یکی از عناصر مهم در ارزیابیهای اقتصادی،ریسک اطلاعات است که با کیفیت اطلاعات و گزارشهای مالی مرتبط است.
صورتهای مالی به عنوان مهمترین منبع اطلاعاتی برای انعکاس نتایج عملکرد و وضعیت مالی و جریانهای نقدی واحدهای تجاری شناخته شده است و به همین دلیل مبانی تهیه صورتهای مالی اهمیت بسیار بالایی دارد.
همچنان که بازارها به سمت پیچیدگی و جهانی شدن در حرکت هستند، اختلافات بین دو مجموعه استانداردهای ملی و بینالمللی به موضوعی بااهمیتتر و از منظر سرمایهگذاران و سایر استفادهکنندگان اطلاعات (که با انبوهی از تفاوتها مواجه میشوند)، به امری غامض تبدیل میشود.
رشد تجارت بینالمللی و جریانهای سرمایه و پیوستگی اقتصادی فزاینده در دو دهه گذشته، به تمایل برای هماهنگسازی استانداردهای حسابداری در میان کشورها منجر شده است.
از اینرو نیازمند استانداردهای حسابداریِ پایدار، جامع و مبتنی بر اصولی روشن در ارتباط با واقعیات اقتصادی هستیم که به اندازه کافی همسان بوده تا در جهان یکپارچه امروز، استفاده از آنها و مفهموم بودنشان برای همگان فراهم باشد.
همسانسازی استانداردهای بینالمللی در اقتصاد جهانی ضروری است.
حداقل از جنبه نظری این توافق وجود دارد که داشتن مجموعه واحدی از استانداردهای با کیفیت بالا، منافع سرمایهگذاران را تأمین میکند و هزینههای دسترسی به بازارهای سرمایه در سراسر جهان را کاهش میدهد.
در یک بازار سرمایه یکپارچه، منطق وجود مجموعهواحدی از استانداردها آشکار است زیرا که این مجموعه واحد، مقایسهپذیری و درک گزارشگری مالی را بهبود میبخشد. حسابداری زبانی مشترک است و جهانیسازی فعالیتهای مالی بهطور فزایندهای نیازمند استفاده از این زبان مشترک است.
استانداردهای بینالمللی گزارشگری مالی (IFRS)، همان زبان مشترک برای جهانی سازی فعالیتهای مالی است.
ضمن اینکه همسانسازی بینالمللی بر راهبری شرکتها، حسابرسی، استانداردهای اخلاقی و ساز و کارهای نظارتی نیز تأثیر گذار است.
مزایای پذیرش استانداردهای بینالمللی گزارشگری مالی (IFRS)
فزایش شفافیت :
استانداردهای بینالمللی گزارشگری مالی (IFRS)، باعث افزایش قابلیت مقایسه و کیفیت صورتهای مالی میشوند و به سرمایهگذاران و سایر مشارکتکنندگان بازار در اتخاذ تصمیمات آگاهانه اقتصادی کمک میکنند.
تقویت پاسخگویی:
استانداردهای بینالمللی گزارشگری مالی (IFRS)، با کاهش شکاف اطلاعاتی بین دارندگان اطلاعات و سرمایهگذاران، موجب تقویت پاسخگویی میشوند. استانداردهای مذکور، به عنوان منبع اطلاعات قابل مقایسه جهانی، برای قانونگذاران نیز اهمیت ویژهای دارند.
مشارکت در کارایی اقتصاد:
استانداردهای بینالمللی گزارشگری مالی (IFRS)، با کمک به سرمایهگذاران در شناسایی فرصتها و تهدیدهای سرمایهگذاری در سر تا سر جهان، موجب تخصیص بهینه منابع میشوند.
برای شرکتها نیز، استفاده از یک زبان حسابداری قابل اعتماد، هزینه سرمایه و هزینههای گزارشگری بینالمللی را کاهش میدهد.
بنیاد IFRS
هدف بنیاد IFRS، بهبود و توسعه استانداردهای بینالمللی گزارشگری مالی است که شفافیت، پاسخگویی و کارایی را برای بازارهای مالی در سر تا سر جهان به ارمغان میآورند.
