پژوهش خبری صدا و سیما: اقتصاد مقاومتی یعنی تشخیص حوزه­ های فشار یا در شرایط تحریم و متعاقبا تلاش برای کنترل و بی اثر کردن و در شرایط آرمانی تبدیل چنین فشارهایی به فرصت، که قطعا باور و مشارکت همگانی و اعمال مدیریت های عقلایی و مدبرانه پیش شرط و الزام چنین موضوعی است. اقتصاد مقاومتی کاهش وابستگی­ ها و تاکید روی مزیت های تولید داخل و تلاش برای خوداتکایی است. در نهمین شماره از سلسله مباحث " چیستی اقتصاد مقاومتی و تفاوت اساسی آن با اقتصاد ریاضتی؟" به "ظرفیت ­های کشور برای تحقق اقتصاد مقاومتی چیست؟"پاسخ داده شد و به تعدادی از ظرفیت­ ها اشاره شد. در این شماره موضوع : "راهبردها و راهکارهای تحقق اقتصاد مقاومتی را مورد بررسی قرار می ­دهیم. برهمین اساس این سوال مطرح می شود که، "راهبردها و راهکارهای تحقق اقتصاد مقاومتی چیست؟"

الف - راهبردهای رسیدن به اهداف اقتصاد مقاومتی:

1ـ حمایت ازتولید ملی، کار و سرمایه ایرانی

ضرورت تداوم تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی، مبین سه وظیفه برای دولت، دست اندرکاران تولید و مردم می باشد، سه حلقه ای که نحوه تعامل آنها بر روی هم، تاثیر مستقیم دارد و نتیجه نهایی آن، به این تعامل وابسته است. لذا باید تمامی ارتباطات این سه حلقه باهم اصلاح شده و در راستای افزایش تولید ملی بهبود پیدا کند.

2ـ محدود سازی اقتصاد دولتی و آزادسازی اقتصاد

محدود سازی اقتصاد دولتی و آزاد سازی اقتصاد از پیامدهای مهم اصل 44 قانون اساسی است. اقتصاد مقاومتی فعال و پویا نیازمند برنامه ریزی استراتژیک و راهبردی، مبتنی بر مردمی کردن اقتصاد از طریق میدان دادن بیشتر به فعالان بخش خصوصی و رفع موانع و مشکلات این بخش می باشد.

3ـ توجه به نخبگان و بهره­ گیری ازفناوری نوین

نخبه به فرد برجسته و کارآمدی اطلاق می شود که اثرگذاری وی در تولید علم، هنر و فناوری کشور محسوس باشد و هوش، خلاقیت، کارآفرینی و نبوغ فکری وی در راستای تولید دانش و نوآوری موجب سرعت بخشیدن به رشد و توسعه علمی و متوازن کشور گردد. میدان دادن به نخبگان در عرصه صنعت، تجارت و کشاورزی، از ویژگی های اقتصاد مقاومتی است

4ـ جلوگیری از سوداگری و فعالیت­ های غیر مولد

سوداگران با فعالیت های غیر مولد خود از نوسان های بازار سوء استفاده نموده و بهره مندی هایی را نصیب خود می کننند. در اقتصاد مبتنی بر دلالی و سوداگری، بخش مولد بیشترین آسیب را دیده و ساز و کار اقتصاد به سمت حباب های قیمتی و نوسان های شدید سوق می یابد. چنین اقتصادی در مواجهه با فشار خارجی کمترین پایداری و مقاومت را داشته و به سرعت متلاشی می شود.برخی فعالیت ها مانند: سیاست های کنترل زمین و مسکن، مبارزه با قاچاق و واردات غیر قانونی، ساماندهی فضای اطلاعاتی به منظور دسترسی یکسان آحاد جامعه به اطلاعات اقتصادی و...را می توان نام برد.

5ـ مردمی سازی اقتصاد و توانمندسازی آحاد مردم

برای اینکار، در گام اول می بایست توانمندسازی آحاد مردم در دستور کار قرارگیرد تا زمینه برای حضور موثر همه افراد در فعالیت های مولد اقتصادی فراهم شود. وحدت و همکاری میان فعالین می تواند به اشکال گوناگون شبکه سازی، خوشه سازی، زنجیره تامین و... در دستور کار قرار گیرد. لیکن با محوریت نظم های جمعی میان فعالیت ها، آرمان های مردم سازی اقتصادی محقق شده و سطح پایداری و مقاومت اقتصادی در برابر تحریم ها و فشارها ارتقاء می یابد.

6ـ کاهش وابستگی به درآمد نفت

شناسایی بسترهای وابستگی کشور به درآمدهای نفت و کاهش میزان وابستگی کشوربه آن. برخی از سیاست هایی که دراین خصوص قابل طرح هستند عبارتند از: جایگزینی درآمدهای جاری به جای نفت مانند؛ مالیات و درآمدهای ترانزیتی و... و نیز گسترش شرکای تجاری از یک شریک عمده به چندین شریک کوچکتر... را می توان نام برد.

