جمهوری اسلامی ایران از دولت دهم تصمیم گرفت سیاست‌هایش را درباره‌ی ویزا آسان‌تر کند، به همین دلیل اعلام کرد می‌خواهد دست‌کم با 60 کشور دنیا لغو روادید داشته باشد، ادعایی که هیچ‌گاه به مرحله اجرا نزدیک نشد. در دولت یازدهم این تمایل بار دیگر مطرح شد و کارگروهی با عضویت نهادهای امنیتی و انتظامی، وزارت امور خارجه و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تشکیل شد که تصمیم‌ها و طرح‌های آن در کمیسیون‌های تخصصی هیأت دولت بررسی و مشخص شد. لیکن این موضوع در حالی همچنان در دست پیگیری است که هنوز فهرستی از نام این کشورها منتشر نشده است.

ـ آیا لغو روادید به جذب گردشگر کمک می کند؟

 روادید از گذشته تا کنون

پیش از انقلاب اسلامی، اتباع ایران برای سفر به بسیاری از کشورها ازجمله کشورهای اروپای غربی (انگلستان، فرانسه، آلمان، هلند و ...) نیازی به اخذ روادید نداشتند.

در سال 89 سیاستی در دستور کار وزارت امورخارجه قرار گرفت تا روادید ورودی از 19 کشور جهان مورد بازنگری قرار گرفته و لغو شود. کشورهایی که هم اکنون با جمهوری اسلامی ایران قرارداد لغو روادید (ویزا) دارند عبارتند از: سوریه، ترکیه ، کیپ ورد، کومور، جیبوتی، کنیا، ماداگاسکار، موزامبیک، سیشل، تانزانیا، توگو، اوگاندا، بولیوی، دومینیکا، اکوادور، هائیتی، نیکاراگوئه، ونزوئلا، ارمنستان، بنگلادش، اندونزی، لائوس، ماکائو، مولداوی، مالزی، نپال، عمان، سریلانکا، تیمور شرقی، کوزوو، جزایر کوک، ایالات فدرال میکرونزی، نیووی، پالائو، ساموآ، تووالو. البته ما با کشور آذربایجان نیز به صورت یکطرفه پروسه لغو روادید را داریم. وزارت امورخارجه ایران در سال گذشته طی یادداشتی رسمی به وزارت امور خارجه آذربایجان، لغو یک‌طرفه روادید سفر به ایران را برای اتباع این کشور، اعلام کرده بود.

در نخستین روزهای فروردین 91، ستاد تسهیلات سفرهای کشور از برنامه لغو روادید با 60 کشور دنیا برای جذب گردشگری خارجی به ایران خبر داد. اسدالله محمدپور، ناظر وقت این ستاد هدف از این اقدام را جذب هفت میلیون و 500 هزار گردشگر خارجی در سال 91 عنوان کرد.

بر اساس تحقیقی که توسط موسسه بین المللی هنلی اند پارتنرز (Henley & Partners) در سال 2013 انجام شد، ایرانیان فقط می‌توانند به 33 کشور جهان بدون ویزا سفر کنند که از 89 کشوری که در این تحقیق قرار دارند ایران در رده 87 بوده است.

 روند منفی گردشگری پس از لغو روادید! 

با روی کار آمدن دولت روحانی و در شرایطی که دولت جدید از تلاش برای تقویت صنعت گردشگری ایران با اقداماتی نظیر حذف روادید سخن می گفت، کشورهای گرجستان، عمان، اندونزی، مصر و مالزی روندی منفی در روابط گردشگری خود با ایران پیش گرفته اند. در 12 تیرماه سال 92، در همان روزهایی که رئیس جمهور جدید ایران در سخنرانی های خود، از تعامل سخن می گفت، دولت گرجستان اعلام کرد به صورت یکجانبه، اقدام به لغو قراردادی کرده که سه سال پیش برای سفر اتباع دو کشور بدون نیاز به ویزا، میان تهران و تفلیس به امضا رسیده بود.