این بنیاد، با افزایش قابلیت اعتماد، رشد و ثبات اقتصادی طولانی در اقتصاد جهانی در جهت منافع سرمایهگذاران تلاش میکند. بنیاد IFRS، سازمان غیرانتفاعی عامالمنفعه است که تحت نظارت هیئت نظارت بنیاد IFRS قرار دارد.
برای حفظ استقلال بنیاد در امر استانداردگذاری، راهبری و فرایند نظرخواهی عمومی به نحوی طراحی شده است که هم استقلال بنیاد در مقابل اشخاص با منافع خاص حفظ شود و هم اینکه نسبت به پاسخگویی بنیاد در مقابل ذینفعان در سر تا سر جهان اعتمادسازی شود.
بنیاد IFRS و هیئت استانداردگذار مستقل آن (هیئت استانداردهای بینالمللی حسابداری IASB) پاسخگویی عمومی را از طریق شفافسازی اقدامات انجام شده، مشورت با تمام ذینفعان در فرآیند استانداردگذاری و برقراری ارتباط رسمی برای پاسخگویی به عموم، انجام میدهند.
رهبران اقتصادهای بزرگ نیز در نشست G20، اهمیت وجود یک استاندارد گذار مستقل را که پاسخگوی منافع عمومی باشد ، تأیید کردهاند.
"پاسخگویی عمومی" که در اساسنامه بنیاد اطمینانسازی شدهاست، نقش بسزایی در موفقیت بنیاد دارد.
وظیفه اطمینانسازی نسبت به وجود ترتیبات راهبری مناسب و رعایت آنها در تمام بخشهای بنیاد، با همکاری "امین " انجام میشود.
اثربخشی "امین" در انجام وظایف محوله، به صورت سالانه از طریق " نظرخواهی از کمیته نظارت " مورد ارزیابی قرار میگیرد.
ساختار بنیاد IFRS
- هیئت نظارت: هیئت نظارت در ژانویه 2009 تشکیل شده و هدف ان ایجاد ارتباط رسمی بین اعضای بنیاد و سازمانهای عمومی برای تقویت پاسخگویی عمومی بنیاد IFRS است.
وظیفه اصلی بنیاد مذکور، کسب اطمینان از ایفای مسئولیتهای اعضای بنیاد مطابق اساسنامه و انتصاب هیئت امنای بنیاد است.
نهادهای نظارتی بر بورسها (در کشورهای مختلف) که استفاده از IFRS را الزام یا مجاز کردهاند، از طریق این هیئت میتوانند مسئولیتهای خود را در راستای حمایت از سرمایهگذاران، سلامت بازار و شکلگیری سرمایه به نحو مؤثرتری انجام دهند.
این هیئت متشکل از سازمانهای نظارتی بازار سرمایه است که مسئول تعیین شکل و محتوای گزارشگری مالی هستند.
اعضای فعلی هیئت، نمایندگان سازمان بینالمللی کمیسیونهای بورسها (IOSCO)،کمیسیون اروپا (EC)، سازمان ·
خدمات مالی ژاپن (JFSA)،کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا (SEC)،کمیسیون بورس برزیل (CVM)،و کمیسون خدمات مالی کره (FSC) هستند.
کمیته بازل به عنوان عضو ناشر مشارکت دارد.
امین: هیئت امنای بنیاد IFRS مسئول راهبری و نظارت بر IASB است و امین در هیچ یک از موضوعات فنی مربوط به استانداردها دخالتی ندارد و این مسئولیت مطلقاً با IASB است.
همچنین امین در مقابل "هیئت نظارت" پاسخگو است.
امین به مدت 3 سال قابل تمدید انتخاب میشود. از هر امین انتظار میرود که در خصوص موضوعات بینالمللی که مربوط به موفقیت یک بنیاد بینالمللی که مسئول بهبود کیفیت جهانی استانداردهای حسابداری است، از درک و حساسیت کافی برخوردار باشد.
