رئیس امور آمایش سرزمین توسعه منطقه سازمان برنامه و بودجه گفت: بر اساس آمار‌های موجود حدود ۲ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور مرتبط با کسب‌وکار‌های دریایی است و این در حالی است که در برخی از کشور‌های دنیا تولید ناخالص آنها از دریا، به ۵۰ درصد هم می‌رسد.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما، برنامه میز اقتصاد چهارشنبه با حضور اقایان حسن بیک محمدلو - کارشناس اقتصادی، سیدجعفر حسینی - رئیس امور آمایش سرزمین توسعه منطقه سازمان برنامه و بودجه ( با حضور در استودیو) و غربالی دبیر کارگروه توسعه دریامحور سازمان بنادر و دریانوردی ( ارتباط تصویری) و سالاری رئیس دبیرخانه شورای عالی صنایع دریایی ( ارتباط تلفنی) به بررسی موضوع توسعه دریا محور پرداخته شد.
مقدمه: می‌خواهیم راجع به توسعه اقتصاد دریامحور صحبت کنیم می‌دانید که در چنین روزی در سال گذشته سیاست‌های کلی در این خصوص ابلاغ شد می‌خواهیم ببینیم که در این یک سالی که گذشت علیرغم این که ما یک موقعیت ممتازی همواره گفته شده از زبان مسئولان و کارشناسان که یک موقعیت ممتاز جغرافیایی داریم که می‌توانیم از هزاران کیلومتر سواحل و جزایری که داریم استفاده اقتصادی بهینه داشته باشیم ببینیم چقدر استفاده کردیم، بسته‌هایی که باید تدوین می‌شد طرح جامعی که باید تدوین می‌شد چقدر انجام شده، دستگاه‌هایی که وظیفه داشتند تکلیف روی دوششان بود چقدر کارشان را انجام دادند و چقدر از وظایف شان عقب هستند و اگر عقب هستند چرا؟
این جایگاه جغرافیایی که ما داریم بر کسی پوشیده نیست و نیاز نیست راجع به آن خیلی توضیح بدهیم موقعیت قرارگیری ما در دریا و سواحلی که داریم یک فرصتی را برای ما فراهم می‌کند که اگر زرنگ باشیم و بتوانیم از آن استفاده بکنیم می‌توانیم درآمدزایی خیلی زیادی از آن داشته باشیم و خیلی از فعالیت‌های توسعه‌ای مان را بتوانیم از راه دریا انجام بدهیم.
سوال: آقای بیک محمدلو، اساسا این موقعیتی که از آن صحبت می‌کنیم چه فرصت‌هایی را پیش روی ما قرار می‌دهد؟
بیک محمدلو: سال گذشته که سیاست‌ها ابلاغ شد، فلسفه ابلاغ سیاست‌ها طبق اصل یکصد و ده قانون اساسی است، موضوع دریا هم چندین سال بود که در بحث‌های متعددی در مجموعه مجمع و سطح کلان کشور مطرح می‌شد و لازم بود که حتما یک بسته سیاست گذاری کلان در کشور برای آن تدوین بشود، از سال ۹۶ این موضوع که دستور مقام معظم رهبری بود به مجمع داده شد و نهایتا هم در سال گذشته این سیاست‌ها در ۹ بند ابلاغ شد. مسئله اول این است که ما باید به امر توسعه چند جانبه نگاه کنیم، درست است در پیشانی موضوع بحث اقتصاد وجود دارد، اما موضوع توسعه دریامحور یک مجموعه‌ای از بحث‌های فرهنگی، اجتماعی، حوزه‌های مرتبط با علم و فناوری و بحث‌های حوزه امنیت و مرتبط با بازدارندگی هم در آن قرار می‌گیرد.
سوال: یک زنجیره کاملا می‌شود گفت موضوعات به هم متصل است؟
بیک محمدلو: بله کشور‌های مختلف هم از دریا به همین نحو استفاده کردند یعنی درست است خروجی را در امر اقتصاد دارند می‌بینند، اما حتما پشتیبان‌هایی را در موضوعاتی که عرض کردم ایجاد کردند، به همین لحاظ ظرفیتی که ما در کشورمان داریم و از قضا به زعم مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم از ظرفیت‌های استفاده نشده کشور در چهل سال اول انقلاب بوده یعنی این پنج هزار و هشتصد و خورده‌ای کیلومتر نوار ساحلی که ما داریم، در چهل سال گذشته و البته در ادوار گذشته هم استفاده چندانی از آن نکردیم، در همه محور‌ها که بخش اقتصادی یکی از مهمترین و بلکه مهمترین قسمت است. در جهان کشور‌هایی که دسترسی به آب‌های آزاد دارند از این موهبت استفاده کردند توانستند هم سهم اقتصاد دریا و اقتصاد ساحل را از تولید ناخالص داخلی شان افزایش بدهند و هم خود امر تولید در بخش دریا را بزرگتر کردند، برخی آمار‌ها می‌گوید که ما در ۱۵ سال منتهی به سال ۲۰۳۰ سهم کلی اقتصاد،یعنی دریا در جهان دوبرابر خواهد شد، این بخش یکسری کوتاهی‌ها، کج کارکردی‌هایی بوده که باید بیشتر روی آن صحبت کنیم بر اساس برآورد‌ها تقریبا می‌شود گفت سهم اقتصاد دریای ما از تولید ناخالص داخلی دو الی دو و نیم درصد است که بنا به هدفگذاری که در سیاست‌های کلی شده، رشد اقتصادی بخش دریا باید دوبرابر رشد اقتصادی در بخش‌های دیگر باشد، یعنی اگر برنامه هفتم و برنامه ششم هشت درصد را در نظر گرفته طبیعتا در بخش دریا باید با رشد ۱۶ درصدی ما هدفگذاری کنیم.
سوال: خیلی فاصله دارد با چیزی که الان است؟
بیک محمدلو: بله، خیلی فاصله دارد
سوال: آقای حسینی شما بفرمایید که چرا وقتی داریم تاکید می‌کنیم که توسعه می‌توانیم رقم بزنیم در حوزه دریا، علیرغم چیزی که برنامه ریزی شده مثلا عددی که داریم صحبت می‌کنیم ۱۶ درصد، چرا در تولید ناخالص داخلی مان یک رقمی بین دو تا دو و نیم درصد که خیلی کم است به این عدد رسیدیم چرا از این ظرفیت استفاده نشده است؟
حسینی: من یک اصلاحی بکنم اول در مورد این دو و نیم درصدی که فرمودید، چون در بخش دریا ...
