مـروری بر معیـارهای اخبـار توسـعه

پژوهش خبری: در دهه 1960، در همان حال که متخصصان و محققان آمریکایی ارتباطات جمعی با تکیه بر نظریه‌ها و الگوهای غربی رشد و توسعه، نقش توسعه بخشی وسایل ارتباط جمعی را ترویج می‌کردند و از آثار مثبت مطبوعات، رادیو، تلویزیون و سینما در پیشرفت جهان سوم دفاع می‌کردند، برخی از روزنامه‌نگاران و کارشناسان ارتباطی کشورهای در حال توسعه آسیایی با رویکردی اصلاحی به این الگوها و نظریه ها بر ضرورت توجه به روزنامه نگاری برای توسعه تاکید کردند.

بنیاد مطبوعات آسیا که در اوت 1967 با همکاری عده ای از مدیران مطبوعات و روزنامه‌نگاران کشورهای جنوب و جنوب شرق آسیا و کمک‌های مالی بنیاد فورد آمریکا، با تکیه بر هدف تربیت روزنامه‌نگاران در خدمت توسعه در مانیل پایتخت فیلیپین تأسیس شد، از پیشگامان این نوع  

روزنامه نگاری در کشورهای جهان سوم به شمار می‌رود.

این بنیاد از همان آغاز فعالیت‌های خود، برای ایجاد دوره‌های ویژة آموزش روزنامه‌نگاری برای توسعه، به تلاش پرداخت و با همکاری برخی از مدارس و موسسات عالی روزنامه‌نگاری کشورهای آسیایی مثل انستیتوی مطبوعات هند، بنیاد مطبوعات اندونزی و انستیتوی مطبوعات مالزی برنامه‌های خاصی در مورد شناخت مسائل مربوط به رشد اقتصادی و توسعه اجتماعی و شیوه‌های جدید خبرنگاری و گزارشگری فعالیت‌ها و اقدام‌های توسعه بخش تربیت داد.

علاوه بر برنامه‌های مخصوص آموزشی، بنیاد مطبوعات آسیا، در فاصله سالهای 1967 تا 1977 ، حدود 50 مورد سمینار و برنامه کار عملی و کارآموزی در ممالک مختلف آسیایی برای روزنامه نگاران این منطقه برگزار کردند.

انتشار نشریه هفتگی داده‌های آسیا در مورد پژوهش‌های مربوط به توسعه اجتماعی و اقتصادی و سیاسی ممالک مختلف آسیایی و نیز نشریات حاوی اطلاعات و آمار و ارقام گوناگون درباره این کشورها از دیگر فعالیت‌های بنیاد مطبوعات آسیا می‌باشد.

· معیارهای اخبار توسعه

یکى از حامیان روزنامه‌نگارى توسعه، «ناریندر آگاروالا» (Narinder Aggarwala)، روزنامه‌نگار هندى و مسئول پیشین ارتباطات در «برنامه توسعه ملل متحد در آسیا و اقیانوسیه» است. آگاروالا، همانند دیگر پژوهشگران ارتباطات، معتقد است که خبرنگاران غربى معمولاً تمایل به گزارش اخبار هیجان‌انگیز (Sensational news)، عجیب و استثنائى دارند و خبرهاى مربوط به توسعه و پیشرفت‌هاى کشورهاى در حال توسعه را نادیده مى‌گیرند. آگاروالا معتقد است که روزنامه‌نگارى که در بخش (سرویس) توسعه روزنامه فعالیت مى‌کند باید به‌صورت انتقادی، مناسبت برنامه‌هاى توسعه را از جنبه نیازهاى محلى و ملى مورد ارزیابى قرار دهد. تأثیر این برنامه‌ها را به‌صورتى که توسط مسئولان دولتى ادعا شده و واقعیت موجود، مورد بررسى قرار دهد. به‌عبارت دیگر، روزنامه‌نگار باید به روزنامه‌نگارى تحقیقى یا گزارشگرى تحقیقى بپردازد.

پیشگامان روزنامه‌نگارى توسعه یادآورى مى‌کنند، چنانچه گزارشى داراى حداقل یکى از معیارهاى زیر باشد، مى‌توان در آن آثارى از روزنامه‌نگارى توسعه را ملاحظه کرد. نمودار زیر معیارهای اخبار توسعه را به طور اجمالی نشان می دهد و در ادامه به تشریح هر یک از این معیارها پرداخته شده است.

