یلدا و آیین‌های این شب اگر چه در گذر زمان دستخوش تغییراتی شده است، اما خراسان شمالی از جمله مناطقی است که این آیین را با وجود تنوع و تکثر قومیتها همچنان به شکل ویژه گرامی داشته است.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیمای خراسان شمالی؛ یلدا یا همان جشن و دورهمی خانوادگی از دیرباز با نشستن دور کرسی، فال گرفتن و حافظ و شاهنامه نامه خوانی همراه است، در این سال‌ها و در جولان پرهیاهوی فضای مجازی و دور شدن خانواده‌ها از هم، حضور خویشاوندان کنار هم و دور هم نشستن‌ها گرما بخش شب یلدا است.
خراسانی‌ها و شب یلدا
مردم خراسان شمالی معتقدند که زمستان در ۲ برهه خودنمایی می‌کند، چله بزرگ ۴۰ روز از اول دی ماه تا دهم بهمن ماه را در بر می‌گیرد و چله کوچک هم از ۱۱ بهمن تا پایان بهمن ماه طول می‌کشد.
در این شب میوه‌های گوناگونی از جمله هندوانه، انار، سیب، پرتقال، انگور آونگ و ... می‌خورند و در این میان خوردن هندوانه از اهمیت خاصی برخوردار است چرا که معتقدند هر کس در این شب هندوانه بخورد در فصل زمستان در برابر سرما و بیماری مصون خواهد بود و در تابستان نیز احساس تشنگی نخواهد کرد.
یکی از رسوم شب چله در خراسان شمالی پختن کدو، چغندرقند و لبو است که هم اکنون نیز بسیاری از خانواده‌های استان آن را انجام می‌دهند.
اگر در شب چله برف باریده باشد، یکی دیگر از رسوم مردم استان خوردن برف شیره؛ معجونی از برف و شیره انگور است.
آیین گذشته برای نسل جوان و نوجوان دارای جاذبه است از این رو مردم تلاش دارند تا شب یلدا را به سال‌های دیرینه پیوند بزنند و دمی در زمان گذشته سپری کنند.
نگاهی بر اعتقادات اهالی کرمانج شیروان
مردم شیروان علاوه بر منتسب دانستن آیین شب یلدا به ایران باستان بر این باور هستند که این آیین با اعتقادات دینی هم درآمیخته و همچنان بعد از آیین نوروز، مهم‌ترین آیین کهن ایران محسوب می‌شود.
یلدا شب شکرگزاری به درگاه احدیت
یلدا آیینی است که در نخستین شب زمستان و بلندترین شب سال که به شب چله معروف بوده و بر اساس اسناد، مربوط به ایزد مهر است، شب زایش و تولد مهر که به یادگار آن، این جشن برگزار می‌شود.
برخی از اساتید و محققان معتقد هستند، اگر چه امروز با رشد زندگی صنعتی، آیین ملی و باستانی ما به دست فراموشی سپرده شده است، اما یلدا را باید شب شکرگزاری به درگاه احدیت دانست و در حفظ این آیین ملی و برای انتقال فرهنگ اصیل ایرانی با عنوان میراث داران فرهنگ این مرز و بوم کوشید.
محمد اسماعیل مقیمی پژوهشگر شیروانی می‌گوید: اعیاد و مناسبت‌هایی نظیر شب یلدا، کارگاه آموزشی برای خانواده‌ها و عامل نزدیک شدن نسل‌ها به یکدیگر است که سبب کاهش تنش‌ها و کدورت‌ها و استرس ناشی از زندگی ماشینی می‌شود.
یلدا و آغوش گرم پدر بزرگ‌ها و مادر بزرگ‌ها
این نویسنده می‌گوید: یکی از اثرات مثبت جمع‌های فامیلی صله رحم است که تجربه پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها به سهولت در دسترس همگان قرار می‌گیرد و این تجربه در کنار نشاط و شادابی جوانان می‌تواند در توسعه و پیشرفت جامعه مؤثر باشد.
شب یلدا، همه میهمان مهربانی پدر بزرگ و مادربزرگ‌ها هستند تا با خوردن انگور‌ها و گلابی‌هایی که با دست پر ذوق و اشتیاق آنان برای همین شب، آونگ شده و با عطر مادری و پدری درآمیخته، جان را تازه کنند.
طعم گردو، نخودچی، کشمش، تخم هندوانه و خربزه که با دستان پدران و مادران جمع شده و بو داده شده، در شب یلدا طعم دیگری دارد، بادام و پسته، برگ زردآلو و میوه‌های خشک شده که در سینی کنار هم چیده شده در منزل پدربزرگ و مادربزرگ‌ها چشم نوازی می‌کند و همچون میوه‌های نوبرانه بهار، نوه‌ها را شگفت زده می‌کند.
اهمیت شب یلدا برای ترک‌های خراسان شمالی
در خراسان شمالی آیین‌های ویژه وجود دارد که گفتن قصه‌های کوتاه، فکاهی و مثل‌ها از جمله آنها است، بین اقوام استان، مراسم شب یلدا بین ترک‌ها و فارس‌ها با قوت بیشتری رایج بوده است.
مردم عقیده داشتند که باید در این شب، چراغ خانه‌های خود را تا صبح روشن نگه دارند و با جمع شدن دور کرسی در منازل بزرگان قوم، شب را به صبح پیوند می‌زدند.
احترام به بزرگ‌تر‌ها به ویژه پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها در شب یلدا اهمیت ویژه‌ای داشت.