7ـ اولویت تولید بر واردات و حمایت ازخرید کالای داخلی

ترجیح تولید بر واردات و خرید کالای داخلی مساله مهمی است که در بسیاری موارد با موانع فرهنگی روبروست. نفی تکاثر درعین تبلیغ کار و تولید ثروت، نفی اسراف درعین ترویج مصرف میانه و... نیز بایستی محور توجه قرار گیرند. بایستی به لحاظ فرهنگی چنان مساله مطرح شود که جهاد اقتصادی همانند جهاد نظامی مد نظر قرارگرفته و فعالیت مفید اقتصادی امر مجاهدت در راه خدا را داشته باشد.

8ـ تدوین دقیق نقش دولت و مردم در تحقق اقتصاد مقاومتی

دولت در شرایط امروز اقتصاد ایران، بزرگ ترین رسالت را دارد. هر یک از سیاست هایش از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است، هزینه فرصت ها به شدت بالاست و نیاز به هوشمندی و دقت خاصی از ناحیه دولت احساس می شود.شناسایی نقاط ضعف کشور در اقتصاد مقاومتی و تبدیل آن به نقاط قوت، راهبرد اصلی در رسیدن به جایگاه واقعی خویش در عرصه جهانی است که برای تحقق آن باید همکاری نزدیکی میان دولت و مردم صورت گیرد.

9ـ حمات جدی مسئولان از تولید ملّی و تحقق اقتصاد مقاومتی

تولید ملّی، اساس و حلقه‌ی اساسی پیشرفت اقتصاد است. مسئولان باید از تولید ملّی حمایت کنند. چه‌جوری؟ یک جا که قانون لازم دارد، حمایت قانونی کنند؛ یک جا که حمایت قضائی لازم است، انجام بگیرد؛ یک جا که حمایت اجرایی لازم است، باید تشویق کنند و کارهایی بکنند؛ باید این کارها انجام بگیرد. تولید ملّی باید رونق پیدا کند.

10ـ حمات صاحبان سرمایه و نیروی کار

صاحبان سرمایه و نیروی کار بایستی به تولید ملّی اهمّیّت بدهند؛ به این معنا که بهره‌ وری را افزایش بدهند. بهره‌ وری، یعنی از امکاناتی که وجود دارد حدّاکثر استفاده‌ی بهینه بشود؛ کارگر که کار می­کند، کار را با دقّت انجام بدهد. آن کسی که سرمایه‌گذاری می­کند، سعی کند حدّاکثر استفاده از آن سرمایه انجام بگیرد؛ یعنی هزینه‌های تولید را کاهش بدهند؛ بعضی از بی‌تدبیری‌ها، بی‌سیاستی‌ها موجب میشود هزینه‌ی تولید برود بالا، بهره‌‌وری سرمایه و کار کم بشود.صاحبان سرمایه در کشور، فعّالیّت تولیدی را ترجیح بدهند بر فعّالیّت­های دیگر. کسانی که دارای سرمایه هستند آن را بیشتر در خدمت تولید کشور بگذارند.

11ـ تثبیت قیمت ارز در بازار

یکی از ملزومات تحقق اقتصاد مقاومتی، تثبیت قیمت ارز در بازار است. نوسانات موجود در بازار ارز، زمینه نابسامانی در امر تولید، عرضه و مصرف کالا را فراهم می سازد و در یک جمله بازار را دچار اختلال می کند. از این رو دولت، به عنوان اصلی ترین مقام تصمیم گیری در سیاست های مالی و ارزی کشور، می تواند بخش قابل توجهی از نوسانات موجود در بازار ارز را با تدابیر پیشگیرانه و اتخاذ سیاست های مناسب به حداقل رسانده تا در آینده، اقتصاد کشور دچار شوک های شدید ناشی از اتخاذ تدابیر سطحی و زود گذر نشود. توزیع مناسب و به اندازه ارز به بازار، توجه به صنایع و مایحتاج عمومی مردم، در اولویت قرار گرفتن اخذ ارز مورد نیاز، تعیین نرخ مرجع مناسب با توجه به شرایط بازار و... می تواند بخشی از تدابیر دور اندیشانه دولت در کنترل قیمت و بازار ارز محسوب شود.

12ـ اشتغال زائی وایجاد فرصت های شغلی

اشتغال در کشور امنیت عمومی را به دنبال خواهد داشت که می تواند مشکلات فرهنگی را نیز مرتفع کند. بنابراین ایجاد فرصت های شغلی از سوی دولت امری ضروری تلقی می گردد. در شرایط کنونی افزایش فرصت های شغلی، یکی از الزامات و اقدامات مهم مقامات مسئول در دولت محسوب می شود، چرا که در راستای دستیابی به اقتصاد مقاومتی، نیازمند نیروی کار بیشتر در کشور هستیم. از جمله راهکارهای لازم برای رفع موانع اشتغال زائی عبارتند از؛ تغییر نگرش دولت به بخش خصوصی، ایجاد امنیت اقتصادی، مبارزه با مفاسد اداری، کنترل مهاجرت از روستاها به شهرها و از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ و کنترل اقتصاد زیر زمینی....

