رزمایش های گسترده روسیه، با چه اهدافی ؟

         به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری صدا وسیما این رزمایش ها به طور ناگهانی و با دستور مستقیم ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه صورت گرفته است.

دکتر سید رضا میرطاهر، کارشناس مسائل غرب آسیا، در این مقاله اهداف و اهمیت این رزمایش ها را بررسی کرده است.

برپایی این رزمایش ها سئوالات زیادی را در باره اهداف این اقدامات و نیز پیامدهای آن بدنبال داشته است. روسیه پس از افزایش تنش ها با غرب بر سر بحران اوکراین  ، ضمن افزایش آمادگی های نظامی خود  ، به طور قابل توجهی بر شمار رزمایش های هوایی، دریایی، زمینی و موشکی خود چه با شرکت نیروهای روسی و چه با مشارکت نیروهای دیگر کشورهای هم پیمان درخاک خود  افزوده است. ضمن اینکه چنین اقداماتی با واکنش های منفی غرب مواجه شده است.کما اینکه الکساندرورشبو معاون دبیرکل سازمان پیمان آتلانتیک شمالی(ناتو) روز 8 شهریور، افزایش رزمایش های از قبل اعلام نشده روسیه را نگران کننده وعامل تشدید تنش در روابط مسکو با ناتو دانست. وی مدعی شد که روسیه به طور فزاینده ای، در موارد متعدد و بدون اعلام قبلی دست به برگزاری رزمایش های بزرگی زده که ناشی از یک ضعف قانونی در توافق امنیتی مسکو با کشور های غربی است. 

به گفته وی، ناتو خواستار مکانیزمی سخت گیرانه در این زمینه برای افزایش شفافیت و قابلیت پیش بینی و راهی برای ثبات در روابط نامساعد کنونی با روسیه است.

معاون دبیرکل ناتو گفت، هیچ یک از اعضای این پیمان از پایان جنگ سرد تاکنون اقدام به رزمایش ناگهانی نکرده و اگر مسکو خواهان افزایش ثبات و قدرت پیش بینی در منطقه است، باید اینگونه رزمایش ها را متوقف کند. 

        1-در آخرین نمونه از برگزاری این گونه رزمایش ها ، وزارت دفاع روسیه اعلام کرد ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه دستور اجرای یک رزمایش زمینی و دریایی را صادر کرده است.این رزمایش از 4 شهریور در بخش‌های جنوبی، غربی و مرکزی روسیه آغاز شد وتا 10شهریور به طول انجامید و نیروهای مختلف ارتش در آن شرکت داشتند. هم چنین سرگئی شویگو وزیر دفاع روسیه اعلام کرد که رزمایش‌های بدون اعلام قبلی در بخش های مختلف ارتش روسیه شامل نیروهای هوابرد، نیروهای هوافضا و ناوگان دریایی بخش شمالی انجام می شود. وی افزود: «نیروهای بخش جنوبی، بخشی از نیروهای بخش غربی و مرکزی، ناوگان دریای شمال، فرماندهی مرکزی نیروهای هوافضا و فرماندهی نیروهای هوابرد از ساعت 7 صبح 4 شهریور (25 اوت )به حالت آماده‌باش کامل درآمدند.وزیر دفاع روسیه همچنین تأکید کرد که این عملیات از4 تا 10 شهریور (  25 اوت تا 31 اوت )به مدت یک هفته ادامه خواهد داشت. اعلام این رزمایش موجب نگرانی اعضای ناتو بویژه لهستان شد.

2-نیروی دریایی روسیه از روز سه شنبه 26 مرداد  با استفاده از 20 فروند ناو و کشتی پشتیبانی، رزمایش موشکی گسترده ای را در دریای خزر آغاز کرد. چند رزمناو شرکت کننده در این رزمایش از پایگاه دریایی "مخاچ قلعه" روسیه در ساحل شمال غربی دریای خزر به منطقه رزمایش اعزام شدند. ناوهای موشک انداز از جمله ناوهای رزمی داغستان و تاتارستان و شناورهای پشتیبانی در رزمایش خزر به کار شدند.در بیانیه وزارت دفاع روسیه تاکید شده بود که  ناوگان دریایی روسیه در خزر از انواع سامانه های تسلیحاتی از جمله موشک و توپ برای نابودی اهداف از پیش تعیین شده در این رزمایش که مدت آن اعلام نشده است، استفاده خواهند کرد.یکی از بخش های اصلی این رزمایش تمرین نبرد مشترک ناوها و هواپیماهای جنگی روسی با رزمناوهای دشمن بود.

