دوری قاهره از ریاض بیانگر اولویت های امنیتی مصر و تحول در نظام بین الملل
تنش در روابط مصر و عربستان را می توان در چارچوب تحول ماهیت کلی نظام بین الملل در راستای رقابت میان آمریکا و روسیه و اولویت های امنیتی قاهره تجزیه و تحلیل کرد.
![دوری قاهره از ریاض بیانگر اولویت های امنیتی مصر و تحول در نظام بین الملل دوری قاهره از ریاض بیانگر اولویت های امنیتی مصر و تحول در نظام بین الملل](/files/fa/news/1395/7/24/428675_911.jpg)
در تحلیل علت بروز اختلاف میان قاهره و ریاض بایستی اشاره کرد که این مساله در درجه اول ناشی از تحول در روابط روسیه و مصر نهفته است. بایستی اشاره کرد روسیه یک ابرقدرت است و در شرایط کنونی راهبرد جدیدی را در منطقه خاورمیانه در دستور کار خود قرار داده و می خواهد شکوه شوروی را احیا کند.
به همین منظور روسیه پایگاه دریایی خود در طرطوس سوریه را به یک پایگاه دائمی تبدیل کرده و در حال مذاکره با مصری ها برای احیای پایگاه دریایی خود در شمال غربی این کشور است. روسیه در حال بازگشت قدرتمندانه در مناطق مختلف جهان است. رئیس جمهور روسیه با قدرت می خواهد آمریکا را به چالش بکشد.
بر این مبنا این استدلال مطرح می شود که شرایط منطقه به گونه ای است که آمریکا و روسیه رودروی یکدیگر قرار گرفته اند و از همه برگ های برنده خود در منطقه استفاده می کنند.
در چارچوب این تحولات یعنی بین الملل گرایی مسکو در سطح نظام بین الملل، بتدریج سطح همکاری ها و هماهنگی های نظامی، سیاسی و اقتصادی بین مسکو و قاهره افزایش می یابد. عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر پیش از رسیدن به مقام ریاست جمهوری برای تقویت روابط کشورش با روسیه تلاش کرده بود. او نخستین بار در ماه فوریه سال 2014 به عنوان وزیر دفاع مصر به مسکو سفر کرد. روسیه هم از این سیاست مصر استقبال و در مقابل ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در اوایل سال 2015 به مصر سفر کرد. قاهره و مسکو همکاری هایی را در زمینه برگزاری مانورهای نظامی آغاز کردند. در این میان نیروی هوافضای روسیه نخستین عملیات هلی برد نیرو به قاره آفریقا را اجرا و هواپیماهای روسی نیروهای این کشور را به همراه تجهیزاتشان به مصر منتقل کردند. بدون شک آمریکا این هماهنگی ها بین روسیه و قاهره را زیر نظر دارد و منتظر مشخص شدن تاثیر آن بر روابط قاهره و واشنگتن است.
در کنار تحولات در روابط میان قاهره و مسکو بایستی در نظر گرفت که در واکنش به این رویدادها ریاض و واشنگتن پشت پرده همکاری استراتژیک دارند. واقعیت آن است که آمریکا در یمن مداخله می کند. اتاق های عملیات مشترک بین آمریکا و سعودیها برای حمله به یمن وجود دارد. ماهواره های آمریکایی همه اطلاعات خود درباره تحرکات در یمن را در اختیار فرماندهی نیروهای سعودی قرار می دهند و درسوریه نیز همین پشتیبانی ها از گروههای مسلح تروریستی برای براندازی دولت بشاراسد وجود دارد.
در این شرایط از یکسو گرایشات عبدالفتاح السیسی به مسکو و از سوی دیگر اولویت های مصر در مبارزه با افراط گرایی و مقابله با تهدیدات امنیتی که از سوی گروههای افراطی متوجه این کشور است قاهره را بر آن داشته است تا بر سر بحران سوریه با ریاض دچار اختلافات اساسی و تمامی کانال های مربوط به روابط دو طرف در عالی ترین سطوح مسدود شود. لغو سفر سلمان بن عبدالعزیز پادشاه عربستان به مصر طی ماه میلادی گذشته در راه بازگشت از واشنگتن، بهترین دلیل بر مسدود بودن کانال های ارتباطی میان ریاض و قاهره است. همچنین بازگشت احمد القطان سفیر عربستان در قاهره به کشورش زوایای پشت پرده اختلافات میان سعودی ها و مصر را آشکار کرده است.
قبل از آن شوک بزرگتر برای سعودی زمانی اتفاق افتاد که مصر با هیاتی عالی رتبه در کنفرانس اهل سنت در گروزنی شرکت کرد که دو ماه قبل در مرکز چچن برگزار شد. عنوان کنفرانس تحریف اهل سنت بود و عربستان در این کنفرانس دعوت نشد. در بیانیه پایانی این کنفرانس از فرقه وهابیت به عنوان فرقه ای که ارتباطی با اهل تسنن ندارد یاد و این فرقه به تندروی و اشاعه تروریسم متهم شد.
