های دشمنان، ریشه ­یابی و ارزیابی دقیق از دلایل ناتوانی تولید در کشور و پیگیری جدی برای رفع آنها از سوی سایر دستگاه­های و نهادهای ذیربط بتواند راهگشای شناخت دقیق­تر از مشکلات و همچنین ارائه راهکارهای عملی برای رفع آنها باشد. در همین راستا، گروه اقتصاد پژوهش خبری در ادامه نشست­ های کارشناسی خود در راستای تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی و با توجه به شعار سال، یکی از موضوعات اصلی مورد بحث را به «گلوگاه­ های تولید» اختصاص داده است که در نخستین نشستی که با این موضوع و با حضور دکتر مرتضی سامتی، اقتصاددان و استاد دانشگاه برگزار شد، گلوگاه ­های تولید در 5 عامل «دولت»، «نظام بانکی»، «نظام مالیاتی»، «گمرگ» و «سازمان تامین اجتماعی» مورد بررسی قرار گرفت. در دومین نشست از این موضوع نیز، دکتر حسین سلاح ورزی، نائب رئیس اتاق بازرگانی ایران، از منظری دیگر به بحث و بررسی این موضوع پرداخته است.

درک صحیح مشکلات بخش تولید لازمه رفع موانع تولید

هرگاه سخن از مشکلات و مسائل مرتبط با تولید به میان می­ آید، همه از نظام بانکی به عنوان اصلی ­ترین مانع و گلوگاه تولید نام می ­برند، در حالی که نظام بانکی تنها بخش کوچکی از چرخه مرتبط با مشکلات تولید است و حتی، برخی مواقع تسهیلات بانکی نه تنها راهگشای تقویت تولید نیست، بلکه با اختصاص نامناسب و بدون برنامه ­ریزی و کار کارشناسی، مسمومیت و ناکارآمدی تولید را برای اقتصاد رقم می­ زند. بنابراین، یکی از معضلاتی که تولید در حال حاضر با آن مواجه است، شناسایی و درک نادرست از مسائل و مشکلات تولید است. از سوی دیگر، هنوز بسیاری از مفاهیم و شاخص­ های مرتبط با تولید و توسعه در کشور ما نهادینه نشده و تعریف درست و مشخصی براساس سیاست­گذاری ­های صورت گرفته در جهت رشد و توسعه اقتصادی وجود ندارد و هر نهاد، سازمان و یا شخصی بر اساس الگو و تفکر ذهنی خود، تعاریف موجود را تفسیر می ­کند و در مجموعه کاری خود به کار می ­گیرد که این موضوع باعث تنزل جایگاه این مفاهیم در جامعه می­ شود؛ به طور مثال بهره ­وری و کارآفرینی مفاهیمی هستند که در امر تولید بسیار مهم می­ باشند و از جمله شاخص­ هایی هستند که در رتبه ­بندی­ های موضوعات مرتبط با اقتصاد جهانی مورد استفاده قرار می ­گیرند، اما در کشور ما این مفاهیم به معنای بسیط آن مورد توجه قرار نمی ­گیرد و مثلاً بهره ­وری تنها در نیروی کار خلاصه می­ شود، در حالی­که این مفهوم عوامل متعددی را که در رشد بهره­ وری تأثیرگذار هستند، در بر می ­گیرد. بنابراین، برای رفع گلوگاه­ های تولید بیش از هر چیز باید درک درستی از مسائل و مشکلات و همچنین مفاهیم و شاخص­ های مرتبط با تولید در سازمان­ ها، نهادها و حتی افراد جامعه شکل بگیرد تا بتوان راه ­حل­ های متناسب با آن را شناسایی و ارائه کرد.

 مشکلات و گلوگاه­ های قبل و بعد از تولید

اگر بخواهیم درک و شناخت صحیحی از مشکلات تولید به دست آوریم، شاید یکی از بهترین گزینه ­ها شناسایی مشکلات در هر یک از مراحل تولید باشد، چراکه مطرح کردن مشکلات به صورت کلی و اینکه در چه مرحله ­ای از تولید قرار دارد، مانع از اتخاذ سیاست و راهکار مناسب با رفع آن مشکل خواهد بود. بنابراین، می ­توان در یک تقسیم بندی کلی مشکلات و گلوگاه­ های تولید را در دو بخش قبل از تولید و بعد از تولید مورد بررسی قرار داد.

Ø مشکلات و گلوگاه ­های قبل از تولید: مسائلی که در این دسته جای می­ گیرند، دامنه گسترده­ تری دارند و معمولاً بخش عمده­ ای از مشکلات تولید را شامل می­ شوند؛ که مهم ترین و شاید اصلی­ ترین گلوگاه در این مرحله، محیط و فضای نامناسب کسب وکار باشد که مانع از تقویت و رونق گرفتن تولید در کشور می ­شود و تا مادامی که قوانین مرتبط با محیط کسب و کار ناکارآمد باشد، نمی­ توان انتظار داشت که از توان و ظرفیت تولید در جهت پیشبرد اهداف اقتصادی و توانمندی اقتصاد استفاده کرد. از دیگر مشکلات مربوط به این مرحله نیز می ­توان، مقررات و قوانین دست و پاگیر مرتبط با تولید، تعارض در قوانین موجود، تورم مقرراتی، سیستم بانکی و مالیاتی ناکارآمد برای تولید، نظام تأمین اجتماعی ناکارآمد و بوروکراسی طولانی و پیچیده را نام برد که هزینه­ های بسیاری به کسانی که قصد دارند به امر تولید بپردازند، تحمیل می­ کنند و چه بسا، این مشکلات تولیدکنندگان را زمین­ گیر می­ کند و مانع از شکل ­گیری چرخه تولید و یا تولید باکیفیت و رقابت­ پذیر در کشور می­ شود.