سوال: من نگفتم آقای بیک محمدلو گفتند؟
حسینی: بهرحال دوستان گفتند، ما یک مسئله‌ای در بحث دریا داریم به صورت تاریخی آن هم حوزه نفت و گاز است یعنی ما یک التفات تاریخی در حوزه دریا به خاطر بحث نفت و گاز داشتیم، اما این با آن موضوع توسعه دریامحور فاصله دارد و بعضا در آمار و ارقام وقتی صحبت از سهم اقتصاد دریامحور در تولید ناخالص داخلی می‌شود برخی از فعالیت‌های مرتبط با این حوزه در نظر گرفته می‌شود وگرنه آمار و ارقام‌ها کمتر از این را هم برآورد می‌کنند برای کشور.
سوال: چقدر مثلا؟
حسینی: از نیم درصد داریم تا ۴ درصد
سوال: یعنی اگر نفت و گازش را فاکتور بگیریم؟
حسینی: اگر نفت و گاز را بخواهیم کامل در نظر بگیریم که عدد خیلی بالاتر از این است، چون در نفت و گاز یک سهم قابل توجهی در اقتصاد ملی ما دارد، اما برخی از فعالیت‌های مرتبط با نفت و گاز باید این بحث بشود.
سوال: برای این که به این یک آمار واقعی برسیم می‌شود تفکیک شده و تفکیک نشده اش را عدد دقیق آن را بفرمایید؟
حسینی: یکی از دستورکار‌های دولت برای این کار که به بانک مرکزی و مرکز آمار ایران ابلاغ شده، مسئله محاسبه اقتصاد دریاست یا حساب اقماری اقتصاد دریا را باید این دو نهاد انجام بدهند که کار‌های ابتدایی آن شروع شده مرکز آمار، چون تا حالا در کشور اصلا این حساب اقماری محاسبه نمی‌شد اینها برآورد‌ها و تخمین‌هایی است که تا الان انجام شده، که بر اساس برآورد‌های دستگاه‌های مسئول بین نیم تا ۴ درصد برآورد شده، اما تدقیق آن یکی از محور‌هایی است که در برنامه جامعی که سال قبل دولت تصویب کرد به دستگاه‌های مسئول ابلاغ شد، این در مورد آمار.
سوال: پس فرمودید کف آن نیم درصد و بدون احتساب نفت و گاز سقف آن ۴ درصد
حسینی: بر اساس برآورد‌هایی که انجام شده.
سوال: یک کشور‌هایی که مثلا شبیه ما هستند این عدد روی چه حول و حوشی می‌چرخد؟
حسینی: یک کم متفاوت است یعنی حسابداری این یک کم پیچیدگی دارد خیلی دقیق نمی‌شود، اما ما کشور‌هایی داریم مثل چین که تا ۹ درصد هم در مورد آنها صحبت می‌شود منتها یک کمی این موضوع اقتصاد نفت و گاز برای ما مسئله است و باید این را دقیق کرد، چون ما کشور‌هایی داریم مثل ما اقتصاد نفت و گاز دارند، اما توسعه دریامحور هم داشتند مثل ایالات متحده آمریکا و برخی کشور‌های اروپایی که توسعه دریامحور هم داشتند و فعالیت‌های نفت و گاز هم قابل توجه است کلیه فعالیت‌های نفت و گاز را هم نمی‌شود از این حسابداری کسر کرد و کاهش داد برای همین هم عرض کردم که باید یک محاسبه دقیقی توسط مرکز آمار و بانک مرکزی انجام شود که در حال انجام است.
سوال: مرکز آمار که ذیل سازمان برنامه است چه زمانی این عدد از آن در می‌آید که شما بتوانید به ما بگویید؟
حسینی: تحلیل ما این است که تلاش‌ها این است که ما بتوانیم برای سال آینده اولین تخمین هایمان را داشته باشیم
سوال: چه زمانی در سال آینده؟
حسینی: این را باید دوستان مرکز آمار بگویند، چون یک بحث فنی است.
سوال: تا سال آینده خیلی مانده چه برسد به کل سال آینده؟
حسینی: کلا تولید حساب‌های اقماری یک پیچیدگی‌هایی دارد یا یک کار پژوهشی اولیه لازم دارد برای این که بتوانیم تحقیق کنیم که کدام موضوعات از تولید ناخالص داخلی کشور مرتبط با این موضوع است و کدام موضوعات نیست این یک کار پژوهشی را می‌طلبد که دوستان ما در مرکز آمار کار را شروع کردند، اما یک زمانی را باید متصور باشیم، یک کمی هم کار کند شد بخاطر این تغییر و تحولات‌هایی بود که در دولت اتفاق افتاد، طبیعی بود.
سوال: آقای بیک محمدلو از این جهت سوالات آماری مان را دقیق می‌پرسیم و می‌خواهیم دقیق باشد که طبیعتا اگر ما بانک اطلاعاتی مان و اساس اطلاعات مان ضعیف باشد طبیعتا نمی‌توانیم تصمیم گیری درستی داشته باشیم شما آمار دقیق‌تر و بیشتری دارید به ما بدهید؟
بیک محمدلو: در واقع آمار دقیقی وجود ندارد همچنانکه آقای حسینی هم فرمودند این یک تکلیف برای دولت بوده، برنامه ریزی مبتنی بر آمار اگر نباشد، جز این که شما یکسری اعداد کلی و بعضا دست نیافتنی را ممکن است در برنامه هایتان ذکر کنید هیچ فایده دیگری ندارد، اما نکته‌ای که الان مهم است این است ما بین اقتصاد دریا و اقتصاد ساحل یک مقدار باید تفکیک قائل بشویم، حتی بعضی از مسئولین این دو تا آمار را در مقایسه با کشور‌های دیگر جابجا انتخاب می‌کنند و به کار می‌برند، آن چیزی که در کشور‌های شبیه ما که سوال قبلی شما بود در اقتصاد ساحل رسیدند سهم از تولید ناخالص داخلی شدند مثلا ۴۰ درصد، ۳۵ درصد آن اقتصاد ساحل است یعنی یک پس کرانه‌ای حداقل به عمق ۶۰ کیلومتر را هم در ساحل پیش رفته در عمق و فعالیت‌های اقتصادی که آنجا هم انجام می‌پذیرد را دارد حساب می‌کند، بله، اقتصاد دریا هم در کشور‌هایی مثل چین که باز فرمودند مثلا چینی‌ها در دو دهه سهم اقتصاد دریایشان را از دو و یک دهم به ۹ و خورده‌ای، ۹ و ۴ دهم درصد از تولید ناخالص داخلی شان رساندند که رشد واقعا پرسرعتی بوده، ما هم این جا از آن تکالیفی که مقدمات آن فعلا دارد جلو می‌رود حساب داری اقماری بخش دریاست، به دلیل تنوع نوع حساب کتاب آن، گستردگی این حساب‌ها در دستگاه‌های مختلف و بعضا موضوع نفت و گاز آف شور، فراساحل که خودش نقش آفرینی جدی می‌کند، هر چه ما آمار بگوییم دو دو و نیم بنده، چه بازه نیم تا ۴ درصدی که آقای دکتر حسینی گفتند تماما آمار‌های برآوردی است یکی از الزامات سند که در بیانیه در سند سیاست‌ها آمد در بسته هم آمد یک سال هم از آن گذشته، همین حساب کتابی بود که حداقل بدانیم اوضاع مان در چه وضعیتی قرار دارد.