یک ماه بعد نیز عمانی ها که دارای روابط بسیار گرم سیاسی با ایران هستند صدور ویزای توریستی را برای اتباع کشورمان متوقف کردند.

به طور همزمان دولت اندونزی نیز گفت که دیگر به اتباع ایرانی در فرودگاه هایش ویزا نمی دهد و مقررات صدور روادید در بدو ورود به کشور را برای شهروندان ایرانی، لغو و صدور روادید به این صورت را متوقف می کند. بنا بر ادعای دولت این کشور، دلیل این کار، قاچاق فزاینده مواد مخدر از سوی اتباع ایرانی و همچنین استفاده این افراد از خاک اندونزی به عنوان محلی برای گرفتن پناهندگی در استرالیا عنوان شده بود.

مدت کوتاهی پس از اجرای این تصمیم از سوی اندونزی، مصر رسماً اعلام کرد که تمامی روابط گردشگری خود را با ایران به حال تعلیق در می آورد. قاهره تاکید کرد قطع روابط شامل توقف پروازهای مستقیم نیز می شود که تنها 6 ماه از آغاز فعالیت آن گذشته بود.

پروسه لغو روادید ایران با کشورهای دیگر محدود به این پنج کشور نمی شود. در سال‌های اخیر ترکها نیز بارها و بارها تهدید کرده اند که به جهت اتمام دوره لغو روادید تهران و آنکارا باید در برخی از مفاد آن تجدیدنظر کرد هر چند که به موجب همین رویه است که سالیانه بیش از یک میلیون گردشگر ایرانی به شهرهای مختلف ترکیه سفر می‌کند.

 کشورهای همسایه و لغو روادید ( با تأکید بر جمهوری آذربایجان)

از میان کشورهای همسایه ایران اگر ارمنستان را فاکتور بگیریم ما بقی مسلمان هستند. از این میان تنها عراق و آذربایجان هستند که مذهب عمده مردمانشان شیعه اثنی عشری است. برخلاف شیعیان عراق که پیوستگی زیادی با شیعیان ایران دارند، به واسطه سال‌ها حضور کمونیسم در منطقه آذربایجان و پیش از آن حضور روسیه تزاری پیوند مذهبی مردمان ایران و آذربایجان به آن شکلی که ایرانیان با شیعیان عراق مرتبط هستند، برقرار نیست. اما با این وجود ایران یکی از مقاصد عمده توریسم مذهبی برای مردم آذربایجان است. از سوی دیگر زبان مشترک مردم آذربایجان با آذری‌های ایران نیز وجه پیوند دیگری است که در شهرهای مرزی دو کشور کاملاً مشهود است. این در حالی است که بیش از 600 کیلومتر مرز مشترک در چهار استان ایران با جمهوری آذربایجان وجود دارد. (آذربایجان‌های شرقی و غربی، اردبیل و گیلان) و آذری ها از این پایانه‌های مرزی وارد می‌شوند.

از این رو همواره و در مقاطع گوناگون تسهیلات لازم برای تردد اتباع ایرانی و جمهوری آذربایجان فراهم شده است. لغو روادید یکجانبه از سوی جمهوری اسلامی ایران از این منظر قابل ارزیابی است. در واقع آذری‌ها بدون ویزا هر زمان که خواستند می‌توانند به ایران سفر کنند. اشتراکات فرهنگی، تاریخی و به خصوص زبانی و حتی خویشاوندی برخی از مناطق کشورمان و آذری‌ها از مهم ترین دلایل تسهیل در این امر است. در پی لغو روادید ارتباطات تجاری، در حوزه گردشگری به ویژه گردشگری زیارتی(به دلیل مذهب شیعه آذری‌ها و حتی گردشگری درمانی سهولت بیشتری پیدا کرده است.

نباید نادیده انگاشت که بر اساس آمارهای سازمان میراث فرهنگی و گردشگری جمهوری آذربایجان دومین کشور گردشگرفرست به ایران پس از عراق است.

