- متوسط پرداختی بانک مسکن به سازندگان در یک سال پایانی دولت دهم حدود 700 میلیارد تومان در ماه بوده که این پرداختی در سه سال دولت یازدهم به 210 میلیارد تومان رسیده است.

پژوهش خبری صدا وسیما: داشتن‏ مسکن‏ متناسب‏ با نیاز، حق‏ هر فرد و خانواده‏ ایرانی‏ است‏ اما به نظر می رسد رسیدن به این حق برای مردم تا حدودی به یک رویا تبدیل شده است. دولت‌های پس از انقلاب هر یک بر اساس روش‌ها و استراتژی‌های خود سعی بر این داشته ­اند که شرایط را برای خانه­ دار شدن مردم فراهم نمایند هر چند که میزان موفقیت هر کدام از این دولت‌ها جای بحث و بررسی دارد.

یکی از برنامه­ های برای خانه ­دار کردن مردم پروژه مسکن مهر بود که از سال 1386 در کشور کلید زده شد. این پروژه از زمان روی کار آمدن دولت دهم، با وعده خانه­ دار کردن اقشار کم درآمد و شکستن قیمت های کاذب بازار مسکن تعریف و به اجرا درآمد و از متقاضیان زیادی ثبت نام به عمل آمده است.

اما به زعم برخی کارشناسان این مسکن مهر طی سال‌های اخیر مسائل و مشکلاتی مختلفی از جمله انتخاب مکان و نحوه‌ ارتباط با سکونت‌گاه اصلی، تامین مالی، اشتغال و مسائل اقتصادی، اجتماعی، بلوک‌های فقیرنشین، امنیت و پیش‌گیری از بزه‌کاری، فرهنگی، فنی و شهرسازی، عدم برخورداری از امکانات زیربنائی و روبنائی لازم، و حمل‌ونقل درون سکونت‌گاه‌های مسکن مهر و بین آنها و سکونت‌گاه‌های اصلی برای کشور رقم زده که تا سال‌های آتی کشور با این مسائل دست به گریبان خواهد بود.

به همین سبب با توجه به آمارها و گزارش ­های ضد و نقیض مختلفی که در خصوص پیشرفت مسکن مهر توسط کارشناسان، مسئولان و موافقان و مخالفان این طرح طی چند سال اخیر به­ ویژه پس از روی کار آمدن دولت یازدهم روی داده، این موضوع را به چالش کشانده؛ به گونه ­ای که برخی از پیشرفت 70 درصدی این پروژه در این دولت نام می ­برنند، و برخی هم این موضوع را سیاسی کرده و مشکلات آن را تنها مربوط به این دولت دانسته و بیان می­ کنند که مسکن مهر در این دولت مورد بی مهری و مغفول مانده است، طوری که موجبات رکود عمیق در بازار مسکن هم گردیده است.

از این رو، تلاش کردیم تا با ارایه عملکرد دولت در بخش مسکن و اظهارات برخی موافقان و مخالفان آن، این موضوع را مورد واکاوی بیشتر قرار دهیم تا ببینیم آیا واقعاً مسکن مهر در این دولت مورد بی توجهی قرار گرفته است؟‌ و اگر این اتفاق افتاده، علل و عوامل مغفول ماندن مسکن مهر در این دولت از نگاه کارشناسان چه بوده است.

الف- نگاه کارشناسان در خصوص پیشرفت مسکن مهر در دولت یازدهم

*آمارها و ارقام پیگیرهای دولت یازدهم در خصوص مسکن مهر از زبان قائم مقام وزیر راه و شهرسازی

احمد اصغری مهرآبادی قائم مقام وزیر راه و شهرسازی گفت: در دولت یازدهم حدود 480 هزار واحد مسکن مهر به اتمام رسید و در دولت‌های نهم و دهم یک میلیون و 10 هزار واحد این طرح به اتمام رسیده است.

