منطقه کدکن در تربت حیدریه با وجود ظرفیت‌های گردشگری و تاریخی فراوان، هنوز ناشناخته مانده است.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز خراسان رضوی،این شهر زادگاه عارفان و شاعران معروفی است و برای توسعه گردشگری نیاز به زیرساخت‌های مناسب و معرفی جاذبه‌های طبیعی و تاریخی دارد.
منطقه کدکن از توابع شهرستان تربت حیدریه در فاصله ۱۵۰ کیلومتری مشهد مقدس با وجود ظرفیت های گردشگری، طبیعی و تاریخی فراوان همچنان برای علاقه مندان به تاریخ، فرهنگ و طبیعت ناشناخته باقی مانده است.
شهر کدکن در ۷۰ کیلومتری شمال غربی مرکز شهرستان تربت حیدریه زادگاه عارفان و شاعران نامی از جمله شیخ فریدالدین عطار نیشابوری شاعر و عارف نامدار ایرانی در قرن ششم هجری و دکتر محمد رضا شفیعی کدکنی نویسنده ، شاعر و استاد زبان و ادبیات فارسی معاصر می باشد.
آرامگاه عطار - نیشابور
پیشنیه تاریخی شهر کدکن
دکتر علی یحیایی، فعال و دوستدار میراث فرهنگی و عضو هیئت علمی دانشگاه حکیم سبزواری در خصوص قدمت این منطقه گفت : شهر سرسبز و کوهپایه‌ای کدکن سال‌ها مرکز دهستان کدکن و جلگه رخ با بیش از ۱۲۰ پارچه آبادی بوده است. شهر بر دامنه کوهپایه‌ای وابسته به رشته کوهی قرار دارد که در جنوب آن قرار گرفته و آن را از جلگه‌های وابسته به تربت حیدریه و کاشمر جدا می‌سازد.
وی افزود : متاسفانه در مورد گذشته کدکن و جلگه رخ که روزگاری ربعی از ربع‌های نیشابور و یکی از ولا‌یات دوازده‌گانه آن به‌شمار می‌آمده است، هنوز پژوهش چندانی صورت نگرفته و اطلا‌ع دقیقی دردست نیست. برکناری نسبی از راههای اصلی ارتباطی خراسان بزرگ، بی‌توجهی مورخان و نویسندگان به زندگی مردم و کم‌توجهی مسوولا‌ن باعث شده که این شهر از حداقل امکانات برخوردار بوده و باشد.
یحیایی اضافه کرد: آنچه مسلم است این است که کدکن یکی از قدیمی‌ترین محل‌های مسکونی ایران‌زمین بوده است. افزون بر سفالینه‌های بسیاری که در خود کدکن و زروند پیدا شده و البته بیشتر متعلق به دوران بعد از اسلا‌م است. اشاره استاد شفیعی‌کدکنی در مقدمه "مختارنامه" به کشف ستودان زرتشتی نشان از آن دارد که این منطقه در سده‌های پیش ازاسلا‌م از آبادی برخوردار بوده است.
نمایی از باغشهر کدکن
این فعال میراث فرهنگی ادامه داد: مهم‌ترین انگیزه تجمع مردم در اینجا وضع اقلیمی مساعد و برخورداری از آب و هوای معتدل کوهستانی، آب فراوان کوه‌های جنوب آن و دره سپیدر و خاک حاصلخیز بود که در خود کدکن و یا در مناطق ییلاقی وابسته به آن همانند زروند، گلهو، خوش‌هوا وجود داشت. این امر مردمان این ناحیه را به کشاورزی و زراعت و دامپروی وابسته به آن سوق داده که گاه ویژگی‌های منحصر به‌فرد و شایسته مطالعه‌ای را پدید آورده است. وجود گونه‌های مختلف درختان و پرورش هکتارها باغ و وجود ده‌ها رشته قنات نیز بیانگر ریشه‌داری و کهنسالی زندگی یکجانشینی در این شهر است.