اینکه اختلاف بین کشورهای جهان وجود داشته باشد، دور از انتظار نیست. مهم این است که این اختلافات چگونه مدیریت شود تا تبدیل به یک مانع برای توسعه روابط بین کشورها نگردد. برای مثال هر چند نفس وجود اختلاف نظر بین ایران و آذربایجان منتفی نیست، اما منطق حکم می کند که تلاش‌ دستگاه‌های دیپلماسی همواره براین باشد که این اختلافات مدیریت و بر اشتراکاتی که بسیار بیشتر از موارد اختلافی است تاکید شود. از این رو ضروری است که اینچنین رویه ای در قبال دیگر کشورها بویژه کشورهای همسایه حاکم باشد.

راهکارها برای تسریع در امر گردشگری

با نگاهی به پیشینه گردشگری در ایران می توان براحتی متوجه شد که مشکل کاهش گردشگر در کشور، تنها به بحث لغو روادید برنمی‌گردد، لذا ضروری است که مسئولان گردشگری کشور، علاوه بر لغو روادید، با فراهم آوردن زیرساخت ها به سیاست‌های تشویقی جذب گردشگر نیز توجه بیشتری داشته باشند.

از سویی از آن جهت که امروزه دیگر صدور یا لغو روادید، با وجود راههای پرشمار کنترل مرزها، یک ابزار کنترلی پیشرفته برای امنیت بیشتر مرزها محسوب نمی شود، می توان با خیال آسوده‌تری به لغو آن با دیگر کشورها اقدام کرد. بویژه آن که سازمان جهانی گردشگری، تعداد گردشگران بین‌المللی در سال 2020 را بالغ بر 1.6 میلیارد گردشگر برآورد کرده است. یعنی ظرف 4سال آینده، صدها میلیون نفر بار دیگر بسیاری از مناطق گردشگری جهان را مورد بازدید قرار خواهند داد. تقریباً یک چهارم جمعیت کره زمین، تا چند سال آینده از کشورهای مختلف جهان بازدید خواهند کرد. این یک فرصت بزرگ کسب و کار است که ظرفیت‌های مالی کشورهای مقصد گردشگری را ارتقا می‌دهد.

در مجموع لغو روادید با کشورها اگر با توجه به مصالح امنیتی مورد توجه و پیگیری قرار گیرد، به همراه فراهم بودن بسترهای مناسب می‌تواند یکی از عوامل بسیار مؤثر در ورود گردشگران خارجی به ایران باشد. مراحل پیچیده و زمان‌بر اخذ روادید، یکی از عمده مشکلات گردشگران در سفر به کشورها است که هر گونه تسهیل‌سازی در این امر، موجب ایجاد رغبت و انگیزه بیشتر گردشگران برای سفر به کشورها می‌شود.

ـ در ذیل برخی از راهکارهای پیشنهادی جهت تسریع در امر گردشگری ارائه می شود:

1ـ آماده بودن کشور( از ابعاد امنیتی، اقتصادی، فرهنگی و..) برای ارائه خدمات ویزایی و همچنین لغو روادید برای هر کشورها به صورت متقابل(با عنایت به این موضوع که لغو روادید توافقی دو سویه است)

2ـ حذف بروکراسی و شرایط اداری برای اخذ روادید توریستی از ایران

3ـ تأکید بر جایگاه کشورهایی که لغو روادید کرده‌اند از نظر جذب گردشگر و جذب درآمد ارزی

4ـ تمرکز بر حفظ و حراست از ظرفیت‌های گردشگری به خصوص در عرصه حفاظت از میراث فرهنگی و تاریخی

5ـ در نظر گرفتن میزان تغییراتی که گردشگری در کشور در برخواهد داشت و آثار مثبت و منفی آن بر ارزش های حاکم بر جامعه

7ـ برجسته سازی پیشرفت‌های پزشکی ایران بویژه در کشورهای همسایه و گردشگرفرست