سامانه های ضد موشکی در اروپا، مقابله با کدام تهدیدات !؟

      به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری صدا وسیما ، روابط روسیه و سازمان ناتو به عنوان بزرگترین پیمان نظامی در جهان در دوره پسا جنگ سرد در سالهای اخیر مهمترین مساله امنیتی در صحنه اروپا بوده وبا فراز و نشیب های گوناگونی مواجه شده است.
دکتر سید رضا میرطاهر ، کارشناس مسایل غرب آسیا، در این مقاله به مرزهای مناقشه وزمینه ها و چشم انداز اختلافات مسکو و ناتو می پردازد.
================================================

       اختلاف جدی دو طرف در باره بحران اوکراین  باعث شده تا در مرحله کنونی روابط دو طرف به پایین ترین سطح خود برسد.

در عین حال اختلاف دیرینه بین روسیه و ناتو بر سر استقرار سامانه های ضد موشکی آمریکا و ناتو در شرق اروپا به بهانه مقابله با تهدیدات موشکی اکنون ابعاد جدیدی پیدا کرده است.  

موضع جدید روسیه                                                         

      ژنرال سرگئی کاراکایف فرمانده نیروهای استراتژیک موشکی در 21 اردیبهشت 1395 روسیه تاکید کرد، سامانه ضد موشکی آمریکا در اروپا در حال حاضر تهدید جدی برای روسیه محسوب نمی‌شود و به طور جدی توانایی‌های جنگی نیروهای استراتژیکی موشکی این کشور را کاهش نمی‌دهند. به گفته وی ، تهدیدات سامانه ضد موشکی آمریکا مستقر در اروپا برای نیروهای استراتژیک موشکی روسیه بسیار محدود است. 

کاراکایف مدعی شد که توانایی‌های موشک‌های بالستیک روسیه با افزایش شتاب موشک‌های بین قاره‌ای، ساخت انواع جدید کلاهک‌ با مسیر پروازی که پیش بینی آن کار دشواری است و تجهیزات جدید غلبه بر سامانه های دفاع موشکی رو به افزایش است.وی در عین حال تاکید کرد که موشک‌های بالستیک روسیه قادر به رساندن کلاهک‌ها از مسیرهای امن و حمله از چند جهت هستند.

این برای نخستین بار است که از هنگام مطرح شدن استقرار  سامانه های ضد موشکی آمریکا و ناتو در اروپا، روسیه موضعی بر خلاف  مواضع قبلی خود اتخاذ می کند .از زمانی که مساله استقرار سپر موشکی توسط  جورج دبلیو بوش رئیس جمهوری سابق آمریکا در سال 2007 مطرح شد ، مسکو مخالفت صریح خود را با آن ابراز کرده  و بشدت با عملی شدن طرح های واشنگتن در این زمینه مخالفت ورزید. طرح سپر موشکی بوش شامل استقرار رادار رهگیر ایکس باند در جمهوری چک و رهگیرهای ضد موشکی در لهستان بود. از دیدگاه روسیه توسعه هر چه بیشتر سامانه های ضد موشکی آمریکا و ناتو که توانمندی رهگیری موشک های هسته ای استراتژیک روسیه را دارند ، بمنزله  اقدامی برای خنثی کردن توانمندی آفندی هسته ای روسیه محسوب می شود.

این مساله اعتراضات مکرر مقامات  نظامی و سیاسی روسیه را موجب شده است. در این چارچوب ،ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه ، بارها استقرار سامانه های ضد موشکی آمریکا وناتو در اروپا را اقدامی  تهدیدکننده خوانده است.

البته با روی کار آمدن باراک اوباما رئیس جمهوری دموکرات آمریکا شاهد از سر گیری طرح استقرار سامانه های ضد موشکی آمریکا در اروپا در قالبی جدید بودیم که  در چارچوب طرح جدید قرار بود تا سامانه های ضد موشکی در چهار مرحله در اروپای جنوبی و شرقی تا سال 2020 میلادی مستقر شوند که بعدها این طرح تعدیل شده و قرار شد تا استقرار سامانه های ضد موشکی در سه مرحله در کشورهای ترکیه(دریای مدیترانه) ، رومانی و لهستان تا سال 2018 تکمیل شود. در حال حاضر مرحله اول آن در ترکیه ودریای مدیترانه و مرحله دوم آن یعنی  سامانه ضد موشکی در پایگاه هوایی "داسلو" رومانی نیز عملیاتی شده است.