سوال: که گفتند حداقل یک سال دیگر هم طول می‌کشد که آمار را کامل کنیم. یک سوال دیگر این که، چون می‌خواهیم وارد این بشویم که ببینیم دستگاه‌ها چقدر کار را پیش بردند ۱۴ تا دستگاه دارند کار را با هم انجام می‌دهند، طبیعتا هر وقت دستگاه‌ها تعدادش زیاد می‌شود و قرار است با هم کار کنند این نگرانی وجود دارد که تضاد منافع‌ها وسط بیاید و تعارض منافع را شاهد باشیم بهرحال دستگاه‌ها ناهماهنگی‌هایی دارند در برنامه‌ها و طرح‌های دیگر شاهد آن بودیم، در این چقدر نمود دارد در این یک سالی که گذشته شما پیشرفت کار را چطور می‌بینید؟ چه کار‌هایی باید کدام دستگاه‌ها انجام می‌دادند که ندادند؟
بیک محمدلو:، چون در هنگام تدوین سیاست ارزیابی که صورت گرفته بود یکی از ایرادات و نقائص همین نکته بود و از قضا در بند یک سیاست‌های کلی به مسئله سیاست گذاری یکپارچه اشاره شده، ما یک مشکلی در کشور داریم وقتی برخی موضوعات بین بخشی، بین دستگاهی، بین وزارتخانه‌ای می‌شود، این را نمی‌توانیم هماهنگ و هم افزا راهبری بکنیم، در موضوع دریا این موضوع خودش را خیلی بیشتر دارد نشان می‌دهد یعنی همین ۱۴ تا دستگاه و وزارتخانه‌ای که قوانین شان هم بعضا مزاحم یکدیگر است، همین نکته‌ای که درگزارش از جناب آقای حسینی رئیس محترم شیلات پخش شد، یکی از موضوعات است، در این یک سال هم تلاش‌های زیادی شد بحث‌های متعددی در دولت مرحوم شهید رئیسی هم صورت پذیرفت که یک پلتفرم یا سکویی برای نوع حکمرانی ما در دریا طراحی بشود، جهان به یکسری الگو‌هایی رسیده یعنی اگر می‌گوید من می‌خواهم یک منطقه جغرافیایی را توسعه بدهم و پیشرفت آنجا چرخ آن را بچرخانم این را برده در قالب سازمان‌ها و دستگاه‌های همکاری که بدون تصدی گری، بدون تداخل، بدون تملک گرایی صرفا موضوع را از لحاظ برنامه، بودجه و نظارت راهبری می‌کنند، این یکی از موضوعات جدی بند یک سیاست‌ها تا امروز که سالگرد ابلاغ سیاست‌ها است اتفاقی برای آن نیفتاد.
سوال: یعنی ما مغز متفکری برای این قضیه نداریم یا باید خود رئیس جمهور یا در حوزه رئیس جمهور بود یا معاون اول یا سازمان برنامه درست است؟ منظور شما این است؟
بیک محمدلو: طبعا این برداشت اولیه این خواهد بود که آن عقل منفصل دولت این را باید راهبری بکند، اما این اتفاق همچنان انجام نپذیرفت صرفا در آن بسته اجرایی سیاست‌های کلی که ظرف شش ماه باید مصوب می‌شد و در اردیبهشت امسال هیات وزیران مصوب کرد در بند آخر آن تشکیل یک کارگروه بین دستگاهی را بعهده معاون اول گذاشت که آن کارگروه هم تا امروز که سالگرد مجدد ابلاغ سیاست‌ها است آن کارگروه هم افزایی بین دستگاهی هم تشکیل نشده است.
سوال: آقای حسینی، یک صحبت‌هایی می‌شد که سازمان برنامه و بودجه بشود آن عقل منفصله‌ای که آقای بیک محمدلو به آن اشاره می‌کنند، چرا این اتفاق نیفتاد، بهرحال سازمان برنامه و بودجه می‌تواند دستگاهی باشد که هم در حوزه برنامه ریزی، در حوزه بودجه ریزی بتواند مهمترین نقش را در این توسعه ایفا بکند، چرا این اتفاقات در خصوص سازمان شما نیفتاد؟
حسینی: همانطور که اقای بیک محمدلو اشاره کردند این عدم تقارنی که بین توزیع اختیارات و مسئولیت‌ها بعضا درکشور وجود دارد و بهرحال دستگاه‌های بخشی هستند که مسئولیت شان بخشی است، اما اختیارات شان در حوزه دریا خیلی متمرکز است مثل سازمان بنادر که اختیارات موسعی دارد در حوزه بنادر و تکالیفی دارد یا دستگاه‌های دیگر، این باعث شد که یک اختلافی در دولت گذشته وجود داشته باشد در باب این که چه کسی باید مسئول این باشد طبعا سازمان برنامه خودش مستقلا که نمی‌توانست این مسئولیت را بعهده بگیرد مگر این که از سمت ریاست محترم جمهور یا معاون اول این تکلیف به او ابلاغ می‌شد، این ابلاغ صورت نپذیرفت دردولت قبل به صورت رسمی، ولی سازمان بواسطه آن نقش برنامه ریز خودش کار‌های خودش را انجام داد که بخشی از آن در آن برنامه جامع متصور است و ملاحظه می‌شود. در دولت چهاردهم با اهتمام این که جناب آقای دکتر پزشکیان به این موضوع سیاست‌های کلی توسعه دریامحور داشتند ایشان تدبیری را کردند و یک نماینده ویژه‌ای را اقای مهندس عبدالعلی زاده را برای این کار منصوب کردند و تدبیر ایشان این است که همه کار‌ها با هماهنگی نماینده ویژه شان کار جلو برود که البته تازه این اتفاق افتاده، یک چند صباحی بیشتر نیست که یعنی دو سه هفته است که این اتفاق افتاده، تلاش بر این است که در دولت فعلی این انشقاقی که ما در گذشته داشتیم برطرف بشود یک وحدت و یکپارچگی اتفاق بیفتد وحدت فرماندهی به قول اقای دکتر اتفاق بیفتد و این چالش برطرف شود، در این تلاشی که دارد انجام می‌شود طبق درخواستی که هم خود آقای ریاست محترم جمهور داشتند هم تاکیدات خود آقای مهندس عبدالعلی زاده مقرر شده که سازمان برنامه آن نقشی که جنابعالی فرمودید را بعهده بگیرد و بعنوان آن بازوی مشورتی یا عقل منفصل ریاست محترم جمهور و دستگاه دولت کار‌ها را در کنار نماینده ویژه و با محوریت ایشان پیش ببرد.