از هر یک از مناطق آسیا/ اقیانوسیه، اروپا، آمریکای شمالی، 6 نفر، از آفریقا و آمریکای جنوبی یک نفر و برای سایر مناطق در مجموع 2 نفر به عنوان امین انتخاب میشوند.
امور مربوط به فعالیتهای مستقل استانداردگذاری در IASB و کمیته تفاسیر استانداردهای بینالمللی (IFRIC) به شرح زیر انجام میشود:
• هیئت استانداردهای بینالمللی حسابداری (IASB)
IASB، هیئت مستقل استانداردگذار بنیاد است. هیئت برای انجام وظایف مربوط به تدوین استانداردها، از فرایند نظرخواهی عمومی استفاده میکند که اسناد مشورتی مانند مقالات و نظرخواهی عمومی از پیشنویسها از اجزای مهم فرآیند تدوین استاندارد به شمار میرود.
هیئت با ذینفعان سر تا سر جهان شامل سرمایهگذاران، تحلیلگران، قانونگذاران، مدیران شرکتها، سایر نهادهای استانداردگذار و حرفه حسابداری در ارتباط نزدیک است.
اعضای این هیئت، گروه مستقلی از 14 کارشناس با تجربه عملی در امر استانداردگذاری، تفسیر، حسابرسی یا استفاده از گزارشات مالی و آموزش حسابداری هستند.
در این هیئت، تنوع جغرافیایی نیز اهمیت دارد. اعضای هیئت مذکور، مسئول بهبود و انتشار استانداردهای بینالمللی گزارشگری مالی شامل استانداردهای بینالمللی گزارشگری مالی برای شرکتهای کوچک و متوسط هستند.
این هیئت همچنین مسئول تصویب تفاسیر انجام شده توسط کمیته تفاسیر IFRS است. اعضای این هیئت از طریق یک فرایند دقیق و علنی که شامل اعلام پست بلا تصدی و مشورت با سازمانهای مربوط، توسط امنا انتخاب میشوند.
• کمیته تفاسیر استانداردهای بینالمللی (IFRIC)
کمیته تفاسیر استانداردهای بینالمللی، هیئت تفسیرکننده استانداردهای بینالمللی حسابداری است.
این کمیته بر مبنای زمان بکارگیری استانداردها، اقدام به بررسی و ارائه رهنمود در خصوص آنها میکند.
در بهبود تفسیرها، کمیته تفاسیر ارتباط بسیار نزدیکی را با سایر کمیتههای ملی برقرار و از یک فرایند شفاف، کامل و نظرخواهی عمومی استفاده میکند. این کمیته متشکل از 14 عضو از کشورهای مختلف و با سابقه حرفهای است.
شورای مشورتی IFRS، هم هیئت مشورتی رسمی IASB و هیئت امنای بنیاد IFRS است . اعضای این شورا، طیف وسیعی از نمایندگان گروههایی هستند که از کار هیئت تأثیر میپذیرند. این گروهها شامل سرمایهگذاران، تحلیلگران مالی و سایر استفادهکنندگان صورتهای مالی مثل دانشجویان، حسابرسان، قانونگذاران، هیئتهای حرفهای حسابداری و استانداردگذاران هستند.
43 سازمان از سر تا سر جهان و 48 شخصیت حقیقی اعضای این شورا را تشکیل میدهند. همچنین سه سازمان دیگر نیز ناظر رسمی هستند. اعضای شورای مشورتی توسط هیئت امنای بنیاد انتخاب میشوند. جلسه شورای مشورتی معمولا 3بار در سال به مدت 2 روز در لندن برگزار میشود.
• انجمن مشورتی استانداردهای حسابداری (ASAF)
در اول نوامبر 2012، بنیاد IFRS، پیشنهاد ایجاد یک گروه مشورتی جدید شامل تدوینکنندگان ملی استانداردهای حسابداری و هیئتهای منطقهای، با توجه به گزارشگری مالی برای هیئت تدوین استانداردهای حسابداری (IASB) را برای نظرخواهی عمومی ارائه کرد.
