نگاهی به شیوه های صرفه جویی در مصرف انرژی در انگلیس(1)

پژوهش خبری صدا و سیما: شاید ما مردم ایران بارها این ضرب ­المثل انگلیسی را شنیده باشیم که "آنقدر ثروتمند نیستم که کالای ارزان بخرم" و در همین حال از شنیدن چنین ضرب ­المثلی انگشت تعجب به دهان گرفته ­ایم. مگر ممکن است کالای گران خرید و ثروتمند شد؟ این ضرب ­المثل که ریشه در باورهای فرهنگی و تجربه اجتماعی اهالی این جزیره دارد گویای واقعیت دیگری نیز هست و آن این است که بحث مصرف و آن هم درست مصرف کردن همواره دغدغه انگلیسی ­ها بوده است.

بنابراین یکی از اقداماتی که می ­تواند به اصلاح الگوی مصرف در کشورمان کمک کند استفاده از تجربه سایر کشورهای جهان است که در این مسیر گام برمی ­دارند. کشور انگلیس از جمله کشورهایی است که از سال­ ها پیش روش­ ها و سیاست­ هایی را در زمینه مصرف به اجرا گذاشته است. با نگاهی اجمالی به عرصه­ های اجتماعی و اقتصادی در این کشور می ­توان دریافت کوشش­ هایی در جریان است تا با به ­کارگیری روش­ های گوناگون از مصرف بی ­رویه منابع جلوگیری شود. از این رو این گزارش درصدد است این روش­ ها را بررسی کند و شیوه ­های اجرایی آنها را مطرح نماید.

البته نمی­ توان انتظار داشت کشوری مانند انگلیس که سال­هاست بحث صرفه­ جویی در مصرف را جدی گرفته است توانسته باشد به همه اهداف خود دست یابد. ولی به هر حال از برخی از تجربه ­های این کشور در مورد استفاده صحیح از منابع می ­توان استفاده کرد و آن را دست­مایه ­ای برای کمک به اصلاح الگوی مصرف در کشورمان قرار داد.

با توجه به اینکه بحث الگوی مصرف در انگلستان دارای ابعاد گسترده ­ای است، بنابراین در این گزارش تنها یکی از ابعاد این موضوع یعنی صرفه­ جویی در مصرف انرژی در این کشور بررسی می ­شود. البته در صورت امکان نیز می ­توان الگوی مصرف را در زمینه ­های غیر انرژی در انگلستان ارزیابی کرد موضوعی که در حیات اقتصادی این کشور و سایر کشورهای جهان اهمیتی روزافزون یافته است.

سیاست ­های عمومی صرفه­ جویی در مصرف انرژی

1- الگوی مصرف انرژی در عرصه عمومی

دولت و سازمان ­های مسئول در انگلیس اقداماتی را در حوزه امور عمومی این کشور برای مصرف درست انرژی به اجرا گذارده ­اند که به نظر می ­رسد تاثیرات مثبتی را در پی داشته است. برخی از این اقدامات ساختاری و درازمدت است و سال­ های طولانی است که در این کشور اجرا می ­شوند تا آنجا که با فرهنگ و مناسبات اجتماعی مردم عجین شده است. در سیاست شهرسازی و بناهای شهری نمونه­ های مختلفی از اجرای این الگوها را می ­توان مشاهده کرد تا آنجا که این الگوها نیز به عنوان جزئی از هویت ملی انگلیس محسوب می ­شوند.