سوال: یعنی با محوریت ایشان با فرماندهی شما یعنی کار‌ها را شما پیش می‌برید؟
حسینی: حالا محوریت و فرماندهی را نمی‌دانم چقدر با هم فرق دارد با هم بهرحال تدبیر ریاست محترم جمهور این بوده که فرماندهی با ایشان باشد، اما تاکید خود آقای مهندس عبدالعلی زاده و تاکید آقای دکتر پزشکیان این است که، چون نهاد برنامه ریز دولت سازمان برنامه و بودجه است و آن بدنه اصلی کارشناسی در آنجا قرار دارد آن بخشی که باید در کنار ایشان این کار فرماندهی و هماهنگی را پیش ببرد سازمان برنامه و بودجه باشد که سازمان هم طبق تدابیر آقای دکتر پورمحمدی کارهایش را آغاز کرده کار‌های خوبی شروع شده که اگر لازم باشد در بخش‌های بعدی توضیح می‌دهم.
سوال: اگر بفرمایید مثلا چند تا از کار‌های مهمی که شروع کردید را؟
حسینی: من این جا باید به یک اشاره‌ای بکنم در بحث توسعه دریامحور، توسعه دریامحور در کشور خودمان یک اشاره‌ای کردم به توسعه سواحل و توسعه دریا، یک کمی باید عمیق‌تر از این ببینیم نگاهی که مقام معظم رهبری داشت و سیاستگذاری کشور ما هم در موضوع توسعه دریامحور دارد این را بعنوان یک پارادایم جدید می‌بیند برای توسعه کشور، بنابراین صرفا توسعه دریامحور را نباید محدود به فعالیت‌ها و کسب و کار‌های دریاپایه و کسب و کار‌هایی که در دریا دارد انجام می‌شود شما ببینید، تمام پس کرانه و تمام ارتباطاتی که بین فعالیت‌های دریایی وجود دارد مثلا مباحث کریدور‌ها، مثلا مباحث ترانزیت، اینها هم همه توسعه دریامحور جای خودش را باید پیدا بکند و در این نگاه سازمان کار اولی که کرد سعی کرد اولویت‌ها و طرح‌های پیشرانی که در کشور وجود دارد در نسبت به این پارادایم جدید توسعه را احصا بکند.
سوال: الان مشخص شده؟
حسینی: بله، تا حدودی مشخص شده
سوال: منتشر هم می‌شود؟
حسینی: این در قالب یک ماموریت درون سازمانی است که تکلیف شده به بخش‌های مختلف سازمان که هر کدام در هماهنگی با دستگاه‌های مربوطه این ماموریت را پیگیری کند.
سوال: الان مثلا سه تا مهمترین طرحی که احصا کردید و قرار است که سازمان برنامه روی آنها اولویت بیشتری بگذارد چه چیز‌هایی است؟
حسینی: بهتر است بگوییم سه تا حوزه، یک حوزه ترانزیت است که در این جا تدبیر سازمان این است که حتما باید حوزه ترانزیت کشور با محوریت بخش ریلی به ویژه محدوده راه آهن چابهار به زاهدان که الان آن کوریدور شرق کشور را پوشش می‌دهد و باعث می‌شود که یکی از نقاط استراتژیک کشور از این بن بستی که الان وجود دارد خارج بشود، در اولویت‌ها قرار گرفته، یک این بوده، دو: حوزه زیرساخت‌های تامین آب در مناطق جنوبی کشور در اولویت‌های سازمان قرار گرفته، جلسات خیلی خوبی را با دوستان مان در وزارت نیرو داشتیم توافقات خیلی خوبی انجام شده به زودی ما شاهد تغییرات خیلی خوبی در الگوی سرمایه گذاری و الگوی کسب و کار در این حوزه خواهیم بود.
سوال: این بزودی مثلا می‌شود چه زمانی؟
حسینی: اقدامات اولیه آن انجام شده یعنی از نظر کار اداری آن انجام شده، اما بالاخره سرمایه گذاری یک امر زمان بری است که کار باید بیاید و سرمایه باید تجهیز بشود کار روی زمین قرار بگیرد، اما اقدامات اداری آن انجام شده، دستور هم هست که تسریع بشود، یک نکته را هم این جا عرض کنم ...