بر این مبنا؛ کاملا واضح و آشکار است که دولت کنونی مصر به ریاست عبدالفتاح السیسی از خطوط قرمز عربستان سعودی عبور کرده است. مصر در دو مسأله اساسی منطقه با مقامات سعودی اختلاف نظرهای ریشه ای دارد؛ مسأله اول بحران سوریه و سپس یمن است. اختلافات گسترده میان مصر و عربستان در زمینه مسأله یمن زمانی آغاز شد که مقامات مصری با اعزام نیروی زمینی ارتش خود به یمن برای پیوستن به ائتلاف سعودی مخالفت کردند. از طرف دیگر سفر علی المملوک رئیس دستگاه امنیت ملی سوریه به مصر، پیام سنگینی را به گوش مقامات سعودی رساند؛ پیامی که حاکی از روابط نزدیک میان قاهره و دمشق بود. نزدیک شدن عربستان به ترکیه نیز نشانه تنش جدید در روابط ریاض با قاهره است. این در حالی است که مصر هم در روابط با تهران همواره برای رساندن پیام هایی به عربستان بهره برداری می کرد. اما دیدار سامح شکری و محمد جواد ظریف در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل و مواضع وی در مورد بشار اسد بسیار مهم بود و سعودیها را خشمگین کرد.
اما آنچه که به تمامی تحلیل ها و گمانه زنی ها در خصوص اختلافات گسترده میان عربستان و مصر جامه عمل پوشاند، اظهارات احمد ابوزید سخنگوی وزارت خارجه مصر در گفتگو با روزنامه الحیات چاپ لندن بود. وی درباره سوریه گفت مردم سوریه هستند که باید برای سرنوشت بشار اسد تصمیم گیری کنند. مواضع مصر در حالی مطرح می شود که عدم بقای بشار اسد در رأس قدرت خط قرمز خاندان سعودی است. اما خط قرمز سعودی برای مقامات مصری به خطوط سبز تبدیل شده است.
در واکنش به این وقایع؛ عربستان بدون اطلاع قبلی، ادامه کمک نفتی چندین میلیارد دلاری خود را به مصر که قرار بود در مدت پنج سال در اختیار این کشور قرار گیرد، متوقف کرد. توافقنامه واگذاری دو جزیره تیران و صنافیر به عربستان با وجود گذشت پنج ماه از امضای آن بین ملک سلمان و عبدالفتاح السیسی عملی نشده و پارلمان مصر تاکنون آن را تصویب نکرده است. این تحولات در روابط قاهره/ ریاض در حالی به وقوع پیوسته است که عربستان سعی کرده است با توقف صدور نفت به مصر قاهره را تحت فشار قرار دهد، یک مسئول مصری به رویترز گفته بود آرامکو به عنوان بزرگترین شرکت نفتی جهان اوایل اکتبر کنونی به صورت شفاهی به شرکت نفت مصر توقف صدور نفت را اعلام کرده بود.
در این میان هیچ چشم اندازی برای بهبود روابط میان دو کشور دیده نمی شود. ارزیابی ها گویای آن است که غیبت سفیر عربستان در مصر زمان زیادی به طول خواهد انجامید و نمی توان انتظار بهبود روابط دوجانبه میان دو کشور را در آینده نزدیک داشت.
در نتیجه تنش فعلی در روابط ریاض و قاهره دامنه دار خواهد بود. زیرا مصر امروز درحال نزدیک شدن به جبهه روسیه، ایران و سوریه است و روابط خود را با آمریکا و سعودیها محدود می کند. برگزاری مانورهای مشترک نظامی روسیه و مصر هم نشان می دهد قاهره در حال دوری از سیاست های منطقه ای امریکا و متحدانش است.
مصر بر مشروعیت بشار اسد رئیس جمهور سوریه تاکید و با هر نوع اقدام برای تغییر نظام سوریه مخالفت کرده و در شورای امنیت به نفع پیش نویس قطعنامه روسیه رای داده است که با اعمال پرواز ممنوع برای هواپیماهای سوریه و روسیه در حلب مخالفت می کند و بر ضرورت ادامه بمباران گروههای تندروی تروریستی تاکید دارد.
در نتیجه این رویدادها اکنون پرسش این است که در هفته ها و ماههای آینده روابط بین دو کشور چگونه خواهد بود؟
به ویژه اینکه ممکن است عربستان سعودی دست به اقدامات انتقامجویانه ای بزند و همه کشورهای عربی حوزه خلیج فارس به جز سلطان نشین عمان را علیه قاهره تحریک کند که هر نوع کمک مالی به دولت مصر را متوقف سازند و درها را به روی کارگران مصری ببندند. همچنین به جنبش اخوان المسلمین مصر کمک سیاسی، مالی و رسانه ای بدهد و روابط خود را با اتیوپی گسترش دهد که هم اکنون سرگرم ساخت سد النهضه است که با ساخت این سد سهم مصر از آب کاهش خواهد یافت.
در چنین شرایطی روزنامه الاخبار لبنان می نویسد روابط گرم میان عربستان سعودی و مصر به پایان رسیده و ماه عسل میان قاهره و ریاض به بدترین سناریو تبدیل وکمکهای ریاض به قاهره به برگ فشاری در دست ریاض تبدیل شده است تا مصر مواضعش را تغییر دهد.
..................................
بررسی و تحلیل/ علی حبیبی