2- قیمت یکی از محرک ­های مهم برای صرفه ­جویی در بخش انرژی

چنانکه گفته شد یکی از محرک ­های مهم صرفه­ جویی در بخش انرژی قیمت بالای فرآورده ­های نفتی در این بخش است. وقتی قیمت هر لیتر بنزین در انگلستان در حدود 2 دلار است این قیمت برای اکثریت جامعه و حتی برای افرادی هم که از درآمدهای مناسبی برخوردارند رقم نسبتاً بالایی است. در واقع به همین دلیل است وقتی از شهروندان انگلیسی سئوال شد با توجه به قیمت گران بنزین چگونه از خودروهای شخصی خود استفاده می­ کنند؟ پاسخ­ های جالبی دریافت شد. "ادوارد بن" (Edward Beane) 45 ساله و کارمندان یکی از بانک ­های انگلیس در مرکز لندن با دستمزدی در حدود 40 هزار پوند در سال می­ گوید به جز مواقع اضطراری، وی عمدتاً از خودرو شخصی ­اش در روزهای تعطیل پایان هفته استفاده می ­کند و یکی از دلایل این امر را بالا بودن قیمت بنزین می ­داند. در مقابل وقتی ادوارد بن از من در مورد قیمت بنزین در ایران سوال می­ کند و من با یک حساب سرانگشتی قیمت یک لیتر بنزین را به واحد پول انگلیس محاسبه می­ کنم این قیمت برای او باورنکردنی است. در طول هفته در خیابان ­های فرعی لندن خودروهای زیادی در مقابل منازل پارک شده ­اند که بسیاری از آنها نیز مانند ادوارد بن ترجیح می­ دهند در مواقع اضطراری و تعطیلات از خودرو خود استفاده کنند. مرد میان­سالی به نام "استیو دیویس" (Steve Davies) که در کنار خودرو خود در مرکز لندن ایستاده است دلیل استفاده از خودرو شخصی را ضرورت شغلی بیان می ­کند و می ­گوید هزینه سوخت خودرو وی را شرکتی خدماتی می­ پردازد که در آنجا کار می ­کند در غیر این صورت با توجه به بالا بودن قیمت بنزین، استفاده از خودرو شخصی هیچ­گونه توجیه اقتصادی ندارد. البته با توجه به اینکه قیمت گاز نسبت به بنزین پایین ­تر است دولت انگلیس در سال­ های اخیر به روش ­های مختلف و از آن جمله همین پایین بودن قیمت گاز که تقریباً نصف قیمت بنزین است صاحبان خودروهای شخصی را تشویق می ­کند تا خودروهای خود را گازسوز کنند.

3- زمان از عوامل تعیین­ کننده در هزینه مصرف انرژی

در انگلیس زمان استفاده از خدمات اقتصادی و اجتماعی یکی از مهم ­ترین عوامل تعیین کننده هزینه این خدمات است. در این کشور 24 ساعت شبانه روز به دو بخش اصلی ساعات پیک و غیر پیک تقسیم شده است که هزینه استفاده از این خدمات در این دو بخش کاملاً متفاوت است و این یکی از سرفصل ­های اصلی الگوی مصرف در این کشور است. هزینه خدمات تلفنی از ساعت 8 صبح تا 6 بعداظهر به مراتب بیشتر از بقیه ساعات شبانه ­روز است. در لندن و بسیاری از شهرهای انگلیس، مردم در ساعت ­های پیک باید هزینه قابل ملاحظه­ ای را بابت پارک خودروهای خود در کنار خیابان ­ها بپردازند. هزینه استفاده از قطارهای شهری در ساعت­ های پیک نیز گران است. بر این اساس در انگلستان قیمت مصرف برق در ساعت­ های مختلف شبانه روز نیز متفاوت است؛ از این رو مردم تشویق می­ شوند تا در زمان ­های غیر زمان ­های پیک از وسایل برقی خود استفاده کنند تا از این طریق هم هزینه کمتری برای مصرف برق پرداخت کنند و هم در ساعات پیک که کارخانه ­ها و موسسات خدماتی از برق بیشتری استفاده می ­کنند بر نیروگاه ­های این کشور فشار کمتری برای تولید برق وارد شود. یکی از کارشناسان مسائل انرژی در انگلستان معتقد است هدف از تقسیم­ بندی­های ساعات شبانه روز برای استفاده از خدمات در انگلستان آن است که رفتار مصرفی مردم منظم شود و فرهنگ درست مصرف کردن در این کشور رشد کند.