شب چله در میان تات‌ها
در زمان نه چندان دور مردم در مناطق تات نشین جلگه سنخواست در روز‌های نزدیک به چله، بوته‌های بیابانی و هیزم جمع آوری می‌کردند و آتش می‌افروختند و مردم این خطه چوب‌هایی را که با نخ و پارچه بسته شده بود، به نفت آغشته کرده و به نشانه سرور و شادمانی به آسمان پرتاب می‌کردند.
تات‌ها عقیده داشتند که باید در شب یلدا چراغ خانه تا صبح روشن باشد، با دور هم جمع شدن و نشستن پای کرسی شب را به صبح می‌رسانند.
چله بردن برای عروس
یکی دیگر از رسوم شب یلدا در خراسان شمالی چله بردن برای تازه عروس است که در گذشته خانواده داماد باتهیه میوه و هدیه‌ای برای عروس و با ساز و دهل راهی خانه عروس می‌شدند.
اگر چه امروزه این رسم در هیاهوی تجملات پنهان شده، اما شهروند خبرنگار ما از روستای مرزی رباط شیروان چله برون عروس را به تصویر کشیده که خانواده داماد با همراهی فامیل برای عروس چله می‌برند.
تفأل به دیوان حافظ
تفأل به دیوان حافظ از دیگر آیین‌های شب یلداست و دختران و پسران مجرد از پیران و بزرگان خاندان می‌خواستند تا با تفألی به دیوان حافظ بخت خود را بیازمایند.
مراسم ترکمن‌ها در قاب آیین یلدا
ترکمن‌های خراسان شمالی هم برای شب یلدا و دور هم بودن، آیین خود را داشته و دارند، کدوی تکله قوز در میان ترکمنان معروف و محبوب است که در شب یلدا آن را تهیه می‌کنند.
ترکمنان مناطق مرزی استان، رفتن پاییز و آمدن زمستان را با آیین خاص جشن می‌گیرند، آیین همانند پَلوَرلیک، یلدایی تازا گلین از جمله این مراسم است، ترکمن‌ها شب یلدا را با خواندن اشعار مختومقلی سپری می‌کنند.
نواختن موسیقی اصیل با اشعار زیبای مختومقلی گرمابخش شب‌های سرد زمستان راز و جرگلان است، سروده‌های این شاعر آنچنان بر دل ترکمنان نشسته است که بیشتر افراد آن را حفظ کرده‌اند.
شب چله در آثار هنرمندان خراسان شمالی
هنرمندان، شاعران و نوازندگان خراسان شمالی نیز از گذشته در شب یلدا هنرنمایی می‌کردند، آنان که صدایی نیکو دارند و در غالب موارد نیز دستشان به ساز می‌رود در این شب آواز‌های کهن که اغلب به زبان‌های کرمانجی و ترکی سروده شده است ر ا می‌خوانند و می‌نوازند.
قار یاغرده پلته پلته کوچه ده/ باقله و چغندرم قل قلده قابلمه ده/ چله ننگ سوخه گلرده یاخنه/ آته یم کلته یه تفتی نه چکرده باشنه/ اوگیننگ آ قشامه تئز گئجه یه ده/ یلداننگ عمره که حیف قسقه یه ده/ یلدایم بانه سه شو چله یه ده/ چله ننگ حض ائدماقه اوقاره که یئرده یده/ چاقون و کفی کفه یولده گنم...
برف در کوچه گلوله گلوله می‌بارید/ باقلا و چغندر درون قابلمه قل قل می‌کرد/ سرمای چله نزدیک می‌شد/ و پدر هم کلاه پشمی خود را به سرش می‌کشید/ بعداز ظهر آن روز گویا شب زودتر می‌رسید/ و دریغا که عمر شب یلداهم بسیار کوتاه می‌نمود/ یلدا بهانه‌ای به جز آن شب نداشت، شب چله / و تمام خوشحالی و لذت یلدا از برفی بود که بر زمین نشسته بود/ سرمای سرد و کشنده‌ای در راه بود.
کدو، انار وهندوانه پای ثابت شب چله
فیروزه رئیس میدان میوه و تره بار مرکز استان به خبرگزاری صدا و سیما گفت: برای شب چله ۲۰۰ تُن کدو و ۵۰ تُن هندوانه وارد بازار شده و در تامین و توزیع سایر میوه‌ها نیز مشکلی وجود ندارد.
دستگیری از نیازمندان رسم دیرینه مردم خونگرم خراسان شمالی
مردم نوعدوست استان از نیازمندان هم غافل نماندند و به گفته مسئولان بیش از ۲۴ هزار بسته یلدایی تهیه و بین نیازمندان توزیع کردند.
مدیر کل کمیته امداد استان هم گفته علاوه بر تهیه بسته‌های یلدایی از سوی خیرین برای مددجویان همچنین در مجموع ۱۰۰ میلیون تومان به حساب مدد جویان عائله‌مند واریز شده است.
شب یلدا یا شب چله یکی از جشن‌های ایرانی است و در این جشن، طی شدن بلندترین شب سال و به دنبال آن بلندتر شدن طول روز‌ها در نیمکره شمالی که مصادف با انقلاب زمستانی است، گرامی داشته می‌شود.
آیین باستانی شب «چله» آذر ماه سال ۱۴۰۱ به عنوان نوزدهمین میراث فرهنگی ناملموس ایران به شکل مشترک با کشور افغانستان در فهرست جهانی یونسکو به ثبت جهانی رسید.
نویسنده و دبیر خبر : سکینه خرمی