این بخشی از اظهارات محمدرضا مسجدی، دبیر کل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات است. اظهاراتی که زنگ خطر را برای سلامت کشور و حتی اقتصاد کشور به صدا در می‌آورد. اما در این زمینه آمار دیگری حکایت از این دارد که سالانه در کشور 65 هزار نفر بر اثر کشیدن سیگار فوت می‌کنند و بیشتر کسانی که سرطان ریه دارند مصرف کننده سیگار هستند. بر اساس آمار مذکور شمار فوت شدگان بر اثر سیگار و قلیان چندین برابر کشته شدگان حوادث راهنمایی و رانندگی است. 

آن‌طور که مسجدی دبیر کل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات می‌گوید: ممنوعیت مصرف دخانیات در اماکن عمومی ایران از تاریخ اول مهرسال 95 قرار بوده اجرایی شود. این در حالی است که از زمان تصویب آیین نامه ممنوعیت استعمال هر نوع سیگار و سایر مواد دخانی در اماکن عمومی مسقف، اجرای آن در مکان عمومی مغفول مانده و نظارتی بر اجرای دقیق و عملی آن تاکنون وجود نداشته است.

بدین منظور روزجهانی بدون دخانیات را بهانه قرار می دهیم و بدنبال پاسخگویی به این سوال هستیم که قانون منع استعمال دخانیات که از سال 76 در کشور ما تصویب شده  و در سال 85 دستورالعمل اجرایی آن ابلاغ شده؛ چه ضمانتی برای اجرا دارد؟

آیین‌نامه ممنوعیت استعمال و عرضه سیگار و سایر مواد دخانی در اماکن مصوب هیات وزیران 7/ 8/ 76

هیأت وزیران آیین نامه ممنوعیت استعمال و عرضه سیگار و سایر مواد دخانی در اماکن عمومی را در جلسه مورخ 7/ 8/ 76 بنا به پیشنهاد شماره 6712 مورخ 26/ 8/ 75 وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و به استناد اصل صد و‌سی ­و­هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تصویب نمود: بنا به استناد این آیین­نامه استعمال دخانیات در اماکن عمومی ممنوع می‌شود و این شامل کارخانجات، بیمارستان‌ها، درمانگاه‌ها، مطب پزشکان، سالن‌های نمایش، سینماها، سالن هتل‌ها، مهمانسراها و میهمان پذیرها، رستوران‌ها، موزه‌ها، پایانه‌های مسافربری، فروشگاه‌های بزرگ، اماکن فرهنگی و فرهنگ سراها، کتابخانه‌های عمومی، ورزشگاه‌ها، مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی و پژوهشی، اماکن متبرکه و مقدسه، مساجد، مصلاها، وسایل نقلیه عمومی، مؤسسات و سازمان‌های دولتی و عمومی، بانک‌ها، شرکت‌های دولتی و شهرداری‌ها می‌شود.

آیین نامه اجرایی قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات مصوب 23/ 11/ 85

آیین نامه اجرایی قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات را در تاریخ بنا به پیشنهاد شماره438586 مورخ 23/ 12/ 85 وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی و به استناد ماده (18) قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات مصوب 1385 آیین نامه اجرایی قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات را تصویب نمود. یعنی آیین نامه از تصویب تا اینکه اجرایی شود 10 سال طول کشیده است و اما این آیین نامه با گذشت ۱۹ سال هنوز اجرایی نشده است.

عضویت ایران در کنوانسیون جهانی کنترل دخانیات در سال 2003 

دکتر هومن شریفی قائم مقام مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات دانشگاه شهید بهشتی: از سال 2003 کشور ما عضویت در کنوانسیون جهانی کنترل دخانیات را پذیرفت در نتیجه یکسری تعهداتی را ما در سطح جهانی مکلف شدیم که انجام بدهیم. هدف کنگره کنوانسیون هم در اصل آنچه که در شعار می‌گوید این است که حفاظت نسل کنونی وآینده از آثار زیانبار استعمال دخانیات هم در معاهده جهانی کنترل دخانیات و هم در قانون جامع کنترل دخانیات که در اصل طرحی است برای پیشبرد کنوانسیون جهانی. ما قانون ممنوعیت استعمال مواد دخانی را در اماکن عمومی داشتیم و داریم اما باید به آنها پایبند باشیم بر اساس ماده 13 قانون جامع در اماکن عمومی چه مصوب و چه غیر مصوب ممنوعیت استعمال و عرضه دخانیات داریم، حالا هر نوع محصول دخانی که باشد سیگار، قلیان و امثالهم،‌ یکسری قوانینی هم وجود دارد برای ماده 13 و کلا آئین نامه اجرایی تعریف شده است.