سوال: سومی را نگفتید که چه بود؟
حسینی: یک نکته را بگویم و بعد وارد بحث سوم بشوم، یک تاکیدی هم سازمان دارد که در دور جدید که حتما توسعه دریامحور نباید با آن پارادایم توسعه دولت محوری که در گذشته داشتیم که برگرفته از آن زیست نفتی کشور بود جلو برود به این معنا که دولت باید درجایگاه رگولاتوری یا سیاستگذاری یا تدبیر و تمشیت کار خودش قرار بگیرد و سرمایه گذاری چه در حوزه کسب و کار و چه در حوزه زیرساخت باید با محوریت بخش خصوصی جلو برود و این مواردی که در گزارش شما هم بود را ما از این به بعد کمتر شاهد باشیم، سازمان برنامه و بودجه درتمام این مباحثی که خدمت شما عرض کردم تلاشش بر این است که این الگوی جدید یا این پارادایم جدید را در توسعه دریامحور پیگیری بکند و راه بیاندازد، حوزه سومی که اشاره کردید که برای ما موضوعیت دارد و مهم است و داریم پیگیری می‌کنیم موضوع تامین انرژی است که در این موضوع هم در برنامه رفع ناترازی انرژی که در کشور سازمان دارد پیگیری می‌کند بخشی از آن برمی گردد به سرمایه گذاری‌هایی که می‌خواهد در این مناطق انجام شود، یک نکته‌ای را هم در بحث سیاستگذاری بگویم که سیاستگذاری در حوزه دریاپایه درکشور ما با توجه به شرایط جغرافیایی یک امر ناهمگون هم است، یعنی سواحل شمال مان یک مباحثی دارد یک مدلی از سیاستگذاری را می‌طلبد، سواحل جنوب از غرب بندرعباس به استان خوزستان یک مباحثی را دارد و از شرق بندرعباس آن جایی که معروف است به مکران یا به تعبیر مردم عزیز جنوب کشورمان مکوران یک مباحث خاص خودش را دارد و سیاستگذاری در اینها متفاوت است و اولویت گذاری‌ها هم متفاوت خواهد بود.
سؤال: کارگروه توسعه دریامحور؛ یک کارگروه سازمانی در سازمان بنادر است، یک کارگروهی هم مصوب سیاست‌ها بود که آن هنوز اشاره کردند که انجام نشده است. آقای غربالی سازمان بنادر چه کار می‌کند برای این که این سیاست‌ها را انجام دهد و اجرایی کند، مهمترین دستور کار شما در این یک سالی که گذشت؛ و اگر کاری را به سرانجام رساندید در این یک سال چه بوده؟
غربالی؛ مجموعه مباحثی که الان مطرح شد، ناظر بر این بود که طی یک سال گذشته یک سری آیتم‌ها و بند‌هایی بود که با توجه به این که هر کدام از دستگاه‌ها بر اساس وظایف و مسئولیت‌ها؛ تکالیف قانونی داشتند باهم عدم هماهنگی‌هایی موجود بود که این موضوع از خود آمار گرفته که ملاحظه فرمودید از نیم درصد آمار حساب‌های ملی ایران تا چهار درصد اورِسمیت شده سازمان بنادر مغیر بوده تا این که ۱۴ دستگاه حضور دارند و می‌خواهند در این مجموعه به ایفای نقش بپردازند. ما در حالت کلی؛ ابلاغ سیاست‌های کلی حضرت آقا، یک نکته عطفی بر تاریخ دریایی کشور محسوب می‌شود، چرا که بالغ بر دو دهه بود که این موضوع مطرح بود، تبدیل به گفتمان داشت می‌شد، ولی دیگر فصل‌الخطاب این موضوعات؛ ابلاغ بود، حالا ابلاغی آمد، تمامی دستگاه‌ها مواجه شدند با انبوهی از قوانین و مقرراتی که در بسیاری از موارد باهم در تناقض هم هستند و طی سالیان مختلف روی هم انباشت شده، این بحث‌ها پدید می‌آید. وزارت راه و شهرسازی به عنوان یکی از بخش‌های دولت و ذیل آن سازمان بنادر، طبیعی است که به صورت بخشی نگاه کنند به قضیه و وظیفه هماهنگ‌کننده در سطح کلان، طبیعی است که سازمان هماهنگ کننده آن چه انتظار می‌رود از سوی سازمان برنامه و بودجه باشد، این اتفاق بیفتد. اما ماده ۴۴ برنامه جامع تحقق سیاست‌های کلی توسعه دریامحور آمد پیرو همین مباحث که بود، هماهنگی این دستگاه‌ها را داد به دفتر معاون اول و اخیراً هم که آقای عبدالعلی‌زاده شد نماینده رئیس جمهور در اجرایی سازی سیاست‌های کلی توسعه دریامحور. طی نشستی که اتفاق افتاد دو روز پیش با آقای عبدالعلی‌زاده و خود آقای پزشکیان هم در آن جلسه بودند، بر این موضوع تأکید داشتند که در این مرحله از پیشبرد سیاست‌های کلی توسعه دریامحور، ما دولت سیاست‌گذار و تسهیلگر از یک طرف و جامعه یا مردم کارآفرین یا جامعه توسعه‌گرا از طرف دیگر. این زیربنای فکری دولت جدید آقای پزشکیان را تشکیل می‌دهد؛ به این معنی که مجموعه اقداماتی که شاید بگوییم برنامه‌های توسعه‌ای قبل از انقلاب تا شش سال بعد از انقلاب که حدود هفت تا بوده، یک چنین رویکردی به این موضوع نداشتند. این جا خود بخش خصوصی، مردم توسعه‌گرا، پیشگام توسعه دریامحور می‌شوند، دولت چه کار می‌کند؟ از یک طرف دولت بخش سیاستگذاری را دارد، از طرف دیگر تسهیل‌کنندگی، به عبارتی، مردم، تجار، بازرگانان، اصناف وقتی می‌خواهند وارد بنادر، سواحل و هر کدام از بخش‌های....
سؤال: از سؤالی که من پرسیدم فاصله زیادی گرفتیم، دو سؤال خیلی مهم است؛ یکی این که شما باید چه کار می‌کردید و این که چه کار کردید اساساً و چیزی که الان به نظرم رسید با اشاره‌ای که خودتان داشتید، فکر می‌کنم هنوز کماکان آن چالشی که بین مدیریت امور بین سازمان برنامه و سازمان بنادر سر این که چه کسی کار را باید انجام دهد و محور با چه کسی باشد؛ فکر می‌کنم این چالش برقرار است علیرغم توضیحاتی که داده و جلساتی که گذاشته شده؟
غربالی: نه این حل شد. این موضوع اتفاقاً فرصت خوبی یک سال گذشته پدید آورد که یک نوع آسیب شناسی شود و همه اینها در سطح کلان برود جلو و آن نقایص بیرون بیاید، ولی به نظرم یک دوره طلایی را یک سال گذشته طی کردند تمامی دستگاه‌ها و این موضوع پیش رفت.
سؤال: الان در این دوران طلایی شما چه کردید؟
غربالی: یک اقدام اساسی که انجام گرفت، این بود که سازمان آمد منتظر طرح جامعی که ماده ۴ اعلام کرده بود، همپای آن که مشورت می‌داد و کار را پیش می‌برد، ولی مستقیماً بر اساس وظایف و مأموریت‌هایی که سازمان بنادر و دریانوردی دارد، گام اول؛ پروژه‌های سازمان و بنادر را همسوسازی کرد با سیاست‌های کلی توسعه دریامحور.