قائم مقام وزیر راه و شهرسازی با بیان این‌که تاکنون 5500 میلیارد تومان وصولی تسهیلات مسکن مهر داشته‌ایم، گفت:‌ 69 درصد وصولی اقساط تسهیلات مسکن مهر (3824 میلیارد تومان) در دولت تدبیر و امید انجام شده و هزار و 681 میلیارد تومان در دولت نهم و دهم صورت گرفته است. وی با بیان این‌که 49 درصد صدور سند اعیانی مسکن مهر در دولت یازدهم و 51 درصد در دولت نهم و دهم انجام شده است، افزود:‌ از یک میلیون و 237 هزار سندی که صادر شدهیعنی 524 هزار و 453 واحد سند در دولت نهم و دهم و حدود همین رقم نیز در دولت کنونی صورت شده است. مهم‌ترین اقدام دولت یازدهم در حوزه مسکن مهر، افزایش زمان بازپرداخت اقساط از 15 سال به 20 سال و افزایش سقف تسهیلات فردی از 25 میلیون به 30 میلیون تومان بوده است.

* مشکلات مسکن مهر مربوط به این دولت نمی ­شود^[1] و نباید با آن سیاسی برخورد کرد

محسن نریمان، مدیر عامل شرکت عمران شهرهای جدید گفت که پروژه مسکن مهر با تعهد ساخت دومیلیون واحد در زمان تصدی دولت گذشته آغاز شد و قبل از این که به سرانجام برسد، تحویل دولت یازدهم شد. آن هم در حالی که بر اساس برنامه و طبق تعهدات و ضوابط باید همه واحدها حداکثر در بازه زمانی ۱۲ تا ۱۸ ماه تحویل صاحبانشان می‌شدند. به این ترتیب پروژه مسکن مهر در حالی به دست دولت یازدهم رسید که از آغاز عملیات ساخت گروهی از آن‌ها سال­ های زیادی می‌گذشت. دلایل این تأخیر و تعویق را هم می‌توان عدم برنامه‌ریزی و کنترل در مرحله آغاز به کار؛ مشکلات تعاونی‌ها، نبود متقاضی به میزان ساخت و ساز صورت گرفته، تأمین تسهیلات بانکی و آورده اندک مردم دانست.

محسن نریمان، معاون وزیر راه و شهرسازی بیان کرد که مشکلات مسکن مهر مربوط به این دولت نمی­ شود که بخواهیم با آن سیاسی برخورد کنیم، ‌مسکن مهر مشکلات زیرساختی دارد که در گزارش کمیسیون اصل نود به صورت کارشناسی و منصفانه تشریح شد و این گونه برخوردها و تحلیل­ های جناحی، ‌فقط به مشکلات موجود دامن می­زند.

واگذاری اراضی نامناسب برای احداث مسکن مهر، ضعف خدمات زیربنایی و روبنایی لازم از جمله آب، فاضلاب، بیمارستان، مدرسه و فضای سبز، ضعف فنی و اجرایی در عملکرد پیمانکاران و مجریان طرح مسکن مهر و گاهی پایین بودن کیفیت ساخت و سازها، عدم نصب انشعابات آب برق، گاز و فاضلاب و همچنین عدم توجه به ظرفیت جمعیت پذیری و جمعیت موجود شهرهایی که در آن مسکن مهر پیش بینی شد از جمله ایرادها در اجرای این طرح بوده است.

وی تصریح کرد که ذکر این نکته خیلی مهم است که بالاترین پیشرفت فیزیکی در سایت‌های مسکن مهر پردیس اتفاق افتاد. با حدود ۳۵ درصد پیشرفت فیزیکی تحویل گرفتیم و تاکنون بالای ۸۰ درصد پیشرفت داشتیم و در سایت‌های مسکن مهر شهرهای جدید کارهای بزرگ زیادی انجام شده‌است و وقتی می­گویم پیشرفت ۹۰ درصدی بوده باید توجه کرد که این یک عدد نیست، کار بسیار دشواری را پیش برده­ ایم.

بر اساس آخرین اعلام قائم مقام وزیر راه و شهرسازی در طرح مسکن مهر آمار واحدهای مسکن مهر واگذار شده تا کنون یک میلیون و ۹۲۰ هزار واحد است. از این تعداد یک میلیون و ۷۷۲ هزار واحد مورد بهره برداری متقاضیان قرار گرفته و از علت‌های بهره برداری نشدن از ۱۴۸ هزار واحد مسکن مهر واگذار شده نبود خدمات زیرساختی مناسب است.

نمودار و تحلیل روند پیشرفت فیزیکی پروژه مسکن مهر در سال­ های 95-91

با توجه به اینکه میزان پرداختی «سهم الشرکه» بانک مسکن به پیمانکاران می ­تواند شاخص خوبی از روند پیشرفت فیزیکی پروژه عظیم مسکن مهر و همچنین مقایسه عملکرد دولت ­ها باشد، نمودار پرداختی­ های ماهانه بانک در نمودار صفحه بعد آمده است.

