دوری اتحادیه عرب از اهداف شکل گیری

آزادی از سلطه بیگانگان و تحقق وحدت عربی- اسلامی مهمترین اهداف تشکیل اتحادیه عرب بودند که پس از اخراج نیروهای فرانسوی از سوریه و تشکیل رژیم  اسراییل ، تاسیس این اتحادیه را در جهت اتحاد بیشترکشورهای عربی در مقابل این رژیم ضروری کرد.

اتحادیه عرب با نام کامل اتحادیه کشورهای عربی و به زبان عربی: جامعه الدول العربیه یک سازمان بین المللی ، منطقه‌ای و شامل کشورهای عمدتاً عربی ِجنوب غرب آسیا و شمال افریقا است. این اتحادیه در 22 مارس 1945   با 6 عضو مؤسس  مصر ، عربستان ، عراق ، سوریه، اردن  ولبنان بنیان نهاده ‌شد و یمن  نیز چند روز بعد در 5 مه 1945 به آن پیوست. 

این اتحادیه 22 عضو اصلی و 4 عضو ناظر داشت ولی عضویت سوریه از نوامبر 2011 به حالت تعلیق درآمد .

در حال حاضر اتحادیه عرب تمام کشورهای عرب ( 21 کشور از آسیا و آفریقا و سازمان آزادی بخش فلسطین) را دربرمی گیرد که عبارتند از:   مصر ، عراق ، یمن، لیبی ، مغرب ، تونس ، امارت ، بحرین ، قطر ، عربستان ، الجزایر ، لبنان ، موریتانی ، اردن ، جیبوتی، کومور ، اریتره ، سومالی ، سودان ، عمان و فلسطین .

پیشینه تاریخی تشکیل اتحادیه عرب

از همان ابتدا که در سال 1930 «نوری سعید» از سیاستمداران برجسته عراقی نزدیک به انگلستان ایده اتحاد کشورهای عربی را مطرح کرد، «عبدالعزیز ابن سعود» پادشاه و بنیانگذار کشور عربستان و نزدیک به انگلستان به صورت رقیبی جدی در مقابل او عرض اندام کرد؛ حمایت انگلیس از ناسیونالیسم عربی، به اندیشه مزبور قوت بخشید وسپس مصر نیز به عنوان رقبای عراق و عربستان وارد جنبش سیاسی اعراب برای وحدت شد. 

در واقع تشکیل اتحادیه عرب را می توان زاییده تجدید ناسیونالیسم ملت های عربی از یک سو و تایید دولت انگلستان در سال 1941 به وسیله «آنتونی ایدن»، وزیر خارجه وقت انگلیس از سوی دیگر تلقی کرد، به عبارت دیگر در فاصله دو جنگ جهانی، جنبش های آزادی بخشی در جهان عرب شکل گرفتند که در مرحله اول خواهان استقلال کشورهای عربی و در مرحله دوم خواستار وحدت و تشکیل حکومت واحد عربی بودند، به همین دلیل انگلیس در فوریه 1943 موافقت ضمنی خود را با تشکیل چنین اتحادیه ای اعلام کرد و سرانجام در نشست اسکندریه در مصر با امضای موافقتنامه اسکندریه اتحادیه عرب شکل گرفت.

اهداف شکل گیری و عملکرد اتحادیه عرب 

آزادی از سلطه بیگانگان و تحقق وحدت عربی مهمترین اهداف تشکیل اتحادیه عرب عنوان شده اند و مخصوصا پس از اخراج نیروهای فرانسوی از سوریه و تشکیل  رژیم  اسراییل در منطقه عامل دیگری نیز بر لزوم همکاری کشورهای عربی افزوده شد.

از بررسی عملکرد این اتحادیه آشکار می شود، اتحادیه عرب با جود آرمان های یاد شده، در عمل چندان موفق نبوده است چون تا به حال نه تنها نتوانسته است به وحدت دولت های عربی کمکی کند، بلکه در برخی موارد مانع وحدت بین آنها نیز شده که در این باره می توان به اتحاد کشورهای مصر، سوریه، لیبی و یمن اشاره کرد.

