نمایش فیلم‌های خارجی، زمینه آشنایی با دستاوردهای فرهنگی ملل مختلف

به گزارش خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما؛ حسام الدین آشنا امروز در همایش «اکران فیلم خارجی، فرصت‌ها و تهدیدها برای سینمای ملی» به ایراد سخنرانی پرداخت.

وی در مقدمه سخنانش با ابراز خرسندی از برگزاری این همایش همزمان با سی و چهارمین جشنواره جهانی فیلم فجر گفت: این گردهمایی فرصت و تمرین مناسبی برای دستیابی به چشم اندازهای جدید در طرح و حل مسائل مختلف کشور است؛ چیزی که در مقطع کنونی شدیداً به آن نیاز داریم. 

وی با اشاره به مسائل مختلف پیش روی دولتمردان و پایان یافتن فرصت آزمون و خطا و شکست افزود: فراخوان و تقاضای اجتماعی که طی چند سال اخیر برای کارآمدی تصمیم ها و اقدامات در کشور شکل گرفته است زمان مند است و پاسخ درست و موثر به این فراخوان عمومی از اهمیت زیادی برخوردار است. 

حسام الدین آشنا در سخنانش با تمرکز بر مقوله سینما و دیپلماسی گفت: به موازاتی که تکنیک و تحول تکنیکی خود را بر ساختار و فرم فیلم ها تحمیل کرده است، محتوا نیز تحت تاثیر تنوع گفتمانی، تحول، تنوع و تکثر پیدا کرده است و در نتیجه سینما مرزهای سنتی از قبیل زبان، جغرافیا و ... را در نوردیده است. 

وی در ادامه با اشاره به رشد سریع تکنولوژی ها بر ضروری بودن دیپلماسی سینما تاکید کرد و افزود: تعاملات فرهنگی و اقتصادی بین المللی در حوزه صنعت سینما را باید به عنوان یک مساله در سیاستگذاری فرهنگی در چنین متنی از تحولات درک کرد.

حسام الدین آشنا با اشاره به شرایط پساتحریم گفت: از نظر من برجام بیش از آنکه عنوان یک مقطع زمانی باشد عنوان یک الگوی حل مساله است؛ به این معنی که در مشکلات بغرنج و مزمن، باید در مدت زمان معینی و با ارجاع به شرایط واقعی و نه توهمی و از طریق تشریک مساعی طرف های درگیر چاره جویی شود؛ ابتکار طرح مساله اکران فیلم خارجی در چنین شرایطی میتواند با نگاه به این الگوی حل مساله صورت گیرد. 

وی ادامه داد: پس از توافق هسته ای، فضای مساعد بین المللی برای همکاری های منطقه ای و جهانی فراهم شده است؛ فرصتی برای استفاده از اهرم تعاملات و بازار بین المللی برای رونق صنعت سینما در کشور به وجود آمده است، بنابراین می توان گفت شرایط موجود از هر حیث برای تامل در مسائل مرتبط با تعاملات بین المللی در حوزه تولید و پخش فیلم مناسب است.

حسام الدین آشنا با اشاره به رویکردهای کاملا متمایز پیش و پس از انقلاب درباره اکران فیلم های خارجی گفت: اکران فیلم های هندی، آمریکایی و مصری در دهه 1340 و فیلم های هنگکنگی، ایتالیایی و هندی در دهه 1350 توسط بخش خصوصی به تضعیف یا توقف تولید فیلم داخلی در سال 1356 (تولید 8 تا 9 فیلم) منتهی شد. 

وی افزود: با پیروزی انقلاب دولت با تأسیس بنیاد سینمایی فارابی ورود و اکران فیلمهای خارجی را که غالبا محصول اروپای شرقی بودند به انحصار خود درآورد و نمایش عمومی فیلم های خارجی با ظهور سیستم های نمایش خانگی و اعمال محدودیت های بیشتر از جانب امور سینمایی کشور، آهسته آهسته تقریبا به فراموشی کامل سپرده شد. 