متوسط پرداختی بانک مسکن به سازندگان در یک­ سال پایانی دولت دهم حدود 700 میلیارد تومان در ماه بوده که این پرداختی در سه سال دولت یازدهم به 210 میلیارد تومان رسیده است. بیشترین پرداختی که اوج کار در مسکن مهر بوده است در ماه آبان 91 در دولت دهم با 1150 میلیارد تومان و کمترین پرداختی مربوط به فروردین 95 با 50 میلیارد تومان بوده است. با لحاظ تورم سه سال گذشته و اینکه یک میلیون واحد نیمه کاره تحویلی به دولت یازدهم بطور متوسط 70درصد پیشرفت داشته است، متوسط 210 میلیارد تومان در هر ماه تنها هزینه نگهداری کارگاه و حداقل فعالیت در پروژه هاست و عملا پروژه ها با آمار موجود نیمه تعطیل­ اند.

تزریق منابع بانکی به پروژه­ ها بعد از فرمایشات رهبری نشان می­دهد عملاً اتفاق خاصی نیفتاده و به طور متوسط تنها ماهانه 40 میلیارد تومان نسبت به شهریور 93 افزایش داشته است و در حال حاضر نیز آخرین دریافتی سازندگان مسکن مهر حدود 100 میلیارد تومان برای ماه مرداد 95 توسط بانک مسکن گزارش شده است.

طبق گزارش­ های رسمی طرح مسکن مهر در طول سه سال گذشته، ماهانه حدود 0.5 درصد پیشرفت فیزیکی داشته است و طبق برآوردهای موجود حدود 700 هزار واحد نیمه کاره باقی مانده است. به اذعان وزارت راه و شهرسازی حدود 120 هزار واحد فاقد متقاضی (فقدان متقاضی عمدتاً به علت تعطیلی پروژه­ ها و انصراف مردم صورت پذیرفته است) و 50 هزار واحد نیز به علت اختلافات حقوقی با وزارت راه و شهرسازی و سازندگان در تعطیلی کامل به سر برده و مابقی نیز نیمه فعال هستند[2].

ب- نگاه کارشناسان مخالف پیشرفت مسکن مهر در دولت یازدهم

*اظهارنظرهای مختلف درباره کندی مسکن مهر در سال­ های اخیر

*نقاط ضعف اساسی در تکمیل طرح مسکن مهر در دولت یازدهم از علل کندی پیشرفت مسکن مهر

الف- عدم‌اشراف بر روند اجرا و اظهارات متناقض مسئولان در خصوص مسکن مهر

یکی از عوامل اساسی در حوزه مسکن مهر، اظهارات نامید کننده مسئولان و اظهار نظرهای متناقض و بعضاً غیر کارشناسی در این حوزه است.

با وجود تاکیدات رهبر معظم انقلاب در دیدار امسال با هیئت دولت تأکید فرمودند: اگر احتمالاً با اصل طرح مسکن مهر و یا نحوه تزریق اعتبارهای بانکی به آن مخالفتی وجود دارد، اما این را هم بدانیم که اکنون چند میلیون نفر چشم‌انتظار تکمیل مسکن مهر هستند و باید این کار به‌طور جدی پیگیری شود و به اتمام برسد. 

اما وزیر راه و شهرسازی پس از صحبت‌های رهبری بارها با اظهارات ناامید کننده مسکن مهر را طرحی غیر اقتصادی نامیده است.

ب- عدم‌پیگیری مناسب وزیر از مسکن مهر

علی‌رغم تأکید جدی مقام معظم رهبری بر پیگیری جدی مسکن مهر و اتمام این پروژه، وزیر راه و شهرسازی تنها 3 دیدار از پروژه مسکن مهر داشته و در مجموع از ابتدای دولت یازدهم، کمتر از 10 بار از مسکن مهر بازدید به عمل آورده‌اند.