4- سبک­ های معماری راهی برای صرفه ­جویی در مصرف انرژی

یکی از راهکارهای ساختاری برای جلوگیری از مصرف بی­رویه انرژی در اماکن مسکونی، اداری و تجاری انگلیس، شیوه­ های ساخت این اماکن است. در این زمینه شرکت­ های سازنده این اماکن موظف­ اند که طرح­ های خود را بر اساس استانداردهایی که از سوی شهرداری­های محلی اعلام می ­شود منطبق کنند. برای نمونه منازل مسکونی محل­های مختلف بر اساس مدل تاریخی ادواردین (Edwardian) و یا ویکتوریا (Victorian) طراحی و اجرا می ­شوند که این نوع طراحی ­ها برای صدها سال است که به شهرهای مختلف انگلستان هویت واحدی بخشیده­ اند و سازندگان این بناها نباید از اجرای این الگوها تخطی کنند. همچنین این سبک­های یکسان باعث شده است تا به راحتی مصرف کننده بتواند به نیازهای خود دست پیدا کند. برای نمونه مصرف کننده بدون آنکه نیاز باشد برای خرید شیشه­ های پنجره یا پرده ­های خانه خود اندازه آن را به فروشنده بدهد کافی است مشخص کند که معماری خانه او کدام یک از سبک­ های معماری در انگلیس است. سال­ها است کارخانه­ های تولید مصالح ساختمانی براساس همین سبک­ های تاریخی محصولات خود را به بازار عرضه می­ کنند. علاوه بر دلایل مختلفی که برای یکسان ­سازی در معماری اماکن وجود دارد در این گونه سبک­ های معماری تلاش شده است تا با توجه به وضعیت جغرافیایی و آب و هوایی این جزیره ضمن تامین روشنایی طبیعی این بناها از هدر رفتن انرژی آنها جلوگیری شود.

این تصویر ساختمان­ها به سبک ویکتوریا در یکی از مناطق لندن است

این تصویر ساختمانی است که در انگلیس به سبک ادواردین ساخته شده است

5- بهره­ گیری از فناوری در خدمت الگوی مصرف انرژی

هواداران محیط زیست سال­هاست که بر این دیدگاه خود پافشاری می ­کنند که فن ­آوری­های جدید منشاء مصرف بی­ رویه انرژی در جهانند در مقابل مخترعان تلاش می ­کنند نشان دهند که از این فن ­آوری هم می­ توان برای استفاده درست از انرژی بهره گرفت. در این زمینه نمونه ­های مختلفی را می­ توان در انگلستان مشاهده کرد که نشان می­ دهد فن­ آوری­های جدید نیز در خدمت الگوی مصرف انرژی قرارگرفته ­اند. گسترش فن­آوری ارتباطی به مردم این امکان را داده است تا بدون مراجعه حضوری به مراکز دولتی و سازمان ­های اجتماعی نیازهای خود را برطرف کنند. نکته جالب در این زمینه آن است که براساس قوانین انگلستان در بسیاری از موارد به مراجعات حضوری ترتیب اثری داده نمی ­شود؛ ولی در مقابل از طریق ارتباطات اینترنتی مردم انگلیس این امکان را یافته ­اند تا با ارسال درخواست­ های خود سریعاً پاسخ دریافت کنند و با پرونده ای که در وب­سایت ­های سازمان ­ها و ادارات برای درخواست ­های آنها ایجاد می ­شود دائماً در جریان سیر درخواست خود قرار گیرند. در این زمینه افتتاح شبکه­ های فروش کالا از طریق اینترنت نیز در حال گسترش است در این مورد نیز خریداران و فروشندگان می ­توانند محصولات مورد نیاز خود را از این فروشگاه ­های اینترنتی به قیمتی ارزان­تر تهیه کنند بدون آنکه وقتی را برای خرید و فروش صرف نمایند و یا از وسیله نقلیه خود برای این منظور استفاده کنند. بر اساس مقرراتی که بر این فروشگاه­ ها حاکم است خریداران و فروشندگان می ­توانند در صورتی که از کالای خود ناراضی ­اند بدون هیچ­گونه زیانی آن را عودت دهند. مشتری در این فروشگاه­ ها نیز دارای حساب و پرونده مشخصی است. در مجموع تغییر الگوی سنتی مراجعه حضوری به ادارات و سازمان­ها و همچنین خرید و فروش حضوری توانسته است تاثیر قابل ملاحظه ­ای بر صرفه ­جویی در انرژی و زمان بر جای گذارد.

گسترش سیستم­ های هوشمند در اماکن مختلف نیز نمونه ­های دیگری از تاثیر فن ­آوری ­های جدید بر صرفه­ جویی در مصرف انرژی است. در حال حاضر گسترش این سیستم در اماکن عمومی این امکان را فراهم کرده است تا مولدهای انرژی پس از استفاده مورد نیاز سریعاً قطع شوند و از هدر رفتن انرژی جلوگیری کنند. برای نمونه در مکان ­های عمومی مثل دانشگاه ­ها، کتابخانه ­ها و بیمارستان­ ها از سیستم­ های هوشمند روشنایی استفاده می ­کنند که در صورت حضور و تردد افراد لامپ ­های این مکان­ ها روشن می ­شوند و در غیر این صورت به طور خودکار خاموش­ اند.

پژوهش خبری صدا و سیما//