3-نیروی دریایی روسیه روز دوشنبه 25 مرداد نیز رزمایش مدیترانه ای خود را با عنوان مقابله با تهدیدهای تروریستی در منطقه با استفاده از چندین فروند رزمناو موشک انداز آغاز کرد. وزارت دفاع روسیه در بیانیه ای اعلام کرد، گروهی ازناوهای این کشور رزمایش تاکتیکی را در شرق دریای مدیترانه آغاز کردند که با هدف آزمودن توانایی نیروی دریایی برای مقابله با بحران هایی با ماهیت تروریستی صورت می گیرد.وزارت دفاع روسیه در این بیانیه افزود، دو ناوچه از نوع "بویان" از ناوهای جدید ناوگان روسیه در کنار دیگر ناوهایی که تاکنون به صورت دائمی در منطقه مستقر هستند، در این رزمایش مشارکت دارند.این ناوها به سامانه های موشکی دور برد مجهز هستند که قبلا در حملات به مواضع گروه های تروریستی در سوریه در سال 2015 از آن استفاده شده است. روسیه در ماه های اخیر درچارچوب همکاری نظامی در سوریه نیروی دریایی خود را در شرق دریای مدیترانه تقویت کرده است.

4-روز شنبه 23 مرداد هم در یک رزمایش از پیش اعلام نشده یک روزه چندین فروند رزمناو ،تمامی اهداف دشمن فرضی را با استفاده از موشک های شلیک شده از این ناوها منهدم کردند. رزمناوهای روسی مستقر در خاور دور با حرکت در پهنه آبی اقیانوس آرام شمالی که روسیه و آمریکا در آن مرز دریایی دارند، ناوهای دشمن فرضی را در فاصله 100 کیلومتری نابود کردند و عملیات کنترل و پایش منطقه رزمایش را با موفقیت انجام دادند. همچنین بیش از 500 عضو نیروهای ویژه دریایی روسیه در چارچوب رزمایش برگزار شده عملیات فرضی خنثی سازی طرح های خرابکاری دشمن را اجرا کردند. در این رزمایش مجموعه ای از تسلیحات و تجهیزات پیشرفته دریایی شامل سامانه های موشکی، جنگ افزارهای دریایی و سامانه های ردیابی دشمن با شرایط شبه جنگی آزمایش شد.

5- علاوه بر این سه رزمایش دریایی، روسیه میزبان برگزاری رزمایش کشورهای عضو پیمان امنیت جمعی در استان های لنینگراد و پسکوف در شمال غرب این کشور با همکاری بلاروس، قرقیزستان، ارمنستان، قزاقستان و تاجیکستان بود که در آن مجموعه هایی از واحدهای هوایی و پدافند موشکی از جمله 50 فروند هواپیمای نظامی بویژه بمب افکن های سوخو -34شرکت داشتند. 

6- هم چنین در 21 تیر یعنی دو روز پس از پایان نشست سران ناتو در ورشو پایتخت لهستان که محور اصلی آن اعزام گردان های جدید به کشورهای حوزه بالتیک و لهستان  یعنی در جوار مرزهای غربی روسیه بود ، روسیه بزرگ ترین رزمایش موشک های قاره پیمای خود را با برد بیش از هشت هزار کیلومتر آغاز کرد.در رزمایش موشکی روسیه 400 سامانه تسلیحاتی هسته ای فوق سنگین و پیشرفته از جمله سیستم های موشکی توپول، توپول ام یک و یاریس با برد بیش از هشت هزار کیلومتر در شرایط شبه جنگی قرار گرفتند. همچنین در این رزمایش موشکی که زمان پایان آن اعلام نشده بود، طرح های مربوط به استتار ادوات جنگی ، مهندسی رزمی و تمرین نگهداری تسلیحات در زمان جنگ واقعی اجرا شد.مقابله با خرابکاری های داخلی در زمان جنگ و استفاده از خودرو ویژه تایفون - ام برای این عملیات نیز از دیگر بخش های رزمایش موشکی روسیه اعلام شده بود.همچنین براساس برنامه انتشار یافته، تا پایان سال 2016 نیروی موشکی راهبردی روسیه، 20 رزمایش مشابه برگزار می کند.در حال حاضر روسیه در مرزهای اروپایی خود با حضور دائمی یا موقت نظامیان ناتو و آمریکا بویژه در لهستان، رومانی، چک  درشرق اروپا ولیتوانی، لتونی، استونی سه کشور حوزه بالتیک مواجه است که با وجود هشدارهای مکرر مسکو، این روند همچنان ادامه یافته است.