آیا قانون جامع کنترل دخانیات برای پیشگیری از استعمال دخانیات در اماکن عمومی ضمانت اجرایی دارد؟ 

دکتر هومن شریفی قائم مقام مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات دانشگاه شهید بهشتی: این قانون سال 85 توسط ریاست محترم جمهور وقت به تمام دستگاه­ها ابلاغ شد. قانون ابلاغ شده؛ شخصی که مسؤلیت آن مکان را دارد باید توجیه شود و آموزش داده شود که چکارهایی را برای پیاده کردن این قانون انجام دهد و وظیفه آن شخص در این قانون چیست. این اماکن به طور مبسوط در متن قانون آمده است اما قانون منع استعمال مواد دخانی در تمام اماکن مذکور بطور یکسان پیاده نمی­ شود. بطور مثال هشدارهای عدم استعمال دخانیات باید نصب شود. زیر سیگاری‌ها باید برداشته شود.

در طرحی پرسشی از تمام مردم تهران انجام شد مبنی بر اینکه آیا قانون منع استعمال دخانیات را می‌شناسید؟

91% از مردم عنوان کردند تا بحال حتی نام این قانون را نشنید‌ه‌اند. این دو در تناقض است. یعنی ما که از چرایی انجام نشدن قانون گله مندیم و اینکه بیش از نود در صد مردم از این قانون بی ­اطلاعند چه توقعی داریم که قانون پیاده و رعایت شود؟ ما قانونی را تسریع می‌کنیم که ابزارهای لازم برای اجرای آن قانون و همینطور برنامه‌های اجرای آن قانون چه آموزش عمومی چه آموزش اختصاصی، چه ‌آموزش دوره‌ای را بگذاریم که مطمئن شویم قانون اجرا می‌شود این قانون بسیار ساده است، ساده‌ترین آن چسباندن برچسب ممنوعیت استعمال دخانیات.

جریمه نقدی چقدر است؟ آیا این جریمه قدرت بازدارندگی دارد؟

دکتر هومن شریفی قائم مقام مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات دانشگاه شهید بهشتی: جرایم نقدی برای کسانی که به قانون پایبند نیستند در نظر گرفته شده ولی این قانون ده سال پیش نوشته شده است آن زمان مبلغی که برای جریمه در نظر گرفته شده بود 20 هزار تومن بود. البته این مبلغ جریمه تاکنون گرفته نشده ­است. حتی اگر این مبلغ وصول شود با توجه به در آمد رستوران داران از قبل سرو قلیون (الان قلیانی که در برخی از رستوران‌های تهران سرو می‌شود رقم آن تا چهارصد هزار تومن است.) آنها حدود 1000 تومان تا دوهزار تومان خرج توتون تنباکو می‌کنند و آن قلیون را 70 تا صدهزار تومان دارند می­فروشند. این مبلغ جریمه را کسی تابحال نگرفته است، ولی حتی اگر جریمه هم وصول شود باز هم کاری سودمند برای صاحبان این شغل است.

با توجه به مطلب بالا محمدرضا مسجدی، دبیر کل ستاد مبارزه با استعمال دخانیات می ­گوید: از این پس باید به منظور آگاهی مردم در اماکن عمومی مانند رستوران‌ها، سینما، ورزشگاه و میهمان سراها تابلوهای ممنوعیت مصرف دخانیات نصب شود، به عنوان مثال صاحب رستوران مکلف به اجرای این قانون است و چنانچه صاحب رستوران قانون ممنوعیت مصرف سیگار و قلیان را در رستوران اجرا نکند، ۵ میلیون تومان جریمه می‌شود.

رسانه برای بهتر اجرا شدن این قانون چه کار باید انجام دهد؟ 

دکتر هومن شریفی قائم مقام مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات دانشگاه شهید بهشتی: در قانون منع استعمال دخانیات گفته شده که وزرات خانه­ های بهداشت، فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان صداوسیما موظفند برای جلوگیری از اعتیاد جوانان و همچنین رفتارهایی که آنان را ترغیب‌ و تحریک می­کند به استفاده از مواد دخانی فرهنگ سازی کنند.