وی افزود : در سال‌های دهه سوم پس از هجرت پیامبر اسلا‌م این سرزمین به همراه سایر سرزمین‌های دیگر خراسان به دست حاکمان مسلمان افتاد و مردم آن اندک‌اندک به اسلا‌م گرویدند. در سده‌های بعد از نام افرادی که از این دیار به مناصب اداری و علمی رسیده‌اند می‌توان تا انداز‌ه‌ای به تاریخ و میزان توانایی‌های این شهر پی برد. چنین گمان می‌رود در سده‌های پیش از اسلا‌م، زروند (زادگاه عطار) که منطقه‌ای هموارتر است، محل سکونت همه یا بخشی از مردم بوده و کدکن بیشتر حالت باغ و مزرعه‌ییلا‌قی داشته است، اما بعدها و به‌ویژه از دوره ورود ترک‌های آسیای میانه به ایران (قرن های سوم و چهارم هجری به بعد) که آشفتگی و حمله و گریزها افزایش یافته مردم زروند یا روستاهای اطراف به سمت کوه کوچیده و در اطراف نهر اصلی آبی که به سوی باغها و مزارع خود برده بودند، مسکن گزیدند. آبادی زروند هم دست‌کم تا آغاز سده هفتم هجری و دوران حمله مغول ادامه داشت و دلیل آن هم زادن عطار به زروند است و نه کدکن.
علی یحیایی تصریح کرد: همان‌طور که گفته آمد ، به واسطه کمبود اطلا‌عات و شواهد، پسوند "کدکنی" به دنبال نام افراد برخاسته از اینجا، مهم‌ترین شاهدی است که هم بر زندگی در این منطقه روشنی می‌افکند و هم از استعدادهای بی‌شماری خبر می‌دهد که یا امکان شکوفا شدن پیدا نکردند و یا تاریخ بر نام آنان غبار فراموشی افشانده است.
استاد محمدرضا شفیعی کدکنی
توسعه گردشگری در کدکن نیازمند زیر ساخت های لازم
بخشدار کدکن در مورد زیر ساخت های جذب گردشگر در این منطقه گفت : با توجه به آثار تاریخی و طبیعی و آداب و رسوم که در منطقه وجود دارد بی شک گردشگری یکی از عوامل توسعه در کدکن خواهد بود ولی با تمام تلاش هایی که در سال های اخیر توسط بخش خصوصی و میراث فرهنگی شهرستان انجام پذیرفته است اما کماکان این منطقه از داشتن اقامتگاه های رسمی محروم است.
غلامرضا شیبانی کدکن در خصوص راههای دسترسی مسافران و گردشگران به شهر و بخش کدکن گفت : هم وطنان ارجمند می توانند برای رسیدن به این منطقه از دو محور مشهد - تربت حیدریه (رباط سنگ) به طول ۱۵۰ کیلومتر و مسیر نیشابور (آرامگاه خیام) به کدکن با مسافت ۷۰ کیلومتر تردد نمایند.
وی در خصوص وضعیت جاده های یاد شده گفت : مسیر دسترسی مشهد - رباط سنگ - کدکن تنها مسافت ۳۰ کیلومتری رباط سنگ تا این شهر در برخی نقاط وضعیت نامناسبی دارد که کار تعریض و بهسازی آن به همت اداره کل راه و شهرسازی استان در حال انجام است اما محور ارتباطی نیشابور به کدکن به علت اینکه محور روستایی می باشد از عرض و آسفالت مناسبی برخوردار نیست و وضعیت نامناسب راههای ارتباطی بخش و نبود مکانی مناسب و درخور شأن مسافران برای اقامت میتواند به تنهایی مانع از حضور گردشگران و مسافران در این منطقه شود.
احیاء و مرمت آستان مقدس امام زاده عبدالله موسی الکاظم (ع) شهر کدکن
مدیر مرکز فرهنگی قرآنی آستان مقدس امامزاده عبدالله (ع) کدکن در خصوص بازسازی و مرمت آثار تاریخی و مذهبی کدکن در گفت‌و‌گو با خبرنگار صدا و سیما در کدکن بیان داشت: پس از گذشت بیش از ۱۰۰ سال از غارت وقفیات و تخریب آستان مقدس امام زاده عبدالله بن موسی الکاظم در شهر کدکن کار بازسازی و احیای این مجموعه تاریخی مذهبی در حال انجام است.