ایجاد چنین گروهی یکی از پیشنهادات اصلی سال 2011 هیئت امنای بنیاد IFRS در بررسی استراتژی فوریه 2012 بود. هدف از تشکیل این انجمن، فراهم کردن جلسه مشورتی میباشد که اعضا بتوانند به طور موثری در دستیابی هیئت تدوین استانداردها به هدف تدوین استانداردهای حسابداری با کیفیت بالا و در سطح جهانی مشارکت کنند. این انجمن دارای 12 عضو فاقد رای است و 12 شخص حقیقی به علاوه یک رئیس عضو دارد. معمولا رئیس یا معاون هیئت تدوین استانداردهای بینالمللی رئیس این نشست است.
به منظور اطمینان از شمولیت همه مناطق جغرافیایی جهان و توازن مناطق اقتصادی بزرگ، 12 عضو به این شرح انتخاب میشوند: یک عضو از آفریقا، 3 عضو از آمریکای شمالی و جنوبی، یک عضو از منطقه آسیا-اقیانوسیه، 3 عضو از اروپا (شامل کشورهای غیرعضو اتحادیه اروپا) و 2 عضو از سایر مناطق جهان.
• استانداردهای بینالمللی گزارشگری مالی (IFRS) چگونه تدوین میشوند؟
استانداردهای بینالمللی گزارشگری مالی از طریق یک فرایند بینالمللی مشورتی به نام "due process" که اشخاص و سازمانهای ذی علاقه در سرتاسر جهان را درگیر میکند، تدوین میشوند.
این فرایند شامل 6 مرحله است که هیئت امنای بنیاد بر رعایت آن نظارت دارند:
1.تعیین دستور کار 2. برنامهریزی پروژه 3. تهیه و انتشار گزارشات مباحثهای و تحقیقات صورت گرفته برای نظرخواهی 4. تهیه و انتشار پیشنویس برای نظرخواهی5.تدوین و 6 انتشار استاندارد.
استانداردهای بینالمللی گزارشگری مالی (IFRS) در ایران
به منظور افزایش شفافیت اطلاعاتی و توسعه بازار سرمایه و ارتقای جایگاه بینالمللی بازار سرمایه کشور، این سازمان در سالهای اخیر پیگیریهای مستمری را جهت افزایش همگرایی استانداردهای ملی با استانداردهای بینالمللی گزارشگری مالی (IFRS) انجام داده است:
در سال 1389 باتوجه به اهمیت و مزایای بهکارگیری استانداردهای بینالمللی، این سازمان پیشنهاد هماهنگی با استانداردهای بینالمللی گزارشگری مالی را به وزیر محترم وقت ارائه کرد و پیشنهاد داد که جهت انجام اقدامات لازم در خصوص بهکارگیری استانداردهای مزبور، کمیتهای متشکل از نمایندگان سازمان حسابرسی، سازمان بورس و اوراق بهادار، جامعه حسابداران رسمی و حسب نیاز سازمان امور مالیاتی تشکیل شود.
این پیشنهادات مورد استقبال وزیر محترم امور اقتصادی و دارایی قرار گرفت؛ بهگونهای که ایشان در هامش نامه مذکور قید فرمودند که "گزارش مفید و موضوع مهمی است.
کمیته با مسئولیت سازمان حسابرسی و با عضویت سازمان بورس، سازمان امور مالیاتی، نماینده معاونت امور بانکی، بیمه و نظارت بر اجرای سیاستهای کلی اصلی 44 قانون اساسی و جامعه حسابداران تشکیل شود."
ارائه گزارش توجیهی در خصوص پذیرش IFRS (سال 1389): با توجه به بررسیها و مطالعات انجام شده در سایر کشورها در خصوص بکارگیری استانداردهای بینالمللی حسابداری، ضرورتها، دلایل موافقین و مخالفین و موانع پذیرش استانداردهای بینالمللی، گزارش توجیهی کاملی مبنی بر ارایه دلایل توجیهی لزوم پذیرش استانداردهای بینالمللی حسابداری به همراه ارائه خلاصهای از تفاوتهای استانداردهای ملی ایران و IFRS تهیه شد.