حسام الدین آشنا گفت: کم شدن توجه به نمایش عمومی فیلم های خارجی و رونق تولید فیلم های بلند ایرانی در دهه های 70 و 80 به علاوه محدودیت ظرفیت سالن های نمایش باعث دور ماندن فیلم های خارجی از سینمای ایران شد و در نهایت اینکه آنچه امروز شاهدش هستیم اکران فیلم های خارجی به صورت تک سانس و تنها در برخی از پردیس های تهران و برخی سینماهای شهرستان هاست.

وی ادامه داد: بخش خصوصی در عوض فعالیت در صنعت قانونی سینما، وارد صنعت غیرقانونی شده است که علاوه بر آنکه در گذشته و امروز مالیات نمی پردازد و تحت نظارت نیست، بلکه یک شبکه و صنعت غیررسمی و منافع سازمان یافته در این عرصه ایجاد شده است که امروز در مقابل اصلاحات لازم برای ساماندهی به اقتصاد سینما مقاومت می کند. 

حسام الدین آشنا گفت: دولت با این سیاستگذاری صرفاً به ایجاد میراث نهادی مضر و مقاوم در مقابل اصلاحات اقدام کرده است و تنها خود را از نظارت و دستیابی به منابع مالیاتی، اشتغالزایی، و رضایت عمومی ناشی از مشارکت گسترده تر مردم در حیات فرهنگی محروم ساخته است، این مصداق خوردن همزمان چوب و پیاز است.

وی افزود: شاکله کلی سینمای روی پرده ایران، فاقد توازن های مختلف است؛ توازن اقتصادی، توازن محتوایی، توازن در ژانرها، و توازن از نظر تنوع فرهنگی در سینمای ایران مفقود است.

حسام الدین آشنا گفت: هنر و سینما به طور خاص ابزاری برای شناخت بین فرهنگی نیز هست، حال آنکه سیاست عدم پخش فیلم خارجی، مردم ما را از شناخت دستآوردهای فرهنگی مثبت و ارزشمند کشورهای دیگر بازداشته است، حال آنکه ابعاد منفی سینمای اکشن، خشن، وحشت و جنسیت محور جهان در کشور اثرگذار شده است.

مشاور فرهنگی رئیس جمهور ادامه داد: تصور کنید مردم ایران به سیاست های ما در زمینه عدم نمایش فیلم خارجی کاملاً پایبند بودند، به این ترتیب میلیون ها ایرانی از دیدن هزاران اثر سینمایی برجسته محروم مانده بودند و مردم از تأمل در شاهکارهای سینما و تأمل در دستآوردهای فرهنگی و هنری ملل مختلف محروم می ماندند.

حسام الدین آشنا گفت: سیاست انزوا به عنوان یک راهبرد فرهنگی، دو سویه داشت؛ این سیاست از یک سو مانع حضور سینمای ایران در جهان شده و از سوی دیگر تلاش کرده است که مانع از حضور سینمای جهان در ایران شود. 

وی ادامه داد: این سیاست در ممانعت از رشد سینمای غیرجشنوارهای ایران در جهان کاملاً موفق بوده است و در ممانعت از حضور سینمای جهان در زیست جهان ایرانی کاملاً شکست خورده است، همه مسأله این است که گروهی نخواستند ایرانیان، دنیای بیرون را از زاویه ای متفاوت از زاویه نگاه ایشان ببینند، اما موفق نشدند. 

حسام الدین آشنا درباره این سیاست تصریح کرد: این سیاست در قبال کتاب، مجله، ادبیات و سایر محصولات فرهنگی نیز اعمال شده است لیکن هرگز مردم را از دسترسی به بخش‌های زیادی از تولید فرهنگی خارجی بازنداشته است، لیکن این ناکامی به عدم رشد سینمای ایران در جهان، حضور غیرشفاف سینمای جهان در ایران، شکل گیری اقتصاد غیررسمی فیلم، شکل گیری ذائقه و عادات فرهنگی نامناسب در مردم از جمله عادت کردن به دیدن فیلم غیرمجاز و در دسترس قرار گرفتن سخیفترین بخش سینمای خارجی در ایران منتهی شد.