اختلاف های شدید موجود بین رژیم های حاکم بر اعضای اتحادیه و اهداف و منافع متضادشان در امور داخلی و سیاست خارجی، اتحادیه عرب را به سازمانی ناتوان و ضعیف تبدیل کرده است.

 آرمان های سیاسی اتحادیه عرب

اتحادیه عرب با این هدف شکل گرفت تا از منافع کشورهای عربی دفاع کند، اما پیش از هر چیز باید تاکید کرد، اتحادیه عرب برای تحقق این هدف طرح سیاسی خاصی داشته که در «مقابله» و «ستیز» خلاصه می شود، اما این طرح از ابتدا موفقیتی درپی نداشته و نتوانسته به اعراب مقابل اسرائیل که در 1948 اعلام وجود کرده، کمکی کند و طرح دفاع مشترک اعضاء نیز که در 1950به تصویب رسید مثمر ثمر واقع نشد. چنانچه در قبال وقایع سال های 1956 (بحران سوئز)، جنگ 1967 و 1973 اعراب و اسرائیل نیز چندان راهگشا نبود و کاری از پیش نبرد. از لحاظ نظامی نیز اقدامات اتحادیه بسیار ناامید کننده بوده است. 

بحران های اتحادیه عرب

 همچنین این اتحادیه به دلیل بحران های شدیدی که دامن گیر آن بوده، با مشکلاتی مواجه شده که موجب بروز شکاف هایی در آن شده است، مثلا کشورهای عضو این اتحادیه همواره به مصر و همچنین به موضع گیری های سیاسی متفاوت اردن از اتحادیه، به دیده ی تردید نگریسته اند. عراق نیز با اتحادیه به لحاظ عضویت در پیمان بغداد یا مسئله کویت اختلافات عمیقی داشته است. پس از انعقاد پیمان کمپ دیوید که بین کشورهای عرب شکافی عمیق بوجود آورد و مصر را از صف مقدم جبهه کارزار علیه اسرائیل جدا و او را در کنار این رژیم اشغالگر قرار داد. مقر اتحادیه عرب در 1977 از قاهره به تونس انتقال یافت و کشورهای عرب تصمیم گرفتند، مصر را از اتحادیه اخراج کنند، ولی مجددا از سال 1984-1983 مصر به تدریج با کشورهای عرب روابطش را بهبود بخشید، طوری که مجددا اواخر دهه 1980 به اتحادیه بازگشت و مقر اتحادیه نیز در 31 اکتبر 1990 به قاهره انتقال یافت.

موانع همگرایی در اتحادیه عرب

زمینه های همگرایی در میان اعضاء ، مانع تحکیم و تقویت این همگرایی در میان اعضای اتحادیه شده که مهمترین آن وجود رژیم های دیکتاتوری چون عربستان سعودی است، رژیمی که حتی قادر به درک مناسب منافع ملی خود نیست، چه رسد به این که قادر به گذار از مصالح ملی به سوی تصمیمات و منافع مشترک منطقه ای باشد. 

این درحالی است که باید به این نکته نیز اشاره داشت که جغرافیای سیاسی جهان عرب از ساختار ناهمگونی برخوردار و در بسیاری از کشورهای آن هنوز حکومت مردمی شکل نگرفته و همین موضوع در کنار بیداری اسلامی موجب آغاز و شکل گیری موجی از انقلاب ها در منطقه شد.

در این میان اتحادیه عرب به جای اتخاذ موضعی قاطع و واحد در قبال این انقلاب ها و حمایت از حرکت ها و جنبش های مردمی به اعتراف بسیاری از صاحبنظران بین المللی به ابزار  دست آمریکا و رژیم صهیونیستی تبدیل شده است.

ارتباط با آمریکا و رژیم صهیونیستی

اتحادیه عرب سازمانی فلج و وابسته به رژیم صهیونیستی و غرب و آمریکا است که رژیم آل سعود کاملا بر آن مسلط است؛ اقدامات شتابزده اتحادیه عرب در زمان حمله ناتو به لیبی نشان داد که اتحادیه عرب در زمان حمله به لیبی به ابزاری مطیع در دست ناتو تبدیل شده و با واگذار کردن پرونده لیبی به شورای امنیت خود را مسخره خاص و عام کرده است، چه اگر غیر از این بود، حتما اقدامی در قبال ملت بحرین انجام می داد.