1ـ تأکید بر فرآیند‌ها

آیا مطلب، بر «فرآیندهاى توسعه» تأکید دارد یا «رویداد‌ها»؟

در روزنامه‌نگارى توسعه، ضمن توجه به رویداد‌ها، توجه خاص به فرآیند‌ها است. در روزنامه‌نگارى توسعه، گزارش آنچه روى داده است، ضرورت دارد، ولى کافى نیست. روزنامه موفق روزنامه‌اى است که به موضوع‌ها و مسائل جامعه توجه خاص داشته باشد و گزارش‌هاى تحقیقى و تشریحى تهیه کند. همان‌طور که در گزارش کمیسیون مک‌براید آمده است، «گرسنگی»، یک فرآیند است، در حالى‌که «اعتصاب غذا»، رویدادى بیش نیست. مثال دیگر: «افزایش حقوق کارکنان دولت توسط مجلس»، یک رویداد است. در حالى‌که «بررسى وضعیت معیشتى کارکنان دولت،» یک فرآیند است و موضوعى است که قابل بررسى و تحقیق مى‌باشد. تهیه یک گزارش تحقیقی، گفتگو با کارمندان دولت، کار‌شناسان و متخصصان و بررسى آثار اقتصادی، اجتماعى و فرهنگى این موضوع و پیامدهاى آن در جامعه، گامى به‌سوى روزنامه‌نگارى توسعه محسوب مى‌شود.

2ـ نگاه انتقادى به برنامه‌ها

آیا مطلب، حاوى بررسى دقیق و انتقادى طرح‌ها، برنامه‌ها، سیاست‌ها، مسائل و یا موضوع‌هاى توسعه است؟

اگر مطلب به مسئله یا موضوعى از دید انتقادى بنگرد، در این صورت جنبه‌هاى مثبت و منفى آن را مورد ارزیابى قرار مى‌دهد و از حالت عادى به گزارشگرى تشریحى یا تحقیقى تبدیل خواهد شد.

3ـ تأکید بر نیازهاى واقعی و مشارکت مردم

آیا مطلب به بررسى طرح‌ها، برنامه‌ها، سیاست‌ها، مسائل و پا موضوع‌هاى توسعه با توجه به نیازهاى محلی، منطقه‌اى و ملى مى‌پردازد؟

جلب مشارکت مردم براى نائل شدن به هدف‌هاى توسعه ملى بدون آگاهى آنان از برنامه‌ها و مناسبت این برنامه‌ها با زندگى محلی، منطقه‌اى و ملى مردم میسر نیست. یکى از معیارهاى روزنامه‌نگارى توسعه، تأکید بر مناسبت برنامه‌ها و سیاست‌هاى توسعه با نیازهاى واقعى جامعه است.

4ـ ارائه سابقه موضوع‌ها و طرح‌ها

آیا مطلب، اطلاعاتى راجع به سابقه و زمینه طرح‌ها، سیاست‌ها، مسائل و موضوع‌هاى توسعه ارائه مى‌دهد؟

در بسیارى از موارد، براى شناخت موضوع‌ها و رویداد‌ها، آگاهى از زمینه و سابقه رویداد‌ها ضرورت دارد. گزارش حقایق پراکنده در بسیارى از موارد گمراه‌کننده است. در برخى از موارد حتى لازم است روزنامه‌نگار موضوع‌ها و رویداد‌ها را در چارچوب تاریخى گزارش کند تا اهمیت و برجستگى آن آشکار شود.

5ـ پیش‌بینى نیازهاى آینده

آیا مطلب، به پیش‌بینى آینده در خصوص نیازهاى توسعه توجهى دارد؟

پیش‌بینى آنچه در آینده مورد نیاز مردم در برنامه‌ها است کارى نیست که خبرنگار توسعه به تنهائى از انجام آن برآید. در این خصوص او باید با کار‌شناسان مربوط به گفتگو و مصاحبه عمقى بنشیند و دیدگاه‌هاى آنان را براى روشن کردن افکار عمومى در این خصوص جویا شود.