حسام الدین آشنا در ادامه گفت: اتخاذ و عملی کردن سیاست اکران فیلم خارجی مانند هر سیاست دیگری دارای ابعاد و آثار متفاوتی است.

وی افزود: این اقدام می تواند به افزایش گرایش مخاطبان سینما به این هنر و آشتی آن ها با سینما منتهی شود، از حیث محتوی، ورود و اکران فیلم های خارجی به توسعه و تنوع ژانرهای تولید فیلم در کشور کمک می کند و از طریق افزایش انتخاب تماشاگران به رغبت بیشتر آنان به سینما یاری رساند. 

حسام الدین آشنا گفت: رفع انحصار اکران از دیگر فواید این سیاست است؛ اکران فیلم های خارجی نه تنها از طریق مقایسه شدن فیلم های استاندارد و با کیفیت جهانی با فیلم های ایرانی می­تواند به تولید و توزیع و ارتقا سطح سواد بصری مخاطب کمک کند بلکه می­تواند باعث افزایش کیفیت تولیدات داخلی نیز بشود و تهیه ­کنندگان را به رعایت اصول کیفی فیلمسازی الزام بیشتری بخشد. 

وی ادامه داد: در عین حال می­توان با اکران رسمی فیلم های خارجی سود حاصل از گردش مالی آن را در اقتصاد به جریان انداخت و از قاچاق فیلم توسط قاچاقچیان جلوگیری کرد.

حسام الدین آشنا گفت: تجربه ورشکستگی سینما در دهه 1350، متعاقب ورود و اکران گسترده فیلمهای ارزان قیمت و بی کیفیت نشان می دهد که ملاحظاتی در این مورد باید رعایت شود؛ محدودیت و کمبود سالن و اختصاص سالن­های اندک موجود به فیلم خارجی نیز یکی از تهدیدهای بالقوه است که برای رفع آن باید تمهیداتی اندیشید که مهمترین آن، علاوه بر انتخاب مناسب و باکیفیت فیلم ها، افزایش تعداد سالن هاست. 

وی ادامه داد: موضوع کپی رایت نیز از مسائل جدی فیلم های خارجی است؛ پخش بدون پرداخت کپی رایت می­تواند تبعات حقوقی و اقتصادی و حتی سیاسی برای کشور داشته باشد، در صورت شکایت مالکان این فیلم ها به کنوانسیون «برن»، این کنوانسیون که موظف است به رعایت حقوق اعضای خود عمل کرده و استیفای حق کند.

مشاور فرهنگی رئیس جمهور با اشاره به ملاحظات اتخاذ سیاست اکران فیلم خارجی گفت: با توجه به محدودیت­های مورد اشاره در عرصه­های زیرساختی (کمبود سالن)، عرصه فرهنگی (عدم تناسب محتوا و فرم فیلمهای روز جهان با فرهنگ کشور)، عرصه حقوقی (عضو نبودن ایران در کنوانسیون های مرتبط با کپی رایت) و همچنین عرصه مدیریتی (انتخاب فیلمهای بی کیفیت برای اکران) ضروری است که اتخاذ هر رویکردی در این خصوص با تمهیدات دقیق و کارشناسی در هر یک از بخش­های مورد اشاره باشد. 

وی افزود: راهبرد اتخاذ شده باید دارای انعطاف پذیری باشد و قابلیت تطبیق با سایر عناصر زمانی و فرهنگی و اجتماعی و سیاسی را داشته باشد؛ به تعبیری اتخاذ یک راهبرد و برنامه اقدام (مثلا سهم بیست درصدی اکران خارجی) به شکل ثابت و مطلق نباشد و با توجه به مقتضیات نظام سینمایی کشور (مثلا فصول رونق و رکود اکران داخلی) قابل افزایش یا کاهش باشد.