سید محمد سیدمحمدی افزود: حوادث و بلایای طبیعی از جمله زلزله‌های ۵۰۰ سال گذشته، مطالعات حوزه مردم شناسی بویژه نقبا، انساب و سادات، مزارات و بقاع متبرکه، تاریخ مهاجرت‌های مردمی، بررسی تحولات منطقه‌ای در روز شمار تاریخی این دیار از آداب و سنن گرفته تا ظرفیت‌های اجتماعی و جغرافیایی این سرزمین کهن، شناخت مفاخر و رجال برجسته، ابنیه، محوطه‌ها و تپه‌های تاریخی منطقه کدکن در این مدت بصورت موشکافانه مورد بررسی و پژوهش قرار گرفت.
وی ادامه داد، در گام دوم همزمان با ادامه تحقیقات، طرح تفصیلی و شرح خدمات میراثی مرمت و بازسازی مجموعه با بیش از ۴۰۰ صفحه به همراه نقشه‌های پهپادی، سه بعدی سازی وضع موجود بنا و نمای تکمیلی آن با نرم افزار و نقشه‌های فنی در نما‌های مختلف و فاز بندی پروژه در بخش‌های بازسازی بنا، تزئینات و جزئیات با تلاش متخصصین امر و تحت نظر کمیته فنی اداره کل میراث فرهنگی استان تهیه گردید.
سید محمدی از اعطای سه میلیارد ریال از بخش نذورات حرم مطهر امام رضا (ع) در حوزه عمرانی امامزاده عبدالله ابن موسی کاظم علیه السلام توسط آستان قدس رضوی خبر داد و گفت: در گام سوم نیز برنامه ریزی جهت جذب اعتبارات دولتی، کمک‌های خیرین بویژه خیرین محلی در دستور کار قرار گرفت و در این زمینه مقرر شد بتوانیم همگان را برای برداشتن رزق معنوی بر سر این سفره دعوت و مهمان نماییم که الحمدلله تا کنون در این امر توفیقات زیادی حاصل شده به نحوی که تاکنون بیش از ده میلیارد و دویست میلیون ریال در امر راه اندازی و امنیت موزه، بازسازی طاق‌ها و دیوارها، پوشش ساقه و عرقچین گنبد و خرید مصالح هزینه گردیده و به لطف خدا کار همچنان ادامه پیدا خواهد نمود.
درادامه این گزارش سعی داریم به معرفی ظرفیت های گردشگری تاریخی و طبیعی منطقه کدکن به عنوان بهشتی گمشده در خراسان رضوی بپردازیم.
مجموعه تاریخی فرهنگی شیخ حیدر کدکنی
مجموعه تاریخی شیخ حیدر کدکنی شامل آثار و ابنیه‌ای، چون مسجد، ایوان، مقبره، سرداب و تعدادی سنگ قبر می‌باشد.
مسجد واقع شده در مجموعه شیخ حیدر کدکنی به صورت شبستانی مکعب مستطیل در ابعاد ۷*۱۴ متر است که در مرکز آن دو طاق بزرگ با نمای منحصر‌به‌فرد تشکیل دو گنبد چهار ترک را داده است. در انتهای هر یک از اتاق مذکور اتاق‌های گهواره‌ای آجر کاری دیگری به مثابه ستونی برای استحکام گنبد‌ها ساخته شده است. برخی از محققان و باستان شناسان مسجد را آثار معماری قبل از دوره ایلخانی می‌دانند.
مردم کدکن این مکان را به عنوان بقعه شیخ حیدر، مزار عبدالله ابن موسی الکاظم، خواجه نظام الملک و نظام الدین می‌شناسند.
موزه باستان شناسی کدکن، گنجینه‌ای نفیس از آثار تاریخی
موزه باستان شناسی کدکن بعنوان یکی از موزه‌های تخصصی شهرستان تربت حیدریه است که بیشتر شامل نمایش اشیای تاریخی، فرهنگی و مطالعاتی می‌باشد. این موزه به دلیل وجود جاذبه‌های متعدد در حوزه‌های تاریخی، فرهنگی، مشاهیر، صنایع دستی و میراث معنوی در منطقه تاریخی کدکن و با هدف معرفی شایسته این ظرفیت‌ها به گردشگران و بازدیدکنندگان ایجاد شده است.
