پژوهش خبری : ایران به عنوان یکی از کشورهای زلزله‌خیز محسوب می‌شود. به‌طور کلی سه منطقه زلزله خیز در ایر ان وجود دارد که از آن جمله می­ توان به زاگرس، البرز و ایران مرکزی اشاره نمود. صفحه عربستان از جنوب­ غربی و هندوستان از شرق و جنوب­ شرقی و سیبری از شمال­ شرقی به ایران فشار وارد می‌کنند و مقاومت ایران در مقابل فشارهای وارده منجر به بروز گسل ها و شکستگی ­های متعددی شده است و فعالیت این گسل ها باعث گردیده که ایران از مناطق مهم زلزله خیز دنیا محسوب شود .انرژی ناشی از فشارها در مناطق گسلی ذخیره و پس از رها شدن به صورت امواج مخرب زلزله موجبات نابودی و تخریب شهرها را فراهم می‌سازد که زلزله‌های ایران بیشتر به‌خاطر فعالیت همین گسل هاست. با بروز زلزله افراد زیادی آسیب می­ بینند که در این بین می ­توان به دانش آموزان اشاره کرد. دانش آموزان، چه در محیط مدرسه و چه در محیط منزل از جمله گروه­ هایی هستند که همواره در معرض خطرات ناشی از زلزله قرار دارند.

هر ساله چنین روزهای؛ مدارس با برگزاری مانور زلزله سعی می­ کنند با بالا بردن دانش و آگاهی عمومی دانش آموزان؛ آموزش‌هایی در برابر زلزله به دانش آموزان بدهند تا بدین وسیله آنان را جهت مقابله با زلزله و نحوه امداد‌رسانی درهنگام وقوع زلزله آماده کنند. بدین جهت برگزاری این گونه مانورها در مدارس امری اجتناب ناپذیر و ضروری به نظر می‌رسد..

تاریخچه برگزاری مانور زلزله در مدارس

با توجه به آسیب‌پذیری کودکان و نوجوانان در برابر صدمات ناشی از زلزله، بخش آموزش همگانی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله در راستای انجام رسالت خویش به منظور کاربردی کردن آموخته­ های دانش‌آموزان درباره زلزله، در سال ۱۳۷۴ برگزاری مانور در سطح مدارس را طراحی کرد. در سال ۱۳۸۲ با امضاء تفاهم‌نامه بین وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری، آموزش و پرورش، کشور، سازمان صداوسیما و جمعیت هلال‌احمر مانور سراسری در سطح تمامی مدارس کشور و با همکاری وزارتخانه ­ها و سازمان ­های مذکور اجراء گردید، از آن به بعد هر ساله در آذرماه مانور سراسری زلزله در سطح مدارس کل کشور برگزار می‌گردد.

اهدافی مانند کاهش تلفات و خسارات ناشی از زلزله به‌وسیله ارتقاء فرهنگ ایمنی و مقاوم سازی؛ ایجاد آمادگی برای انجام واکنش‌های صحیح و سریع در برابر زلزله؛ افزایش سطح آگاهی دانش‌آموزان در مورد زلزله و سایر پدیده­ های طبیعی برای این مانورها در نظر گرفته شد.

براساس اعلام پژوهشگاه بین‎المللی زلزله‎شناسی و مهندسی زلزله، هدف از اجرای این مانور، افزایش سطح آگاهی دانش‎آموزان در مورد زلزله و ایجاد آمادگی برای انجام واکنش‎های صحیح و سریع در برابر آن است. آشنایی دانش‎آموزان با حوادث طبیعی و چگونگی مقابله با آن برای ایجاد آرامش روانی و برانگیختن حس کنجکاوی دانش‎آموزان نسبت به پدیده‎های طبیعی، ایجاد فرهنگ ایمنی و مقاوم‎سازی و نیز کاهش تلفات و خسارات ناشی از زلزله، از جمله دیگر اهداف اجرایی پانزدهمین مانور سراسری زلزله و ایمنی است.

سخن آخر

آن چه مسلم است هر ساله زنگ ایمنی در مقابل زلزله؛ تحت عنوان مانور زلزله و با شعارهای مختلفی که هر کدام به یک سال اختصاص دارد؛ طی سالیان متمادی در سراسر مدارس کشور نواخته می­ شود. شعارهایی مانند « آیا مدرسه من در برابر زلزله ایمن است؟»؛ مدرسه آماده، مدرسه بادوام؛ ارتقاء فرهنگ ایمنی؛ و...و...و...