وی تاکید کرد: عصر قوانین و سیاستهای ثابت و سخت به پایان رسیده و زمان تنظیم گری و مقررات گذاری بهتر فرا رسیده است؛ انسان ها، نهادها، ابزارها، ذائقه ها و مرزها منعطف شده اند و در نتیجه سیاست های ناظر بر رفتار انسان ها و تنظیم کننده ذائقه ها و مصرف فرهنگی ایشان نمی تواند غیرمنعطف باشد.

حسام الدین آشنا گفت: سیاست سازمان سینمایی برای افزایش و اقتصادی کردن سالن های نمایش یک سیاست اساسی و اصولی و پایه سیاست های دیگر است، دیجیتال کردن سالن های نمایش و بلیط الکترونیک فرایندی است که مکمل تسهیل نمایش فیلم است.

وی افزود: سیاست سوم، ایجاد سامانه نمایش درخواستی (سند) با مشارکت وزارت ارشاد، وزارت ارتباطات، اپراتورهای مخابراتی، شرکت های تهیه و توزیع فیلم و تجمیع کنندگان محتواست؛ این سامانه عرصه وسیعی برای تولید و تأمین محتوای انتخابی فراهم می کند به گونه ای که کاربران بتوانند گزینه های انتخاب بسیار متنوع و غنی پیش رو داشته باشند.

وی گفت: پیوستن به کنوانسیون بین المللی کپی رایت، کلید ورود به تجارت جهانی محصولات فرهنگی است؛ این کنوانسیون تضمین کننده حقوق مالکان محصولات فرهنگی ایرانی و خارجی است و دولت ایران می تواند پس از پیوستن به این کنوانسیون، با استناد به تعهدات بین المللی خود با قاطعیت بیشتری با قاچاق محصولات فرهنگی مقابله کند، اگرچه قبلاً نپیوستن به این کنوانسیون توجیهاتی داشت اما اکنون فقط تأمین کننده منافع قاچاقچیان و اقتصاد غیررسمی محصولات فرهنگی است.

وی گفت: آزادسازی مدیریت شده نمایش و اکران فیلم های خارجی مستلزم نظارت فعال بر کیفیت فرهنگی فیلم های خارجی نیز هست؛ نهادی که می خواهد چنین نظارتی را اعمال کند باید ماهیت فرهنگی، و دغدغه های نظارتی آن فراتر از معیارهای دولتی باشد و مستقل از گروه های ذینفع و دولت در عرصه سینما باشد؛ شکل دادن به این نهاد تنظیم گر یا رگولاتوری، احتمالاً مهمترین چالش سیاستگذاری و اجرا در عرصه نمایش و اکران فیلم خارجی است. 

حسام الدین آشنا گفت: این نهاد ملی باید با تصویب مجلس ولی مستقل از دولت و بخش تجاری، ولی معتبر و دارای سرمایه اجتماعی تشکیل شود تا بتواند با بیطرفی مجری یک سیاست فرهنگی متوازن و متناسب با شرایط بین المللی جهان امروز باشد؛ این نهاد ملی و مدنی می تواند بر اساس مشارکت منتقدان و محققان سینمایی، متخصصان رسانه ها و ارتباطات، انجمن های علمی حوزه ارتباطات، سینما، روانشناسی، جامعه شناسی، علوم تربیتی، دینی و اقتصادی؛ نمایندگان دولت، قوه قضائیه و مجلس و بخش خصوصی سینما تشکیل شود؛ چنین ترکیبی میتواند جایگزینی برای شورای عالی سینمایی سیاستزدهای باشد که متأسفانه از ابتدا مرده متولد شد.

همایش «اکران فیلم خارجی: فرصت ها و تهدیدها برای سینمای ملی» همزمان با برگزاری جشنواره جهانی فیلم فجر با حضور مدیران فرهنگی و سینمایی کشور، نمایندگان صنوف سینما، اساتید و دانشجویان، در دانشکده سینما و تئاتر برگزار شد.