ج- عدم‌تزریق مناسب اعتبارات به طرح مسکن مهر

مهم‌ترین مسئله در مسکن مهر، بررسی سرعت پیشرفت و تکمیل این طرح است. در این زمینه گویاترین شاخص، سهم‌الشرکه پرداختی یا همان میزان اعتبار پرداخت شده از سوی بانک مسکن به پیمانکاران در ماه­ های مختلف است. گزارش دریافتی از بانک مسکن نشان می‌دهد که متوسط سهم‌الشرکه پرداختی به پیمانکاران در 9ماهه پایانی دولت قبل، ماهانه حدود 580 میلیارد تومان بوده است. با تغییر دولت، این رقم در نیمه دوم سال 92 به 300 میلیارد تومان، در سال 93 به 150 میلیارد تومان و نهایتاً در دی ماه 93 با 86 درصد کاهش به 80 میلیارد تومان تنزل یافته است.

یعنی روند پرداخت اعتبار برای تکمیل پروژه‌ها در حال حاضر نسبت به 9ماهه پایانی دولت دهم کمتر از یک‌هفتم شده است؛ این درحالی‌است که در همین بازه زمانی، میزان اقساط بازگشتی مردم به بانک مسکن دو برابر شده و از حدود ماهانه 125 میلیارد تومان در اوایل سال 92 به 255 میلیارد تومان در دی ماه 93 رسیده است. همین مسئله به‌خوبی بیانگر بلاتکلیفی و کندشدن روند تکمیل طرح های مسکن مهر و عدم جدیت وزارت راه و شهرسازی در پیگیری تکمیل این طرح است.

این در حالی است که اعتبار لازم از سوی بانک مرکزی با دوره تنفس سه‌ساله در اختیار بانک مسکن قرار گرفته است و در حال حاضر قریب به 7هزار میلیارد تومان، شامل 5هزار میلیارد تومان بازگشت اقساط مسکن مهر، 1500 میلیارد تومان باقی‌مانده از خط اعتباری بانک مرکزی و 700 میلیارد تومان آورده مردم، در اختیار بانک مسکن برای تخصیص به مسکن مهر قرار دارد.

البته شاید عنوان شود که آمار فروش اقساطی مناسب بوده است که در این باره باید عنوان داشت که فروش اقساطی‌های انجام شده عمدتاً مرتبط با واحدهای به اتمام رسیده در دوره‌های گذشته بوده است. در حال حاضر نیز بیش از 300هزار واحد به اتمام رسیده از دوره‌های گذشته وجود دارد که هنوز به فروش اقساطی نرسیده است.

کلام آخر

بدون شک طرح مسکن مهر را می‌توان یکی از طرح‌هایی دانست که باعث شد بسیاری از افراد به خصوص افراد کم درآمد جامعه صاحبخانه شوند. هرچند که این طرح نیز از دایره نقد خارج نیست و به حتم مشکلات و ضعف‌هایی داشته اما اهمیت اجرای آن بر هیچ کس پوشیده نیست. اهمیت مسکن مهر آنجا تجلی می‌یابد که رهبر معظم انقلاب اسلامی در یکی از دیدارهای خود با رئیس‌جمهور و اعضای هیأت دولت، پانزده توصیه به دولت داشتند که آخرین توصیه ایشان توجه جدی برای تکمیل مسکن مهر بود.

اما در این میان دولت دهم در طول دوران کاری خود با ایجاد مسکن مهر در راستای خانه‌دار کردن بسیاری از مردم وارد عمل شد طرحی که شاید عده زیادی از مردم را خانه‌‌دار کرد ولی به زعم برخی کارشناسان مشکلاتی همچون تورم و عدم رعایت استاندارهای لازم در ساخت و ساز را برای دولت یازدهم به ارمغان گذاشت.

دراین میان دولت یازدهم هم از ابتدای شروع به کار، مخالفت صریح خود را با طرح مسکن مهر اعلام کرد، ولی به صاحبان این خانه‌ها قول داد که دولت یازدهم تعهدات خود را در قبال تکمیل این پروژه ادامه می‌دهد؛ ولی با اتمام آن دیگر این پروزه را ادامه نخواهد داد و مسکن اجتماعی برای اقشار کم­ درآمد جایگزین این طرح خواهد شد که به گفته کارشناسان با اما و اگرهای زیادی در این سال­ ها مواجه شد، به گونه­ ای برخی از کارشناسان آن را بی مهری دولت به مسکن مهر لقب داده­ اند و برخی دیگر هم از روند 90 درصدی پیشرفت آن نام بردند.

پژوهش خبری صدا وسیما// گروه اقتصاد