13ـ تقویت نقش مردم و بالابردن مشارکت مردمی

تحقق اقتصاد مقاومتی صرفاً با مشارکت مردمی امکان پذیر است و لاغیر. برای بالابردن مشارکت مردمی باید از هر نوع فعالیت اقتصادی مردمی استقبال کرد. فضایی باید بر کشور و جامعه حاکم گردد که همه مردم خودشان را مولد در اقتصاد و شریک در پیشرفت و مقاومت کشور، حس کنند و برآن ببالند. در نظریه های اقتصادی نقش مردم به عنوان مصرف کنندگان کالاها بسیار حائز اهمیت است.از مهم ترین نقش های مردم درتحقق اقتصادی می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

1- مدیریت مصرف

 2- قناعت(ساده زیستی و دوری ازتجملات) 

3- تولید ثروت حلال 

4- ترجیح مصرف کالای داخلی برکالای خارجی

ب‌ـ راه کارهای رسیدن به اهداف اقتصاد مقاومتی

1. سیاست گذاری برای اصلاح الگوی مصرف.

2. رونق تولید داخلی و کاستن از واردات.

3. جلوگیری از افول، کم رونقی و توقف واحدهای تولیدی داخلی

4. قطع وابستگی به خارج و ارتقای تکنولوژی در سطح کلان

5. جلوگیری از تحمیل فشار به مردم برای تحقق اقتصاد مقاومتی

6. افزایش بهره وری در تولید، کاهش قیمت تمام شده تولیدات،

7. کیفیت بهتر و خدمات بیشتر در رقابت با تولیدات خارجی

8. کاهش واردات، حمایت از تولید ملی به ویژه تولیدات استراتژیک

9. کاهش آمار بیکاری و خشکاندن ریشه های فقر و آسیب های اجتماعی ناشی از بیکاری در جامعه

10. فعال سازی سیستم های حمایتی پولی، مالی و بیمه ای بخش تولید

11. تحرک در اقتصاد داخلی و حمایت از صادرات کالاهای غیرنفتی

12. افزایش واردات دانش فنی، خطوط تولید و ماشین آلات

13. کاهش واردات کالاهای مصرفی

14. تولید علم و تولید دانش فنی و حمایت از شرکت های دانش بنیان

15. توجه به معضل تورم و برقراری یک نظام قابل پیش بینی و قابل مدیریت در قبال شاخص تورم

16. تبدیل تهدیدها به فرصت ها در روند تامین برخی از کالاها،

17. شکل دهی به عزم ملی درحوزه فناوری، صنعت و تجارت برای ایجاد خود کفایی

18. برقراری ارتباطات خاص اقتصادی با برخی از کشورهای دوست،

19. . گسترش ارتباطات اقتصادی با کشورها و بلوک­های منطقه ­ای

20. . گسترش شرکای تجاری از یک شریک عمده به چند شریک کوچک­تر

21. . شکل گیری روحیه جهاد اقتصادی، برای تقویت اقتصادی ملی، دیپلماسی اقتصاد مقاومتی

22. . خودداری از اسراف و ضایع کردن کالاها

23. . ذخیره سازی کالاهای اساسی توسط دولت و توسط مردم بصورت هدایت شده و هوشمند

جمع بندی:

مقوله اقتصاد مقاومتی این مسأله را به ذهن متبادر می کند که اقتصاد باید در مقابل تهدید اقتصادی خارجی مقاومت کند. با وجود تحریم ­های اقتصادی، ما در حال حاضر به نوعی درگیر جنگ اقتصادی هستیم و با وجود اقتصاد مقاومتی است که می توان در مقابل تهدیدها مقاومت کرد و از مسائلی همچون از هم پاشیدگی اقتصاد جلوگیری کرد. تلاش برای از هم پاشیدگی اقتصاد، از اهداف دشمن است. اقتصاد مقاومتی باید اقتصادی باشد که در پایان یک جنگ اقتصادی همچنان پابرجا باشد و متلاشی نشود.

اقتصاد مقاومتی درپی مقاوم سازی، بحران زدایی و ترمیم ساختارها و نهادهای فرسوده و ناکارآمد موجود اقتصادی مطرح می شود، که قطعا باور ومشارکت همگانی واعمال مدیریت های عقلایی ومدبرانه، پیش شرط و الزام چنین موضوعی است. اقتصاد مقاومتی کاهش وابستگی ها و تاکید روی مزیت های تولید داخل و تلاش برای خود اتکایی است. برهمین اساس توجه به راهبردها و راهکارها زمینه ساز موفقیت اهداف اقتصاد مقاومتی در سطح کشور خواهد شد. ما به دنبال اهداف اقتصاد مقاومتی هستیم. یک اقتصاد غیرشکننده و در عین حال پاسخگو در زمینه های مختلف. در چنین شرایطی لازم است تا زمینه­ های مختلف دارای نوعی استقلال اقتصادی باشیم و در بخش­ های واقعی و مالی و… به خودکفایی برسیم و این مسأله با بهره گیری از اقتصاد مقاومتی محقق می شود.

پژوهشگر:اسماعیل کوشکباغی