-پیگیری از سازمان حسابرسی جهت تدوین مصوبه IFRS (سال 1389): بر اساس دستور وزیر محترم وقت، کمیته تدوین استانداردهای حسابداری سازمان حسابرسی در جلسه دهم بهمن 89 طی مصوبهای "شرکتهای بورسی" را به پذیرش و بهکارگیری استانداردهای بینالمللی گزارشگری مالی در تهیه صورتهای مالی مجاز کرد و مقرر شد که تاریخ اجرای این تصمیم پس از طی مراحل قانونی در آینده باشد.
در این باره با توجه به این که هدف این سازمان در پیادهسازی IFRS تنها شرکتهای بورسی نبوده و شامل کلیه شرکتهای ثبت شده نزد سازمان و شرکتهای فرعی و وابسته آن بوده است و نیز با عنایت به اهمیت ترتیباتی که در این خصوص از سازمان بورس ابلاغ خواهد شد، اصلاحات مورد نظر این سازمان در خصوص مصوبه مذکور به وزیر محترم وقت و سازمان حسابرسی اعلام شد.
30 خرداد 91 تصویب شد :
«آنگروه از شرکتها و نهادهای مالی ثبت شده نزد سازمان بورس و اوراق بهادار که توسط سازمان بورس مشخص میشوند و به تبع آنها، شرکتهای فرعی و وابسته مربوط از تاریخ مشخص شده توسط آن سازمان، باید در تهیه صورتهای مالی خود از استانداردهای بینالمللی گزارشگری مالی استفاده نمایند».
براساس مصوبه مذکور و با توجه به دستور وزیر محترم در خصوص تشکیل کمیتهای مشترک با مسئولیت سازمان حسابرسی، مراتب عدمتشکیل کمیته به استحضار وزیر رسید و همچنین موضوع از سازمان حسابرسی پیگیری شد.
- ارسال پرسشنامه بکارگیری IFRS برای شرکتها و تحلیل پاسخهای دریافتی (سال 1392): به منظور ارزیابی میزان آشنایی و تخصص، توانایی و امکانات، تجربه، انتظارات، هزینهها، موانع و مشکلات احتمالی شرکتها در بکارگیری IFRS، پرسشنامهای تهیه و در کمیته استانداردها و آموزش این سازمان بررسی و برای شرکتهای پذیرفته شده در بورس و فرابورس و حسابرسان معتمد سازمان ارسال شد.
- تدوین نقشه راه پیادهسازی استانداردهای بینالمللی گزارشگری مالی و برگزاری جلسه کمیته راهبری IFRS (سال 1391)
- پیگیری از سازمان حسابرسی در خصوص انجام فرآیند رسمی ترجمه و هماهنگی با بنیاد IFRS (سالهای 1392 تا 1393)
- تدوین مصوبه بهکارگیری استانداردهای بینالمللی گزارشگری مالی توسط سازمان (سال 1392): پس از انجام بررسیهای متعدد در جلسات کمیته استانداردها و آموزش این سازمان، مصوبه بهکارگیری استانداردهای بینالمللی گزارشگری مالی در 21 دی 92 به تصویب هیئتمدیره سازمان بورس و اوراق بهادار رسید و به همه شرکتها و نهادهایمالی ثبتشده نزد سازمان بورس و اوراقبهادار و شرکتهای فرعی و وابسته آنها و نیز موسسات حسابرسی معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار ابلاغ شد:
همه شرکتها و نهادهای مالی ثبت شده نزد سازمان بورس و اوراق بهادار و به تبع آن، شرکتهای فرعی و وابسته آنها، در تهیه صورتهای مالی که از تاریخ اول فروردین 92 و بعد از آن شروع میشود، مجاز به تهیه صورتهای مالی "تلفیقی" یا "مجموعه" مبتنی بر استانداردهای بینالمللی گزارشگری مالی (IFRS) هستند.
در این باره صورتهای مالی شرکت اصلی (جداگانه) باید مطابق با استانداردهای حسابداری ایران تهیه و ارایه شود و لزومی به تهیه و ارائه صورتهای مالی تلفیقی بر اساس استانداردهای حسابداری ایران نیست.