سؤال: یعنی چه کار کردید؟
غربالی: از ۱۱۳ هزار میلیارد تومانی که منابع داخلی سازمان بود، ۵۳ همت مستقیماً خود سازمان ورود پیدا کرد در زیرساخت‌ها، هزینه‌کرد و تجهیزات استراتژیک که بخش خصوصی نمی‌توانند وارد آن شوند و در نقطه مقابل حدود ۶۰ همت بخش خصوصی وارد این عرصه شده و اقدام به سرمایه‌گذاری کرده که این موضوع را نمونه‌هایی که اهم پروژه‌ها باشد عرض می‌کنم.
سؤال: نه این که می‌گویید همسو کردید، یعنی دقیقاً چه اتفاقی افتاده، یعنی این ابلاغیه نبود، شما این کار‌هایی که انجام دادید را نمی‌دادید؟
غربالی: چرا ولی اولویت‌ها تغییر پیدا کرد. تمامی برنامه‌هایی که با اولویت سیاست‌های کلی توسعه دریامحور می‌توانستیم پیش ببریم، آنها را جلو انداختیم. منابع داخل سازمان به این سمت سوق پیدا کرد. اینها باعث می‌شود که این پروژه‌های خیلی سریعتر جواب دهد و کار را پیش بردیم.
سؤال: الان کدام پروژه‌های شما آمدند در اولویت، می‌شود نام ببرید؟ مثلاً چیزی که طبق برنامه قبلی شما در اولویت نبوده، با ابلاغ این سیاست‌ها شما تغییر دادید و همسو کردید و آمده اولویت یک شما قرار گرفته است، چه چیز‌هایی بوده؟
غربالی: تسریع دادیم مثلاً فاز سوم بندر کاتینری که اتمام پیدا کرد. یک سری پروژه‌های عمرانی حاکمیتی بگویم؛ جزیره بوموسی یکی از پروژه‌هایی بود که با افزایش ایمنی دریانوردی، اقتدار دریایی کشور در آن جزیره که می‌دانید چقدر حساس است و توسعه گردشگری راه انداختیم. بندر چمخاله به اتمام رسید، یعنی شتاب‌دهی خاصی به این موضوع داده شد که این اتفاق بیفتد در شمال کشور. علاج‌بخشی چمخاله و کانال میانکاله با خلیج گرگان؛ یک کار ماندگاری بود که یک میلیون و ۴۰۰ هزار مترمکعب لایروبی در مدت زمان خیلی محدود انجام شد و به اتمام رسید. بندر خمیر که اخیراً ثبت جهانی هم شده از نظر گردشگری و به خاطر آن جنگل‌های ماکرو که آن جا هست، آمدیم و تسریع و توسعه پیدا کرد این بندر و منجر به ایجاد اشتغال پایدار و گردشگری در بندر خمیر شد.
سؤال: آقای بیک محمدلو چقدر منطبق می‌بینید فعالیت سازمان بنادر را؟ قبل از آن بفرمایید این اختلافی که به نظر می‌رسد کماکان طبق صحبت‌هایی که از آقای غربالی برمی‌آمد، به نظر می‌رسد که هنوز خیلی سر وحدت رویه به نقطه نظری رسیده نشده و چقدر نکاتی که گفتند منطبق با سیاست‌هایی است که ابلاغ شده است؟ بیک‌محمدلو: همچنان درست می‌فرمایید، واقعیت میدانی این است که آن هماهنگی و هم‌افزایی، چون ما نرم‌افزارش را هنوز نتوانستیم بین این دستگاه‌ها به اشتراک بگذاریم، آن اتفاق نیفتاده و همچنان هم بعد از یک سال فرمودند ماده ۴۴ بسته اجرایی‌سازی سیاست‌ها که در اردیبهشت امسال مصوب شد، انجام نشده، حالا چه معاون اول، تغییر دولت هم بوده، بپذیریم چند ماهی هم تأخیر افتاده، مواجه شدیم با انتصاب مهندس عبدالعلی‌زاده به عنوان نماینده ویژه رئیس جمهور، یعنی همچنان کارگروه تشکیل نشده و اصولاً ما مدل و الگویی برای اداره این مدل بحث‌های بین‌بخشی را نتوانستیم توسعه دهیم. این را کنار بگذاریم. در بخش دوم این که دستگاه‌ها؛ چه سازمان بنادر، چه بقیه دستگاه‌هایی که در امر دریا هستند؛ ما باید یک نکته‌ای را لحاظ کنیم؛ آن هم منفعت ملی است. باید در مورد آن چه که همه عموم بهره‌مند شوند، صحبت کنیم. البته این عرض بنده، معنایش این نیست که هر کاری که می‌کنیم متوقف کنیم تا ببینیم آن طرح جامع چه می‌شود. ولی بپذیریم در بند چهار سیاست‌های کلی یک سال زمانش الان تمام شده طرح جامع، بند چهار می‌گفت که تدوین طرح جامع و تعیین سهم و جغرافیای تجارت، صنعت و کشاورزی و یک کاری که در سازمان بنادر هم انجام می‌شود، این یک سال که نشده، معلوم است این دستگاه می‌رود در مسیری که قبلاً کار می‌کرده، کلیشه می‌شود.
من در مجموع فکر می‌کنم پازل تکمیل نخواهد شد تا موقعی که ما دور یک میز ننشینیم و حرف‌هایمان را یکی نکنیم. سازمان بنادر به دلیل سطح مداخله زیاد آن با موضوع دریا و ساحل در پیشانی دیده می‌شود؛ گمرک جمهوری اسلامی، سازمان شیلات و بقیه دستگاه‌ها هم در ردیف‌های دیگر. وقتی نپذیریم که باید منفعت ملی را محور بگذاریم، آن جا دیگر بخشی رفتار می‌کنیم، حتی آن کار‌هایی که در مصوبه آمده؛ مثلاً برای همین مجموعه سازمان بنادر و دریانوردی و بقیه دستگاه‌ها، آنها هم انجام نمی‌شود، یعنی این مصوبه در برخی بند‌ها تکالیفی را نوشته برای مجموعه‌ها، مثلاً همین سازمان بنادری که گفتید، گفته بود شرکت سرمایه‌گذاری مشترک با خارجی‌ها تشکیل دهد، حالا یک سال گذشته است. حالا ما یک سری کار‌های خوب هم می‌کنیم، مخالف این و متناقض این نیست.