7- در سال 2015 نیز روسیه مبادرت به برگزاری رزمایش های متعددی کرد .بزرگترین رزمایش نیروهای مسلح روسیه در سال 2015 موسوم به  «سنتر-2015» به مدت یک هفته با شرکت 95 هزار نیروی نظامی این کشوردر اواخر شهریور 1394 در مناطق مرکزی روسیه برگزارشد.در این رزمایش ، چندین لشکر و بیش از 170 فروند هواپیما، حدود 7 هزار قبضه ادوات و جنگ افزارهای سنگین و 20 فروند ناو جنگی و کشتی پشتیبانی شرکت داشتند.وزارت دفاع روسیه در بیانیه ای در زمینه آغاز این رزمایش اعلام کرد: رزمایش سنتر-2015 مرحله پایانی اقدامات برای آمادگی رزمی نیروهای روسیه و نیز رزمایش های مشترک با نیروهای کشورهای عضو پیمان امنیت جمعی در سال 2015 است.رزمایش سنتر-2015 در مناطق مرکزی و اروپایی روسیه و محدوده های نظامی "توتسکی" و "دونگوز" برگزارشد. در این رزمایش آمادگی رزمی ستادهای فرماندهی نیروهای مسلح روسیه و کشورهای عضو پیمان امنیت جمعی و هدایت و فرماندهی نیروها برای مهار مناقشات مسلحانه بین المللی ارزیابی شد.نیروهای شرکت کننده در رزمایش سنتر-2015 در جریان عملیات ویژه نظامی به جستجو و نابودی دشمن فرضی شامل افراد مسلح غیرقانونی پرداخته شد.فرماندهی رزمایش را ژنرال والری گراسیموف برعهده داشت و در آن نیروهای حوزه نظامی مرکزی، ناوگان دریای خزر روسیه و نیروهای هوابرد این کشور و نیز واحدهایی از نیروی هوایی دور پرواز روسیه، وزارت کشور، موقعیت های اضطراری و سازمان امنیت فدرال روسیه، سازمان فدرال مبارزه با قاچاق مواد مخدر و سازمان فدرال محافظان روسیه در این رزمایش بزرگ شرکت داشتند.

        رزمایش های روسیه در واقع به مثابه پاسخی به مبارزه جویی های غرب در قالب ناتو در مرزهای غربی روسیه تلقی می شود.از دیدگاه روسها ، اقدامات ناتو در شرق اروپا بویژه در حوزه بالتیک و دریای سیاه ، اقداماتی تحریک آمیز ودارای ماهیت تهاجمی است.از جمله این اقدامات عملیاتی شدن شش مرکز فرماندهی در کشورهای همجوار روسیه در شرق اروپا ، افزایش شمار نیروهای واکنش سریع و استقرار تسلیحات سنگین آمریکا در حوزه بالتیک و شرق اروپا است که دقیقا بمنظور مقابله با روسیه اتخاذ شده است. در این میان اظهارات گاه وبیگاه مقامات ارشد ناتو در باره توانمندی نظامی روسیه و نیات توسعه طلبانه مسکو در باره اروپای شرقی بویژه علیه اوکراین  با انتقاد شدید روسها مواجه شده است. در واقع مسکو بارها ناتو را متهم به پیگیری سیاست تهاجمی در اروپا کرده و در این باره هشدار داده است. در این راستا"نیکلای پاتروشف" دبیر شورای امنیت روسیه براین نکته تاکید نمود که کشورهای غربی در مجاورت مرزهای روسیه توانمندی نظامی خود را تقویت کرده و حضور نظامی آمریکا و ناتو در کشورهای اروپایی همجوار روسیه در حال افزایش است. در مقابل روسها نیز واکنش محکمی به این گونه اقدامات نشان داده و مرعوب این گونه اقدامات نظامی ناتو نشده و تلاش کرده اند تا با برگزاری رزمایش های مختلف ضمن افزایش آمادگی های رزمی به نمایش قدرت نظامی خود بپردازند . از دیدگاه مقامات کرملین ، این نمایش قدرت دارای خاصیت بازدارندگی بوده ومقامات ارشد غربی و ناتو را در باره  توانمندی نظامی روسیه دارای دیدگاهی واقع بینانه تر خواهد نمود. در واقع مسکو اقدامات متقابل خود مانند برگزاری رزمایش ها و افزایش استقرار نیروها و تجهیزات نظامی در جوار مرزهای غربی اش را اقداماتی تدافعی وبازدارنده در برابر اقدامات تهاجمی ناتو  می خواند.