اعتراضات روسیه کاری از پیش نبرد

برخلاف اعتراضات مکرر روسیه ، آمریکا و ناتو بی توجه به این اعتراض ها ، کار در این زمینه را ادامه داده اند. اما اکنون از دیدگاه مقامات ارشد سیاسی و نظامی روسیه ، با تحولات و پیشرفتهای قابل توجهی که این کشور در زمینه تکنولوژی موشک های بالستیک قاره پیما و کلاهکهای محمول آنها صورت داده است ، دیگر سامانه های ضد موشکی آمریکا در اروپا قادر به رهگیری موشکهای بالستیک قاره پیما ویا کلاهک های هسته ای محمول این موشکها نیستند.

بویژه اینکه اخبار پیشرفت های روسیه در این زمینه مقامات آمریکایی را نگران کرده است. در این چارچوب توسعه موشک بالستیک قاره پیمای جدید روسیه موسوم به آر اس -28"سارمات" موجب هراس وحشت آمریکا و هم پیمانانش شده است. موشک سارمات 100 تن وزن داشته و با سوخت مایع کار می کند و از سکوهای زیرزمینی پرتاب می شود و قرار است از سال 2018 عملیاتی شود. سارمات می تواند محموله ای به وزن ده تن را به هر نقطه از زمین حمل کند .

این موشک قادر است از شمالگان تا جنوبگان پرواز کند.

بدین ترتیب روسیه با عملیاتی کردن موشکهای بالستیک جدید خود ، قادر خواهد بود تا براحتی از تور ضد موشکی آمریکا و ناتو در اروپا عبور کند.با این حال مسکو قطع نظر از توانایی فنی برای گذر موشکهای قاره پیمای اش از تور ضد موشکی ، اساسا ادامه استقرار سامانه های ضد موشکی را اقدامی خصمانه علیه روسیه تلقی کرده و کماکان به مخالفت جدی و شدید خود با این مساله ادامه داده است.

      سامانه ضد موشکی آمریکا و ناتو روز 23 اردیبهشت در پایگاه دوسلو Deveselu در180کیلومتری جنوب غربی بخارست در حضور دبیرکل ناتو، مقامات رومانی ،آمریکایی و ناتوعملیاتی شد.هزینه برپایی این پایگاه ضد موشکی 800 میلیون دلار بوده است. بر اساس طرح سامانه ضد موشکی آمریکا و ناتو، رادارها و سامانه های موشکی در برخی کشورهای ناتو از جمله رومانی و لهستان مستقر خواهد شد. سامانه ضد موشکی آمریکا در رومانی شامل یک رادار، چند رهگیر موشکی و سیستم های ارتباطی است که آمریکا هدف از برپایی از آن را حفاظت از متحدان اروپایی خود در برابر کشورهای سرکش اعلام کرده است. 

رابرت ورک معاون وزیر دفاع آمریکا در مراسم افتتاح این پایگاه ضدموشکی این مساله را که این سامانه با هدف حفاظت از اروپا در برابر تهدیدهای موشکی روسیه راه اندازی شده است، تکذیب کرد.سامانه ضدموشکی آمریکا در خاک رومانی در واقع نوع زمین پایه سامانه راداری و موشکی ایجیس است. بخش اصلی این سامانه رادارهایی هستند که پرتاب موشکهای بالستیک را ردگیری و سپس رهگیری می کنند. استقرار این سامانه با استقبال مقامات ارشد رومانی مواجه شده  و در این راستا "کلاوس هانیس" رییس جمهوری رومانی در دیدار با "ینس استولتنبرگ" دبیرکل ناتو با بیان اینکه سامانه ضد موشکی ناتو در غرب این کشور علیه هیچ کشوری نیست، تاکید کرد که رومانی خواهان حضور دایمی دریایی ناتو در دریای سیاه است.

به نظر می رسد رومانی اکنون نقش فعالی در زمینه ایجاد زمینه های لازم برای حضور هرچه بیشتر ناتو در شرق اروپا و دریای سیاه فراهم کرده است. 

این رویکرد مقامات بخارست ، موجب ناخشنودی روسیه شده است.در واقع رومانی اقدامات موثری برای تقویت حضور ناتو در جناح شرقی این پیمان صورت داده است .

یکی از مهمترین این موارد ، توافق با آمریکا و ناتو  برای استقرار سامانه ضد موشکی در پایگاه هوایی داسلو بود که دراردیبهشت 1395(مه 2016 )عملیاتی شد. از دیدگاه روسیه استقرار این پایگاه ضد موشکی در تناقض با پیمان "نیروهای هسته ای میانبرد 1987" است که بر اساس آن استقرار موشکهای هسته ای میانبرد در اروپا  از سوی روسیه و آمریکا منع شده است. 