بدیهی است تهیه و ارائه صورتهای مالی شرکت اصلی (جداگانه) مطابق با استانداردهای بینالمللی گزارشگری مالی به عنوان مکمل بلامانع است.
شایان ذکر است سال 1395 برای الزام ناشران بزرگ پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران جهت تهیه صورتهای مالی مبتنی بر استانداردهای بینالمللی گزارشگری مالی در نظر گرفته شده است."
اقدامات مربوط به رفع چالشهای مالیاتی در راستای بهکارگیری استانداردهای بینالمللی (سالهای 1390 تا 1393): یکی از مهمترین مسائلی که در مورد بکارگیری استانداردهای بینالمللی غالباً مورد توجه و تاکید اعضای حرفه قرار میگیرد، مسائل مالیاتی است.
از اینرو، با توجه به تدوین پیشنویس لایحه تحول نظام مالیاتی کشور، پیشنهاداتی در جهت رفع مسائل مالیاتی مزبور، به همراه سایر پیشنهادات و با توجه به اهمیت موضوع، موارد مرتبط با استانداردهای حسابداری بطور مجزا به استحضار مقام محترم وزارت رسید.
راهبرد کلی تدوین استانداردهای حسابداری کشور
طبق رویهای که تاکنون در تدوین استانداردها وجود داشته، مبنای اولیه برای تدوین استانداردهایکشور، استانداردهایبینالمللی است و سپس تعدیلاتی حسب تشخیص کمیته تدوین استانداردها، در آن انجام میشود. حتی در آخر هر استاندارد، بندی باعنوان "مطابقتبا استانداردهایبینالمللیحسابداری" ارائه میشود که در آن موارد احتمالیِ مغایرت با استاندارهای بینالمللی ذکر می شود.
بدینترتیب تاکنون در سطح کلان، فرض بر هماهنگی با استانداردهای بینالمللی بوده و درحال حاضر در مقطعِ تصمیمگیریِ کلان برای پذیرش یا عدمپذیرش استانداردهای بینالمللی قرار نداریم.
برغم اینکه طبق استراتژی کلی و رویه موجود، استانداردهای کشور عمدتاً برگرفته از استانداردهای بینالمللی هستند و با وجود هماهنگیِ اغلبِ استانداردهای موجود با استانداردهای متناظر آنها (در مقطع تدوین استاندارد ملی)، از منظر بینالمللی چنین دیدگاهی نسبت به استانداردهای ما وجود نداشته و در حال حاضر تفاوتهای بین استانداردهای ملی و بینالمللی به حدی رسیده است که سوالاتی چون پذیرش یا عدمپذیرش استانداردهای بینالمللی مطرح میگردد. با توجه به بررسی انجام شده، بنظرمیرسد این امر ناشی از موارد زیر است:
- برای تعداد زیادی از استانداردهای بینالمللی (حدود 16 استاندارد)، هنوز استاندارد متناظر ارائه نشده است.
- تعداد زیادی از استانداردهای بینالمللی ویرایش یا حتی برخی حذف شدهاند، اما استاندارد متناظر آن در ایران که قبلاً معادل یا مشابه نسخه بینالمللی بوده، بطور متناسب مورد بازنگری قرار نگرفته و در نتیجه در حال حاضر مغایرتهایی وجود دارد.
عدموجود منشور مدون و رسمی که در آن به صراحت اعلام شده باشد که مبنای تدوین استانداردهای کشور، استانداردهای بینالمللی بوده به گونهای است که بهخوبی گویای میزان مطابقت با استانداردهای بینالمللی نیست.
در موارد بسیار محدودی نیز ممکن است در حال حاضر امکان اجرای استانداردهای بینالمللی فراهم نباشد که در خصوص این دسته از موارد باید بررسی دقیق انجام شده و راهکارهای مناسب تعیین شود.
همگرایی با استانداردهای بینالمللی، مانع این نیست که برای موضوعی خاص، استاندارد حسابداری خاص تدوین کنیم یا الزامات بیشتری را حسب نیاز بازار سرمایه و جهت شفافیت اطلاعاتی بیشتر، مقرر کنیم.