واقعا ما چقدر برای فرهنگ­ سازی برنامه­ سازی می ­کنیم و آیا چند دقیقه آموزش در طول روز یا هفته یا سال نیاز است. باید این ارتباط تنگاتنگ وجود داشته باشد و ما به این نتیجه برسیم که فلان مدت زمان در فلان بازه زمانی برنامه لازم است. نیاز است تا ما یک ارتقا آگاهی داشته باشیم، این ارتقا آگاهی که صداوسیما می‌دهد باعث تغییر نگرش می‌شود و باعث تغییر عملکرد. ولی این فاصله (دوره زمانی برای پخش برنامه‌های آموزشی) چقدر است از آموزش تا تغییر عملکرد؛ ما یک مثال واضح داریم کاری که راهنمائی و رانندگی کرد با وجود جرایم رانندگی حدود 8 سال طول کشید تا مردم کمربند ایمنی شان را بستند سر هر چهارراه پلیس گذاشت تا جریمه کنند، آموزش دهند، قوانین را تغییر داد؛ با این وجود 8 سال طول کشید تا مردم یاد گرفتند کمربند ایمنی­شان را ببندند. ما امروز در صداوسیما چند دقیقه آموزش می‌دهیم که در اماکن عمومی استعمال دخانیات ممنوع است.

متاسفانه سریال­ هایی در حال پخش است چه در خود صداوسیما چه در شبکه خانگی استعمال دخانیات را تبلیغ می‌کند. یعنی دقیقا صداوسیما تبلیغ استعمال دخانیات می‌کند. مغفول ماندن استعمال دخانیات بزرگترین چالش این مسئله است.

مغفول ماندن را بگذاریم کنار از هر جهتی چه آموزش، چه پژوهش، چه مداخلات درمانی که انجام می‌شود یعنی برای کسانی که برای کنترل مبارزه با دخانیات دارند کار می‌کنند رفته رفته غیردلسردی چیزی باقی نمی‌ماند، و من می‌توانم به جرات بگویم در سی سال گذشته افراد مختلفی که درد‌ل‌های بسیار با وزارت بهداشت، وزاری مختلف ریاست جمهوری‌ها انجام دادند ولی به جایی نرسید و اگر امروز یک اتفاقاتی طی روند طبیعی در افزایش آگاهی مردم رخ داده است ما به پای خودمان نگذاریم. فقط برای راهکار رسانه‌ای بگویم کنترل استعمال دخانیات مغفول نماند.

- البته به نظر می رسد آن گونه که باید و شاید این موضوع در دستور کار مدیران مربوطه تا کنون قرار نگرفته است که امید است امسال و به بهانه روز جهانی مبارزه با دخانیات این امر در دستور کار مسئولان مربوط قرار گیرد.

سخن آخر

آن چه در اینجا باید مورد توجه قرار گیرد این است که به راستی برای قانونی که سالها از تصویب آن می­گذرد چرا ضمانت اجرای محکمی در نظر گرفته نشده است؟ البته طبق تبصره یک از بخش ب ماده 13 قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات مصوب 1385، مصرف دخانیات در اماکن عمومی یا وسایل نقلیه عمومی موجب حکم به جزای نقدی از پنجاه هزار (000 50) ریال تا صد هزار (000 100) ریال است‌. ضمن اینکه در ماده 8 آیین نامه اجرایی این قانون، آمده است: مسئولیت اجرای ممنوعیت استعمال دخانیات در اماکن عمومی ... با مدیران یا کارفرمایان یا متصدیان اماکن مربوطه است.

که با این وصف صاحبان اماکن عمومی باید پاسخگو باشند. ضمن اینکه طی گفتگویی که دکتر محمدرضا مسجدی دبیر کل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات با روزنامه ایران در شهریور 95 داشتند؛ اعلام کردند که بر اساس این قانون صاحبان رستوران ها مکلف به اجرای این قانون هستند و چنانچه صاحب رستوران قانون ممنوعیت مصرف سیگار و قلیان را در رستوران اجرا نکند، 5 میلیون تومان جریمه می‌شود.

تفاوت این دو نوع جریمه به راحتی گویای این موضوع است که متاسفانه در کشور ما قوانین قدرت بازدارندگی کافی را ندارند و همین عامل موجب خدشه به حیثیت قوانین می شود و از اعتبار و ارزش آن در میان مجریان می­ کاهد. همچنین استفاده از تجربیات سایر کشورها در رسیدن به این هدف نیز می­ تواند تاثیرگذار باشد.