در ایجاد این مسجد موزه، مردم محلی و ادارات و نهاد‌های دولتی و غیردولتی مشارکت داشتند و برخی از علاقه‌مندان نیز اشیای مردم‌شناسی و تاریخی به این موزه اهدا کردند.
در موزه کدکن اشیاء تاریخی بدست آمده از کاوش‌های باستان شناسی، اشیاء سفالی و فلزی، سنگ قبرها، کاشی‌های تاریخی، نسخه‌های خطی و وقفی، غرفه چله خانه و سایر موارد مرتبط با میراث‌های معنوی منطقه کدکن برای بازدید عموم به نمایش گذاشته شده است.
مسجد سنگی حاج سید حسن کدکنی
مسجد سنگی کدکن باقی مانده از دوره قاجاریه با شماره ۱۳۸۷۲ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. این مسجد که به مسجد حاج سیدحسن کدکنی معروف است، در حاشیه میدان امام حسن مجتبی (ع) شهر کدکن واقع شده است.
فضای مسجد مستطیل شکل است به طوری که در طول وسط فضای مسجد، سه ستون استوانه‌ای و یک ستون مستطیل قرار دارد که ده چشمه گنبد سنگی مسجد با طاق‌های آن را توسط دیوار‌های جانبی نگه داشته است و همین امر معماری مسجد را شاخص و زیبا کرده است. مصالح به کار رفته در بنا نیز سنگ و گچ و ساروج می‌باشد.
قلّه ۳۰۱۳ متری مُلکوه کدکن
قلّه «مُلکوه» با ۳۰۱۳ متر ارتفاع از سطح دریا به عنوان دومین قله مرتفع خراسان رضوی پس از کوه‌های بینالود نیشابور، در جنوب شهر کدکن در ۱۵۰ کیلومتری مشهد مقدس قرار دارد. این قله و رشته کوهی که در آن قرار دارد یکی از زیباترین جاذبه‌های طبیعی استان خراسان رضوی به شمار می‌رود و هر ساله در فصل‌های گوناگون به ویژه در بهار و زمستان پذیرای گردشگران و کوهنوردان است.
در فصل بهار اطراف آن سر سبز و تا حدود خرداد در رشته کوهش برف را می‌توان دید. یکی از زیباترین چشمه‌های طبیعی اطراف آن چشمه پونه است که آبی بسیار گوارا دارد. دو آبشار طبیعی در روستاهای حاجی بیگی و دافی، غار نمکی روستای حصاریزدان، روستاهای ییلاقی اسفیز و برس، باغات آلو و آلوچه شهر کدکن، درخت چنار ۸۰۰ ساله روستای رقیچه از جمله دیگر ظرفیت‌های طبیعی بخش کدکن است.
غار نمکی روستای حصاریزدان
کدکن نیازمند معرفی و توجه بیشتر
بخش کدکن یکی از بخش های چهارگانه شهرستان تربت حیدریه دارای ظرفیت‌های بی نظیری در حوزه ی گردشگری است که برخی از این ظرفیت ها در گزارش اشاره شد، پتانسیل هایی که باید نسبت به معرفی آن بیش از پیش تلاش شود، زیرساخت های لازم فراهم و شرایط سرمایه گذاری برای سرمایه گذاران آماده تا در نهایت منجر به رونق صنعت گردشگری در منطقه شود.
صنعتی که حوزه های مختلفی از جمله حمل و نقل ، غذا ، خدمات و اقامتگاه را در بر میگیرد و با رشد آن اشتغال زایی های متعددی در حوزه های گوناگون مانند صنایع دستی ، سوغات و اسکان برای هر منطقه ای به ارمغان می آورد. امید می رود تا با تعامل و همکاری نهاد های فرهنگی ، شهروندان و روستائیان ، سرمایه گذاران و فارغ التحصیلان دانشگاهی در آینده ای نه چندان دور همگان با این منطقه آشنا شده و جاذبه های گردشگری ، آداب و رسوم، محصولات کشاورزی و سوغات آن زبان زد هموطنان شود.
خبرنگار: مجید رفیعی
سردبیر: محسن هدایتی فر