به گفته مقامات روسی، به دلیل اینکه سکوهای پرتاب ام کا -41 مستقر در پایگاه ضد موشکی آمریکا در رومانی قادر به شلیک موشکهای کروز نیز هستند لذا عملیاتی شدن این پایگاه، بمثابه نقض پیمان 1987 است.

همچنین برغم تهدیدات مسکو ،آمریکا احداث سامانه ضد موشکی در "ردزیکووو" Redzikowo در شمال لهستان و در نزدیکی سواحل دریای بالتیک را آغاز کرد.در این سایت که قرار است ساخت آن تا سال 2018 تکمیل شود، 300 نظامی آمریکایی مستقر خواهند شد. آندژی دودا  رئیس جمهوری لهستان در مراسم آغاز به کار احداث این سایت گفت، این پروژه به سبب آنکه یک زیر ساخت اساسی و دائمی ناتو در این کشور است، موجب افزایش امنیت ملی لهستان می شود.دودا تاکید کرد، لهستان مدت ها است که در انتظار حضور ثابت و دائمی ناتو در این کشور است.سران ناتو در جریان نشست سال 2010 که در لیسبون پایتخت پرتغال برگزار شد، با استقرار سامانه ضد موشکی آمریکا در اروپا موافقت کرد. این پایگاه ضد موشکی بهمراه پایگاه ضد موشکی دوسلو و چهار ناوشکن آمریکایی مجهز به سیستم دفاع موشکی "ایجیس" شبکه‌ای را تشکیل می‌دهند که می‌توانند موشک‌های بالستیک شلیک شده به سمت اروپا را تشخیص داده و آنها را ردیابی و منهدم کنند. ترکیه نیز از سال 2012 میلادی به یک رادار هشدار اولیه ایکس باند مجهز شده که می تواند سیستم دفاع موشکی ایجیس را فعال کرده و اطلاعات حاصل از آنها به رادار دیگری در انگلیس متقل کند. ناوهای جنگی هلندی و دانمارکی نیز با تجهیزاتی که با این سیستم یکپارچه است مجهز شده‌اند. کنترل امور مربوط به این شبکه در پایگاه هوایی آمریکا در" رامشتاین "آلمان انجام می‌شود و اگر چه این سیستم در ظاهر تحت کنترل ناتو است اما در واقعیت تحت مدیریت و تامین مالی آمریکا قرار دارد.

      یک روز بعد از راه اندازی سامانه ضد موشکی آمریکا در رومانی، روسای جمهوری روسیه و آمریکا بر سر ادامه استقرار سامانه های  ضد موشکی در اروپای شرقی از یکدیگر انتقاد کردند.

در حالی که ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه تاکید کرده که نیازی به این سامانه ها نیست، اما باراک اوباما رئیس جمهوری آمریکا تاکید کرده که نگرانی هایی در باره اهداف و اقدامات روسیه وجود دارد.باراک اوباما که اخیرا در کاخ سفید میزبان سران سوئد، نروژ، فنلاند، دانمارک و ایسلند بود، گفت این کشورها و آمریکا از حضور نظامی خصمانه روسیه در منطقه شمال و شرق اروپا نگرانی مشترک دارند. 

رئیس جمهوری آمریکا از روسیه خواست تا فعالیت‌های نظامی اش را مطابق الزامات ومقررات بین‌المللی کند. در عین حال  اوباما در این نشست از لزوم تمدید تحریم ها علیه مسکو به بهانه افزایش حضور نظامی روسیه در مرزهای اروپای شمالی خبر داد.به گفته تحلیلگران ، این سخنان در  واقع واکنش اوباما به سخنان اخیر ولادیمیر پوتین است. در مقابل پوتین در دیدار با مقام‌های ارشد نظامی روسیه گفت:‌ تهدید موشکی هسته‌ای ایران دیگر وجود خارجی ندارد و بنابراین توجیهی برای استقرار سامانه های  ضد موشکی آمریکا در اروپا وجود ندارد. به گفته پوتین، سامانه های ضد موشکی آمریکا در اروپا نقض آشکار پیمان کاهش تسلیحات هسته ای میانبرد 1987 است و این اقدام امنیت بین الملل را به خطر می اندازد و آغازگر مسابقه تسلیحاتی جدید خواهد شد. پوتین با بیان اینکه روسیه وارد این مسابقه نخواهد شد تاکید کرد که مسکو چاره ای جز مقابله با تهدیدات ضد روسیه ندارد. ولادیمیر کومیودوف رییس کمیته دفاعی پارلمان روسیه  نیز سامانه  های ضد موشکی آمریکا را تهدیدی مستقیم علیه روسیه خواند و گفت که مسکو توان نظامی اش را تقویت خواهد کرد.