سؤال: ساده‌تر شده فرمایش شما این است که دستگاه‌ها الان کار می‌کنند، اما کارشان فاکتور می‌شود به عنوان سیاست‌های کلی؟
بیک‌محمدلو: یکی از ایراداتی که به همین بسته اجرایی سازی که در اردیبهشت در دولت مصوب شد، یک ایراد کلی که وارد بود این بود که مجموعه‌ای از کار‌های متداول و روزانه دستگاه‌ها را جمع کرد در قالب یک بسته اجرایی‌سازی و اصلاً آن سیاست‌ها را پشتیبانی نمی‌کرد.
سؤال: به نوعی خودمان را گول می‌زنیم؟
بیک‌محمدلو: باز آن ایده محوری مهم است؛ بپذیریم پیشران آینده ایران؛ یکی دریا است، همه بپذیریم، همه بپذیریم باید در یک قالب کلی و طرح جامع برای منفعت ملی عمل کنیم، آن وقت یک جا‌هایی یواش یواش اصلاح می‌شود.
سؤال: آقای سالاری در یک سال گذشته دستگاه‌های شما چقدر کار انجام داده؟ شاخص‌های آن را بگویید، کار‌هایی که مشخصاً در راستای اجرای سیاست‌هایی بود که راجع به آن صحبت می‌کنیم؟
سالاری؛ شورای عالی صنایع دریایی حسب وظیفه قانونی که داشته، مثل سایر دستگاه‌هایی که مخاطب سند ابلاغی مقام معظم رهبری بودند از همان روز ابتدایی شروع به فعالیت کرد، منتها یک تفاوت دیدگاهی ما در شورا داشتیم با سایر همکاران‌مان در دولت و آن هم این بود که ما از همان ابتدا قائل بودیم که نباید با همان نگاه‌های رایج دولتی‌زده همیشگی‌مان به این سند نگاه کنیم، نقش مردم را باید پررنگ کنیم و همان طور که مقام معظم رهبری می‌گویند؛ اقتصاد مردمی، باید فکر مردم، سرمایه مردم و مدیریت مردم را درگیر کرد. ما نوعاً اتفاقاتی که در یک سال گذشته شاهد بودیم، به شدت دولتی‌زده بود، اما مهمترین کارمان این بود که سعی کردیم از آن فاصله بگیریم و دیدگاه مردم پایه را تقویت کنیم. به معنای این که روی کسب و کار‌ها متمرکز شدیم. کسب و کار‌های دریایی و زنجیره‌های ارزش دریایی را و سعی کردیم در آن مسیر گام برداریم که این کسب و کار‌ها تسهیل شود. دوستان فرمودند در ماده ۴۴ مصوبه دولت گفته شده کارگروهی تشکیل شود، من واقعا فکر نمی‌کنم این کارگروه مؤثر باشد، چون دوباره در همان کارگروه؛ کمیته‌هایی مشخص شده و دستگاه‌ها دوباره در آن کمیته‌ها دور هم جمع شوند و تصمیم‌گیری کنند یا تسهیل‌گیری یا سیاستگذاری کنند. این یعنی مدام در تسلسل بی‌پایان کار‌های دولتی خودمان را علاف کنیم و مردم را معطل کنیم. این نتیجه نمی‌گیرد و ما باید برویم به سمت این که کسب و کار‌های مردم را تسهیلگری کنیم.
سؤال:مثلاً در یک سال گذشته که اشاره می‌کنید روی کسب و کار‌ها خیلی تمرکز کردید، دقیقاً چه کاری انجام دادید برای این که تسهیل شود کسب و کار‌ها در حوزه دریایی؟
سالاری: ۱۵ زنجیره ارزش دریامحور را به کمک خود فعالان مردمی؛ یعنی صاحب‌نظران و اساتید دانشگاه و شرکت‌ها؛ چه شرکت‌های تجاری و صنعتی، چه شرکت‌های دانش‌بنیان و فنی. ۱۵ کارگروه را شکل دادیم، بیش از ۴۰۰ نفر را درگیر کردیم از مردم و صاحب‌نظران. این ۱۵ کارگروه در حوزه‌های تخصصی زنجیره ارزش دریامحور، سبد پروژه‌های خود را مشخص کردند و امروز خیلی از این فعالان در کارگروه‌های خود به شکل دهی کنسرسیوم‌های بزرگ عملیاتی رسیدند، یعنی سبد‌های پروژه خود را گذاشتند وسط، خودشان صاحبنظر و ایده‌پردازند، خودشان پروژه‌ها را مطرح کردند و دارند با هم‌افزایی بین خودشان تأمین مالی آن را انجام می‌دهند و می‌روند به سمت اجرا و فکر می‌کنیم همین اتفاق باید بیفتد. ما از این نگاه پروژه‌زده و نگاه افراطی به تکمیل زیرساخت‌ها که در یک سال گذشته تقریباً بوده باید فاصله بگیریم.
سؤال: کنسرسیوم‌ها تا الان نتیجه داده؛ یعنی کاری پیش رفته؟
سالاری: بله، الان من امروز می‌توانم اعلام کنم که در حوزه کریدوری، ما با نگاه تسهیل کسب و کار‌های فعال در زمینه ارزش لجستیک و ترانزیت، یکی از بزرگترین کنسرسیوم‌ها را کمک کردیم و شکل گرفته و معطل تکمیل راه‌آهن مثلاً خاش- چابهار نماندیم.
سؤال: کنسرسیومی که می‌گویید تشکیل شده، مثلاً کاری هم کرده؟
سالاری: این را خود اعضای کنسرسیوم را باید دعوت کنید، تازه این کنسرسیوم شکل گرفته است.
سؤال: یک کاری هم قرار بود شما انجام دهید، من می‌خواندم مثلاً برای خوشه‌های صنعتی؛ یکی مهم بود، یکی به کسب و کار‌ها اشاره کردید، می‌گفتند چالش‌هاست که شما می‌توانید کمک کنید، مثل اوراق‌سازی و چیز‌هایی که آن جا چالش خورد و کارش پیش نمی‌رود، اینها چه شدند؟
سالاری: بخش مهم آن مربوط به این می‌شود که ما بتوانیم از ظرفیت‌های قانونی شورای عالی صنایع دریایی استفاده کنیم. شواری عالی صنایع دریایی؛ شورای اصل ۱۳۸ است، دستگاه‌ها آن جا حاضر هستند و ما آن جا مسائل را می‌آوریم بررسی می‌کنیم و مصوبه می‌دهیم. سال گذشته متأسفانه یک اتفاقی که افتاد؛ خیلی از دستگاه‌ها به جای این که بیایند، نمی‌گویم به جای این که، در کنار آن وقتی که گذاشتند برای تنظیم آن بسته‌ای که آن مصوبه ۴۴ ماده‌ای، متأسفانه حضورشان در شورا کمرنگ بود و ما این انتقاد و گلایه را نسبت به دستگاه‌ها داریم.