Ø مشکلات و گلوگاه ­های بعد از تولید: از جمله مسائلی که در این دسته جای می­ گیرند، مربوط به نظام عرضه و تقاضا است که دلیل اصلی آن بحران قیمت تمام شده تولید به دلیل موانع و گلوگاه­ های قبل از تولید می ­باشد. این موضوع باعث شده نه تنها در بازارهای داخلی، بلکه در بازارهای خارجی نیز قدرت رقابت را از دست بدهیم و نتوانیم تقاضای خارجی برای محصولات داخلی ایجاد کنیم. یکی دیگر از معضلات مرتبط با تقاضای خارجی به قوانین نامشخص و متعدد و متعارض در حوزه صادرات مربوط می­ شود که مانع از صادرات محصولات به بازارهای خارجی می­ شود. قاچاق و واردات بی­ رویه نیز از دیگر گلوگاه­ های تولید است که امکان استفاده از ظرفیت تولید را برای بازارهای داخلی از بین می­ برد که علت اصلی آن پایین بودن قیمت تمام شده تولیدات خارجی نسبت به قیمت محصولات داخلی است و به دلیل ریسک پذیری پایین و سوددهی بالای آن، حتی برخی تولیدکنندگان را نیز به پرداختن به بحث واردات به جای تولید ترغیب می­ کند.

راهکارهای رفع موانع و گلوگاه­ های تولید

- درک و شناخت صحیح از مفاهیم مرتبط با تولید و توسعه در کشور، که می ­تواند شناخت دقیق­ تری از مشکلات و گلوگاه­ های تولید و همچنین اتخاذ راهکارهای مطلوب و مناسب رفع آنها در میان مسئولان، سیاستگذاران و قانونگذاران ایجاد نماید.

- سهولت فضای کسب و کار، که اگر یک نهضت واقعی برای ایجاد آن شکل بگیرد بخش عمده ای از مشکلات مرتبط با تولید برطرف می شود و تولید توجیه بیشتری می­ یابد و تأثیرات آن در اقتصاد نیز نمایان خواهد شد.

- از بین بردن تورم مقرراتی، در کشور حدود 10900 قانون و حدود 180 هزار تا مقرره در بحث تولید داریم که در هیچ جای دنیا این چنین نیست و همین عاملی برای افزایش قیمت تمام شده و ناکارآمدی تولید در اقتصاد است.

- هماهنگی بین نهادها و سازمان­ ها از جمله دولت و مجلس برای سیاستگذاری و قانون­گذاری، چراکه ناهماهنگی دستگاه­ های مختلف در این حوزه باعث بروز تورم مقرراتی و تعارض در قوانین و در نهایت ناکارآمدی قانون برای تقویت تولید می­ شود.

- اصلاح نظام بانکی و مالیاتی برای کاهش هزینه­ های تولید.

- جلوگیری از واردات بی ­رویه با اتخاذ سازوکارهایی برای کاهش هزینه­ های تولید و افزایش قدرت رقابت ­پذیری آن با محصولات خارجی.

- اصلاح سیستم اداری مرتبط با تولید برای کاهش بوروکراسی در شکل­ گیری تولید، چراکه بیشترین مانع را در بدنه اداری داریم و هر گاه راهکاری برای برداشتن مانعی از سر راه تولید ارائه می ­شود مقاومت زیادی در سیستم اداری برای اجرا نشدن آن شکل می­ گیرد.

جمع­ بندی

از آنجا که گلوگاه­ ها و موانع تولید، مشکلات متعددی را پیش روی تولیدکنندگان و تولید رقابت ­پذیر و همچنین اقتصاد کشور قرار داده ­اند، شناسایی و رفع این گلوگاه ها، در سالی که توجه ویژه ­ای به تولید شده است یکی از اقدامات مهمی است که هر یک از نهادهای مرتبط با تولید چه در حوزه اجرایی و چه در حوزه قانون­گذاری، باید بیش از پیش به آن بپردازند.

از طرفی، پیش از این نیز بحث تولید و مشکلات آن بارها از سوی کارشناسان و مسئولان مورد بحث و بررسی قرار گرفته، اما نتیجه مطلوب برای رفع آنها حاصل نشده است، به طوریکه، حتی با گذشت بیش از سه سال از ابلاغ سیاست­ های کلی اقتصاد مقاومتی و تأکید ویژه این سیاست­ ها بر تولید رقابت ­پذیر، همچنان بخش تولید از مشکلات و معضلات متعدد این بخش رنج می­ برد و هنوز نتوانسته به جایگاه واقعی خود در بازارهای داخلی و خارجی دست یابد؛ به همین دلیل، آسیب ­شناسی راهکارها و سیاست­ های گذشته در حوزه رفع موانع تولید و اتخاذ راهکارهای مطلوب و اثربخش در ارتقای تقویت و توان تولید، با بهره­ مندی از نظرات تولیدکنندگان، کارشناسان و صاحبنظران این بخش که تجربه­ های ارزنده­ و عینی برای حل این مشکلات در اختیار دارند، می ­تواند راهگشای حل مشکلات و گلوگاه ­های تولید باشد که شاید لازمه این امر نیز، بیش از هر چیز نیازمند ارزش ­گذاری بر مفاهیم مرتبط با تولید و درک و شناخت صحیح آنها از سوی دستگاه­ها و نهادهای متولی رفع موانع تولید باشد.

پژوهش خبری//فاطمه حسینی