 برگزاری رزمایش های دریایی از سوی روسیه نیز چه در آبهای مجاور این کشور و چه در آبهای بین المللی از یک سو با هدف نمایش قدرت و از سوی دیگربه منظور تمرین اجرای اقدامات جنگی در سناریوهای احتمالی صورت گرفته است. برپایی این رزمایش ها با شرکت انواع ناوها نشانگر نوعی هشدار به غربی ها و متحدان  منطقه ای آنها در زمینه آمادگی نیروهای روسی برای مقابله با انواع تهدیدات احتمالی است.با افزایش تنش ها بین روسیه و آمریکا ، اقدامات رزمی و نمایش قدرت از سوی دو طرف در صحنه های مختلف برخورد آنها از شرق اروپا در دریای بالتیک و دریای سیاه  تا منطقه اقیانوس آرام شمالی و نیز اقیانوس اطلس شمالی به کرات صورت گرفته است.در عین حال روسیه با برگزاری این گونه رزمایش ها تلاش می کند تا کیفیت و عملکرد تسلیحات جدید خود را به معرض نمایش بگذارد و بدین ترتیب به رقبای غربی خود بویژه آمریکا و ناتو در باره پیامدهای سنگین هر گونه درگیری با  نیروهای روسی هشدار دهد. با این حال این اقدامات روسیه بویژه در عرصه دریایی در اقیانوس های آرام و اطلس با واکنش منفی ناتو مواجه شده و این ائتلاف نظامی غربی همواره روسیه را به تهدید آفرینی متهم می کند .در این زمینه در فوریه 2016 دریادار "کلایو جانستون"  فرمانده دریایی ناتو، فعالیت زیردریایی‌های روسیه را همانند فعالیت آنها در دوران جنگ سرد دانسته و تاکید کرد که با توجه به حضور زیردریایی های روسیه که از نظر فن آوری و کیفیت پیشرفت زیادی داشته اند ،اقیانوس اطلس شمالی، بار دیگر به منطقه نگران کننده  ای برای ناتو تبدیل شده است.به گفته وی ، روسیه با سرمایه گذاری گسترده ای که غرب متوجه آن نشد، توانست به این پیشرفت ها دست یابد.البته این گونه اقدامات یک طرفه نبوده و غربی ها نیز تلاش زیادی برای نمایش قدرت صورت می دهند. در این راستا در ماه های گذشته فعالیت های نظامی آمریکا و ناتو در دریای سیاه و دریای بالتیک از جمله پروازهای جاسوسی و تحرک ناوهای جنگی ناتو در مناطق مجاور مرزهای غربی روسیه بسیار افزایش یافته است .از جمله دراوایل مرداد 1395 چند فروند بمب افکن استراتژیک آمریکا در اقدامی کم سابقه در امتداد سواحل روسیه در اقیانوس منجمد شمالی به پرواز درآمدند.این مساله زنگ خطر را برای فرماندهان روسی در باره امکان حمله به روسیه از مرزهای شمالی این کشور در هر گونه رویارویی احتمالی بین آمریکا و روسیه به صدا در آورد.