به نظر می‌رسد برگزاری مانورهای زلزله در مدارس ما که بیشتر حالت نمایشی و روتین به خود گرفته است. مانوری که باید توانمندی و آمادگی کودکان را برای روز مبادا بالا ببرد این روزها برای اغلب مدارس کشور به کالایی لوکس تبدیل شده است. آموزش­ های داده شده به دانش آموزان را می­ توان به آموزش­ های چند دقیقه‌ای تشبیه کرد که مهمانداران هواپیما در ابتدای پرواز به مسافران آماده پرواز می‌دهند. آموزش ­هایی که مهمانداران در هر پرواز به مسافران می‌دهند با اینکه چندین با در روز توسط آنان اجراء می ­شود. اما تاکنون نتوانسته جان مهمانداران را نجات دهد چه برسد به نجات جان مسافران؟!

به نظر می ­رسد دست اندرکارانی که سالهاست سناریوهای این مانورها را می ­نویسند و برای اجراء به نقاط مختلف کشور ارسال می­ کنند و از قِبل این وضع چه هزینه­ هایی که برکشور تحمیل نمی ­کنند؛ بهتر است در زمینه برگزاری این مانورها آسیب‌شناسی جدی به‌عمل آورند و قبل از اینکه به فکر برگزاری سالانه این مانورها باشند؛ به فکر ایمن‌سازی ساختمان‌های فرسوده‌ای باشند که در صورت وقوع زلزله قبل از اینکه دانش آموزان بخواهند آموزش ­هایی را که دیده‌اند اجرایی کنند؛ زیر خرمن­ ها خاک مدفون می‌شوند. ای کاش نویسندگان سناریوهای مانورهای زلزله یک بار هم که شده سری به مناطق زلزله زده می ­زدند تا ببینند که اغلب مدارس فرسوده روستاها چگونه فرو ریخته­ اند و آنگاه برای مدرسه ای که بیش از 40 سال از عمرش می‌گذرد سناریوی مانور زلزله بنویسند؟!

بنابراین بهتر است قبل از اینکه مسئولان امر کاسه چه کنم چه کنم به دست بگیرند؛ به فکر ایمن ­سازی مدارس باشند و بتوانند قدرت پاسخگویی به این سؤالات را داشته باشند که به راستی:

ما به کودکانمان برای زمان وقوع زلزله چه می‌آموزیم؟ این آموزش‌ها تا چه اندازه قادرند از جان دانش آموزان در زمان حادثه محافظت کنند و اصولاً کارآیی چنین مانورهایی در میان مخاطبان آن چگونه است ؟ آیا مدارس ما دارای استانداردهای لازم برای وقوع حوادث هستند یا خیر؟

شاید به عنوان سخن آخر بتوان گفت یکی از پاسخ­ هایی که می‌توان به این سوالات داد؛ می‌توان در عدم اعتقاد به کارایی چنین مانورهایی در میان مخاطبان آن دانست. از مجریان، تا مخاطبان این مانورها، به نمایشی بودن آنها بیش از آموزشی بودنش اعتقاد دارند که بعد از گذشت سال­ ها، تنها از سر اجبار و تکلیف و آن­ هم برای چند دقیقه در سال باید اجرایی شود. در نهایت باید گفت که؛ براستی بین مانور زلزله در مدارس ایران، با واقعیت تا چه اندازه فاصله است؟ به راستی کدامیک از عملکردهای صورت گرفته در مانورهای برگزار شده مطابق با حقیقت زلزله­ ها و ساختمان‌های مدارس ما در سراسرکشور است؟ آنچه مسلم است در کشورهای پیشرفته ­ای چون ژاپن که زلزله‌های بزرگی در آن رخ می­ دهد؛ زلزله دیگر بلایی طبیعی نیست چرا که آنان توانسته‌اند با بهینه‌سازی ساختمان­ هایشان و رعایت اصول ایمنی در ساخت و نظارت بر اجرا به نقطه‌ای برسند که بگویند درکشور ما زلزله دیگر بلایی طبیعی نیست، به امید آن که روزی برسد که در کشور ما به جای برگزاری مانورهای نمایشی زلزله؛ ساختمان­ های مدارس‌مان را ایمن کنیم.

پژوهش خبری صدا وسیما// پژوهشگر: نرگش شامحمدی