چرا درحالی که قرار بود، اتحادیه عرب نشست دوره ای خود را در ماه مارس گذشته در عراق برگزار کند، عربستان و دیگر کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس با برگزاری این نشست در بغداد مخالفت کردند و فرصت رسیدگی به اوضاع حقوق بشر در بحرین را از بین بردند چرا که دولت عراق قصد داشت موضوع مظلومیت ملت بحرین را در نشست مطرح کند.

اتحادیه عرب و توطئه چینی علیه ملت های عربی

اتحادیه عرب، علیه ملت های عرب توطئه چینی می کند و واضح ترین دلیل این مدعا صدور بیانیه هایی در حمایت از رژیم آل خلیفه و توجیه اقدامات این رژیم برای حفظ امنیت خاندان حاکم بر این کشور است و درحالی که سازمان های بین المللی همانند اتحادیه اروپا، کمیساریای عالی حقوق بشر و دیگر سازمان های بین المللی موارد نقض حقوق بشر در این کشور را بررسی کردند، اتحادیه عرب به هیچ وجه اشاره ای به این جنایات نکرد. این سیاست به شکلی آشکار و عیان در قبال انقلاب یمن نیز در پیش گرفته شده و درحالی که تاکنون درقبال تجاوز وحملات وحشیانه  عربستان  در این کشور واکنش نشان نداده است و بدنبال آن درخواست تعلیق عضویت سوریه در این اتحادیه را کرده است و به ظاهر خود را دل نگران و بی قرار ناآرامی های سوریه نشان می دهد و برای بررسی اوضاع جاری در آن ، نشست های فوق العاده و بیانیه های متعدد صادر کرده و در آخرین تصمیمات خود طی چند روز گذشته بی شرمانه نیروی مقاومت مردمی حزب الله لبنان را یک گروه تروریستی اعلام می کند.

با این مقدمه آنچه که از مطالعه اهداف شکل گیری وچگونگی عملکرد اتحادیه کشورهای عربی از ابتدا تا کنون واضح و عیان می شود این است که سیاست های در پیش گرفته شده توسط اتحادیه عرب بیش از هرچیز به جای این که از جوشش های مردمی حمایت کند، در راستای مقابله با ملت های عربی بوده و وابسته به رژیم صهیونیستی و غرب و آمریکا است و تصمیم وزیران خارجه کشورهای عربی درباره سوریه نشانه سلطه کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس بر این اتحادیه است ، در این راستا "جاسم بن حمد" وزیر خارجه قطر که خدمات شایانی به صهیونیست ها کرده تا کنون نقش بسزایی در تصمیمات اتحادیه عرب داشته تا خود را به عنوان یک عضو برجسته اتحادیه عرب و تاثیرگذار در تصمیمات آن نشان دهد.

و همچنین مثال واضح تر از این نوع موضع گیری اینکه این اتحادیه در قبال اشغال بحرین از سوی سعودی های صهیونیست موضعی اتخاذ نکرد، اما در همین حال تصمیم به همراهی با آمریکا و هم پیمانانش در لیبی گرفت و از آن جا که کشورهای عربی حوزه خلیج فارس همواره منابع مالی این اتحادیه را تامین می کنند، حامی رژیم های دیکتاتور حاکم بر این کشورها و سیاست های آنها بوده است.

اما سوالی که مطرح است اینکه اتحادیه ای که علت شکل گیری آن اتحاد کشورهای  عربی برای مبارزه با رژیم صهیونیستی بوده است چگونه اکنون همسو با این رژیم جنبش مقاومت حزب الله را در ردیف سازمان های تروریستی قرار داده است ؟

جنبش حزب الله درسال های 2000 و 2006 طعم شکست را برای اولین بار به رژیم صهیونیستی چشاند و بخش های زیادی از خاک لبنان را از اشغال این رژیم آزاد کرد .

-------------------------

بررسی وتحلیل / امین نجار