6ـ تأثیر برنامه‌ها بر مردم

آیا مطلب، توجهى در خصوص تأثیر طرح‌ها، برنامه‌ها، سیاست‌ها، مسائل و موضوع‌هاى توسعه بر مردم دارد؟

بسیارى از طرح‌ها، برنامه‌ها، سیاست‌هاى توسعه کوشش در تغییر زندگى انسان‌ها دارد. بنابراین آگاهى آنان از تأثیر برنامه‌هاى توسعه در وضعیت زندگى آنان در زمان حال و آینده، مى‌تواند مشارکت آنان را در تداوم برنامه‌هاى توسعه محلی، منطقه‌اى و ملى جلب کند.

7ـ مقایسه فرآیند توسعه در سایر مکان‌ها

آیا مطلب، کوششى در مقایسه بین فرآیندهاى توسعه در مناطق دیگر مملکت یا سایر کشور‌ها دارد؟ گرچه عامل مجاورت جغرافیائى به‌عنوان یکى از ارزش‌هاى خبرى مطرح است، با این حال گزارش فعالیت‌هاى مربوط به توسعه در سایر مکان‌ها مى‌تواند عامل تحریک‌کننده براى مشارکت مردم باشد.

8ـ مقایسه طرح اولیه و اجرا شده

آیا مطلب، طرح اولیه را با آنچه اجرا شده مقایسه مى‌کند؟ در برخى از موارد، به دلایلى نظیر کمبود بودجه، سوء مدیریت و نارسائى‌هاى دیگر طرح اولیه، با آنچه نهایتاً اجرا شده تفاوت بسیار دارد و حتى در مواردى کاملاً متفاوت است. در این موارد است که روزنامه‌نگارى تحقیقى به کمک روزنامه‌نگارى توسعه مى‌آیند تا حقایق را روشن کند.

9ـ بررسى ادعاء موفقیت برنامه‌ها

آیا مطلب، به بررسى ادعاء موفقیت برنامه‌ها توسط مقامات دولتى مى‌پردازد؟ در اینجا نیز نقش روزنامه‌نگارى تحقیقى حائز توجه است. بررسى برنامه‌هائى که مخارج بسیار صرف انجام آن شده و موفقیتى که مورد ادعاء کارگزاران است، از مواردى است که باید مورد توجه روزنامه‌نگارى توسعه قرار گیرد.

10ـ نیازهاى مردم

آیا مطلب، اشاره‌اى به نیازهاى مردم دارد؟ روزنامه‌نگار باید از نیازهاى محلی، منطقه‌اى و ملى مردم کشور خود آگاه باشد تا بتواند در گزارشگرى توسعه موفق باشد. او باید ضمن آگاهى از جزئیات برنامه‌هاى توسعه در کشور خود، نیازهاى تأمین نشده مردم را بشناسد و در معرفى آن به برنامه‌ریزان بکوشد.

نتیجه گیری

در مجموع آنچه از این معیار‌ها برمى‌آید و م‌ توان نتیجه گرفت این است که:

ـ روزنامه‌نگارى توسعه بر مردم و نیازهاى آنان تأکید دارد.

ـ روزنامه‌نگارى توسعه الزاماً گزارش مثبت از رویداد‌ها نیست.

ـ روزنامه‌نگارى توسعه فقط به موضوع‌هاى اقتصادى توجه ندارد.

ـ روزنامه‌نگارى توسعه یک روزنامه‌نگارى تحقیقى است.

ـ روزنامه‌نگارى توسعه یک روزنامه‌نگارى انتقادى است.

ـ روزنامه‌نگارى توسعه یک روزنامه‌نگارى تشریحى است.

ـ روزنامه‌نگارى توسعه یک روزنامه‌نگارى عین‌گرا است.

ـ روزنامه‌نگارى توسعه توجیه‌کننده برنامه‌ها و سیاست‌هاى دولت حاکم نیست.

ـ روزنامه‌نگارى توسعه توجه بیشتر به فرآیند‌ها دارد و موضوع مدار است.

ـ روزنامه‌نگارى توسعه علاوه بر توجه به چهار عنصر خبر (که؟ چه؟ کجا؟ و کی؟) به عناصر «چرا؟» و «چگونه؟» توجه خاص دارد. در بین ارزش‌هاى خبری، اهمیت «دربرگیری» از اهمیت «شهرت» بیشتر است. ارزش خبرى «برخورد» نیز قابل توجه است.

.............................................................................

پژوهش خبری//علی اصغر سلیمانیان