"دیمتری پسکوف" سخنگوی کاخ کرملین هم در واکنش به استقرار سامانه ضد موشکی آمریکا در رومانی آن را تهدیدی برای امنیت روسیه خواند.ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه نیز در آخرین موضع گیری در این زمینه تاکید کرد دولت آمریکا و شرکای اروپایی آن با استقرار سامانه های ضدموشکی در اروپا توافقنامه های موجود را نقض کرده اند.به گفته وی ،استقرار سامانه ضدموشکی آمریکا در اروپا به معنای مخالفت با مواضع روسیه است.

وی تصریح کرد که ادعای این که اجرای این طرح با هدف مقابله با تهدیدهای موشکی ایران صورت گرفته است نه مقابله با روسیه، چیزی جز فریبکاری نیست.

سخنگوی دیپلماسی روسیه تاکید کرد با توجه به اوضاع موجود، روسیه طبیعتا حق پاسخ متقابل را برای خود محفوظ می دارد.

       روابط روسیه و ناتو در پی الحاق کریمه به روسیه در سال گذشته به شدت سرد شده است.

اوباما نیز که در ابتدای ورود به کاخ سفید سیاست تنش زدایی با روسیه را اتخاذ کرده بود اکنون در پایان کارش با عملیاتی کردن سامانه ضد موشکی در رومانی و آغاز ساخت پایگاه ضد موشکی در لهستان عملا سیاست تنش آفرینی با روسیه را دنبال می کند. در واقع روند رویارویی غرب و روسیه که اکنون در قالب تقابل روسیه و ناتو تبلور یافته است ، در حال گسترش است. بحران در اوکراین تنش میان روسیه و غرب را افزایش داده است و ناتو تلاش می کند به بهانه این بحران نفوذ خود را در شرق اروپا گسترش دهد.در عین حال از دیدگاه روسیه توسعه هر چه بیشتر سامانه های ضد موشکی آمریکا و ناتو که توانمندی رهگیری موشک های هسته ای استراتژیک روسیه را دارند ، بمنزله  اقدامی برای خنثی کردن توانمندی آفندی هسته ای روسیه محسوب می شود.این مساله اعتراضات مکرر مقامات  نظامی و سیاسی روسیه را موجب شده است. در این راستا ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه ، استقرار سامانه های ضد موشکی آمریکا وناتو در اروپا و نیز افزایش تحرکات ناتو به ویژه در اروپای شرقی را اقداماتی  تهدیدکننده خوانده است.

روسیه در واکنش به ادامه استقرار سامانه های ضد موشکی ناتو آمریکا در شرق اروپا یعنی در رومانی و لهستان اقدامات دفاعی زیادی انجام داده است. از جمله مهمترین این اقدامات تشکیل یک نیروی مستقل به نام نیروی هوافضا بوده است که وظیفه دفاع از حریم هوافضایی روسیه را بر عهده دارد. در واقع رادارهای پیش اخطار مستقر در نقاط مرزی مختلف روسیه زیر نظر این نیرو فعالیت  می کنند. از جمله دیگر اقدامات روسیه ، استقرار شمار نامشخصی از موشکهای هسته ای تاکتیکی اسکندر در منطقه کالینینگراد در مجاورت مرزهای لهستان است. روسیه قبلا تهدید کرده بود که به عنوان اقدامی برای مقابله با سامانه های ضد موشکی ناتو و آمریکا، موشک‌های اسکندر را که قادر به حمل کلاهک‌های هسته ای یا متعارف هستند، در منطقه کالینینگراد مستقر خواهد کرد. در کنار این اقدامات ، روسیه به صورت جدی تهدید کرده است که در صورت  پافشاری آمریکا در زمینه برپایی سامانه های ضد موشکی در اروپا ، از پیمان کاهش تسلیحات استراتژیک هسته ایی موسوم به " استارت-2" خارج خواهد شددر عین حال مقامات نظامی روسیه بر توانمندی موشکهای بالستیک قاره پیمای روسیه در گذر از سامانه های ضد موشکی ناتو تاکید می کنند .از جمله سرگئی شویگو وزیر دفاع روسیه در فوریه 2014 اعلام کرد که توانایی‌های موشکی هسته‌ای روسیه در زمره مدرن‌ترین‌ توانمندی های نظامی هسته ای در جهان به شمار می‌رود.این در حالی است که با وجود اقدامات متقابل روسیه ، شواهدی در باره عقب نشینی ناتو و آمریکا از موضع خود در زمینه ادامه استقرار سامانه های ضد موشکی در اروپا  بویژه در دو کشور رومانی و لهستان بچشم نمی خورد.