سؤال: شما گفتید تشکیل این شورا خیلی کار وقت‌گیری است و این جمع و تشکیل شدن‌شان خودتان گفتید خیلی شورا نمی‌پسندد؟
سالاری: آن کارگروه‌ها گفته شده که بیایند کمیته تشکیل دهند و بسته‌ها را تدوین کنند، ولی شورای عالی صنایع دریایی، خود شورایی که با حضور رئیس جمهور و هشت تن از وزرای اصلی و حسب موضوع؛ سایر وزرا تشکیل می‌شود، موضوعات مربوط به مانع‌زدایی و تسهیلگری صنعت و کسب و کار‌ها آن جا می‌تواند مطرح شود، کما این که تعارضی هم بوده است.
سؤال: در عین حالی که جمع بندی می‌کنید، راهکارتان را هم که فکر می‌کنید مهمترین اولویتی است که باید الان مطرح و پیگیری شود بفرمایید چیست و جمع بندی کنید؟
سالاری: عرض کردم تسهیل کسب و کار‌های مردم. مثلاً موضوع جزایر سه‌گانه و ابوموسی مطرح است. ما می‌خواهیم با بودجه دولتی آنجا بندر بزنیم. ما می‌خواهیم با بودجه دولتی آنجا زیرساخت ایجاد کنیم. ما می‌خواهیم با بودجه دولتی آن جا پرواز...، کما این که الان دولت دارد آنجا پرواز می‌گذارد و بودجه می‌گذارد. اگر ما تسهیل می‌کنیم که مردم راحت در جزیره بتوانند کسب و کار کنند و فضای خوبی برای کسب و کار آن جا فراهم شود، مردم آنجا را خودشان رونق می‌دهند برای زندگی خودشان خرج می‌کنند، برای زیرساخت‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند و آن جا رونق می‌گیرد. تمام سواحل هم همین طور، جزایر دیگر هم همین‌طور، سواحل مکران هم همین طور.
سؤال: آقای حسینی شما هم جمع بندی می‌فرمایید از راهکارهایتان و مهمترین کار‌هایی که فکر می‌کنید انجام شود برای این که شود از این سهم استفاده کرد و به هر حال رشد اقتصادی بیشتری را از این دریا نصیب شد؟
حسینی: من نکته اولم این است که در یک سال گذشته کمترین اتفاقی که افتاده؛ این است که به واسطه این سیاست‌ها، التفات و توجه دستگاه‌ها به موضوع توسعه دریامحور، بیش از گذشته بوده، همین نشست‌هایی که برگزار شده، همین احصاء مسائلی که الان دوستان مطرح کردند اتفاق افتاده، خود یکی از دستاورد‌های مهم این سیاست‌ها بوده است. نکته دوم این است که ما در سازمان برنامه و بودجه تأکید داریم سیاست‌های کلی دریامحور باید محملی برای اصلاح نظامات حکمرانی کشور هم باشد. من یک نمونه دفعه قبل عرض کردم؛ آقای سالاری اشاره کردند در موضوع زیرساخت‌ها، مگر می‌شود ما جایی زیرساخت نداشته باشیم و بخواهد توسعه اتفاق بیفتد و باید حتماً زیرساخت اتفاق بیفتد، اما ما هم با ایشان موافقیم که مدل توسعه زیرساخت باید عوض شود. سازمان سعی می‌کند با الگو‌های جدید مشارکت عمومی و خصوصی، مدل‌های جدید توسعه زیرساخت‌ها در کشور را با محوریت بخش دریامحور و به طور مشخص در سواحل جنوبی پیگیری کند.
سؤال: مشخص‌ترین کاری که ما انتظار داریم تا پایان سال سازمان برنامه انجام دهد و می‌شود گفت یکی از نتایج و کار‌هایی که در این راستا حرکت می‌کنیم چیست؟
حسینی: جمله سوم هم بگویم، بعد آن نکته را عرض کنم. نکته سوم هم تأکیدی است که سازمان و تأکیدات ریاست جمهور بر مشارکت جامعه محلی در توسعه دریامحور دارد که ما روی این خیلی تأکید داریم که حتماً توسعه دریامحور باید با محور جامعه محلی باشد که برای این هم برنامه‌هایی داریم، اما تا انتهای سال حتماً با محوریت نماینده ویژه رئیس جمهور، تکلیف طرح جامع توسعه دریامحور روشن خواهد شد. موضوع برنامه جامع که عرض کردم بازنگری‌های لازم در آن انجام خواهد شد و منابع مالی لازمی هم که برای این کار و به ویژه بحث زیرساخت‌ها است، حتماً برای بودجه سال آینده در نظر گرفته خواهد شد.
سؤال: آقای بیک محمدلو شما هم جمع بندی بفرمایید از مهمترین اقدامی که تا پایان سال انجام می‌دهید؟
بیک‌محمدلو: من سه نکته تسهیلگر را می‌خواهم اشاره کنم؛ نکته اول؛ حوزه علم و فناوری است. علم و فناوری حوزه دریایی از صنایع نوظهور و به نوعی با فناوری‌های سطح بالا محسوب می‌شود که اوضاع ما خیلی خوب نیست. نکته دوم تسهیلگر؛ حوزه منابع انسانی آن است. باید برای تربیت منابع انسانی این بخش، توسعه رشته‌های دانشگاهی، فنی و حرفه‌ای‌های بخش دریا و موضوعاتی از این دست تلاش کنیم و بحث سوم؛ قوانین است. سال گذشته که سیاست‌ها ابلاغ شد، قرار بود مجلس هم برخی قوانینی که فکر می‌کند تزاحم دارد یا بعضی جا‌ها نیاز به تصویب قوانین جدید داریم، اقدامی کند که از آن موقع تا الان طرحی در مجلس نمی‌بینید که برای بحث دریایی افق‌گشایی کرده باشد.