برگزاری رزمایش های موشکی روسیه نیز نشانگر افزایش دوباره قدرت نظامی این کشور است. نوسازی نظامی روسیه بویژه در بعد زرادخانه هسته ای استراتژیک وبه خصوص انواع موشکهای بالستیک و کروز دارای قابلیت حمل کلاهک هسته ای از اولویت های نظامی روسیه محسوب می شود که چندین سال است به صورت فعالانه دنبال می شود. طبیعتا با بخدمت در آمدن این موشکها در یگانهای موشکی و دیگر یگان های زمینی ، هوایی و دریایی ،  ارتش روسیه بمنظور افزایش قابلیت عملیاتی و کارآیی این یگانها ، هر از چند گاهی مبادرت به  برگزاری رزمایش های موشکی می کند. البته هدف اصلی در این میان نمایش قدرت هسته ای استراتژیک روسیه به غرب است که با شلیک موشکهای هسته ای قاره پیما از زیر دریایی و از سیلوهای زیر زمینی صورت می گیرد. مقامات بلند پایه نظامی روسیه بارها بر تقویت زرادخانه هسته ای این کشور به عنوان رکن اصلی نیروی بازدارنده آن تاکید ورزیده اند.به گفته ولادیمیر پوتین رییس جمهوری روسیه ، تسلیحات هسته ای به عنوان ضامن اصلی و مهم حفظ حق حاکمیت و تمامیت ارضی روسیه، نقشی کلیدی در حفظ موازنه قوا و ثبات منطقه ای و جهانی ایفا می کنند. در عین حال بدلیل اهمیت حیاتی زرادخانه هسته ای روسیه برای صیانت از امنیت ملی این کشور ، نوسازی زرادخانه هسته ای استراتژیک از اولویت های نظامی برای مسکو محسوب می شودو روسیه چندین سال است که این مساله را به صورت فعالانه دنبال می کند.از سوی دیگر با توجه به رویارویی روسیه وناتو بر سر اوکراین که تنش بی سابقه ای در دوره پس از جنگ سرد بین این دو قدرت نظامی بوجود آورده است ،مسکو برگ برنده بزرگ خود یعنی نیروی هسته ای استراتژیک و بخصوص موشکهای قاره پیمای هسته ای اش را برخ آمریکا و دیگر همپیمانان غربی آن می کشد. 

         در این زمینه شاهد آن بودیم که در اوایل مه 2015 طی یک رزمایش موشکی با فرمان پوتین، حمله هسته ای فرضی به اهداف احتمالی صورت گرفت که به نوعی نمایش آمادگی  روسیه برای بکارگیری توانمندی هسته ای اش در صورت بروز تهدیدات جدی تلقی شد. در مجموع روسیه با اتکا نیروی هسته ای خود وافزایش آن ، این مساله را به غربیها گوشزد می کند که توان بازدارنده هسته ای روسیه را نباید دستکم بگیرند.هم چنین در چارچوب دکترین نظامی جدید ، روسیه به عنوان یک قدرت هسته ای در جهان این امکان را دارد که برای مقابله با دشمنان بالقوه خویش و ممانعت از اقدامات متجاوزانه آنها، از قدرت بازدارندگی هسته ای خویش استفاده کند. 

         روسیه از سال 2000 میلادی و هم زمان با به قدت رسیدن ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه  ، روند بازسازی و نوسازی نظامی خودرا آغاز نمود و طی این 16 سال به موفقیت های بزرگی در این زمینه دست یافته است. در دوران زمامداری پوتین، تلاش مسکو برای احیای دوباره نقش خود به عنوان یک قدرت بین المللی در کنار  عوامل مثبت دیگر مانند افزایش بهای نفت ، باعث شد تا زمینه  نوسازی نیروی نظامی روسیه فراهم شود. در این راستا دولت روسیه در سالهای اخیر بودجه نظامی این کشور را چند برابر افزایش داده و برای  مدرنیزه کردن نیروهای مسلح این کشور و هم چنین تجهیزات نظامی اش اقدامات مهمی انجام داده است. بویژه توجه مقامات ارشد نظامی و سیاسی روسیه بر افزایش بودجه نظامی ، نوسازی تجهیزات نظامی و بویژه خرید آن دسته از تجهیزاتی بوده است که از لحاظ کیفی و کارایی عملیاتی موجب افزایش قدرت نیروهای نظامی روسیه و افزایش چشمگیر توانمندی عملیاتی آنها باشد.البته نوسازی تجهیزات و عملیاتی کردن تسلیحات جدید فقط یک بعد نوسازی نظامی محسوب می شود. در کنار آن ، آزمایش عملی این تجهیزات و افزایش کار آمدی رزمی نیروهای مسلح روسیه نیز به عنوان بخش دیگر این احیای نظامی محسوب می گردد. برگزاری رزمایش های زمینی ، دریایی، هوایی وموشکی در این راستا صورت می گیرد.

ضمن اینکه مسکو با انجام این گونه رزمایش ها به نمایش قدرت نظامی خود پرداخته و به غربی ها بویژه ناتو هشدار می دهد که هر گونه اقدامات آنها در برابر  روسیه بایستی با احتیاط و دور اندیشی کامل صورت گیرد. در غیر این صورت ناتو باید منتظر واکنش نظامی شدیدی از جانب مسکو باشد.