عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه اولین هدف سند ملی هوش مصنوعی تسهیل کیفیت زندگی مردم است افزود: در این سند تجربه اسناد ملی کشور‌های دیگر با رعایت اصول ارزش‌هایی که مورد نظر جمهوری اسلامی ایران بوده تجمیع شده است.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، برنامه گفتگوی ویژه خبری با موضوع: بررسی ابعاد سند ملی هوش مصنوعی میزبان آقای سیدسعیدرضا عاملی - عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و آقای کریم زاهدی - معاون ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی بود.
مقدمه مجری: به گفته دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اجرای ۷ هدف کلان سند ملی هوش مصنوعی چشم انداز تعریف شده‌ای که ایران تا سال ۱۴۱۲ به یکی از ۱۰ کشور برتر و البته پیشرو در حوزه هوش مصنوعی تبدیل بشود، سند ملی هوش مصنوعی که موضوع امشب گفتگوی ویژه خبری را به خودش اختصاص داده، به تازگی توسط سرپرست ریاست جمهوری به نهاد‌های مرتبط ابلاغ شده است، ما در این برنامه می‌خواهیم ابعاد و زوایای سند ملی هوش مصنوعی، ارتباط آن را با دستگاه‌های مختلف، ساز و کار اجرای آن را در ۷ هدف کلان بررسی کنیم.
سوال: آقای دکتر عاملی با این گزارش و ابلاغ سرپرست ریاست جمهوری در حوزه هوش مصنوعی ما می‌توانیم بگوییم که فرآیند اجرا در این حوزه با توجه به اسناد و موارد مختلفی که در سند آمده آغاز شد درست است؟
عاملی: بله همین طور است، به مجرد این که سند ملی ابلاغ می‌شود آغاز کار آن است خصوصا این که در این سند که ۷ ماده دارد در ماده ۷ آن ساز و کار اجرایی آن تعیین شده و تاسیس سازمان ملی هوش مصنوعی با این ابلاغ آغاز شد و هفته گذشته هم با حضور سرپرست محترم ریاست جمهوری رونمایی شد از سازمان و آغاز کار سازمان شکل گرفت.
سوال: یعنی متولی اصلی و اساسی اجرای سند بعهده سازمان ملی هوش مصنوعی؟ و کدام دستگاه‌ها و نهاد‌ها دخیل در اجرا؟
عاملی: بله، تمام اسناد علم و فناوری کشور در درجه اول متوجه معاونت علم و فناوری رییس جمهور بوده، شورای عالی انقلاب فرهنگی اسناد متعددی را در حوزه علم و فناوری تا الان به تصویب رسانده مثل سند نانو و سند بایو، سند امنیت غذایی، سند علوم شناختی، تمام این اسناد ساز و کار اجرایی آن در معاونت علم و فناوری رئیس جمهور بوده است ولی هوش مصنوعی به دلیل این که یک زیست بوم جدید ایجاد میکند و این زیست بوم متوجه همه کشور هست در نظام حکمرانی متوجه دولت هست، متوجه مجلس شورای اسلامی هست، حتی متوجه قوه قضائیه است، یک امتداد در قوای سه گانه دارد، ضمن این که یک امتداد جدی در ۱۰ هزار شرکت دانش بنیانی که در کشور وجود دارد، تمام نظام صنعت کشور با این سند و با هوش مصنوعی یک بازسازی جدیدی در آنها صورت می‌گیرد اگر ما امروز از صنعت ۴ صحبت می‌کنیم به عنوان سند فیزیکی سایبری، صنعت فیزیکی – سایبری، هوش مصنوعی بنیان این امر است، بنابراین می‌خواهم بگویم که هوش مصنوعی.
سوال: تقریبا می‌شود گفت تمام دستگاه‌ها و تمام نهاد‌ها به صورت مستقیم و غیر مستقیم ...
عاملی: همه دستگاه‌ها را درگیر میکند و تفاوت دارد با اسناد گذشته شورای عالی انقلاب فرهنگی در حوزه علم و فناوری و اسناد ملی مرتبط با علم و فناوری، ما داریم از یک نقطه عطف صحبت می‌کنیم که یک تغییر بزرگ در همه عرصه‌ها باید بوجود بیاید در هدفگذاری هم شما ملاحظه بکنید هدف هفتم حکمرانی هوشمند است و حکمرانی هوشمند یعنی دولت با همه ظرفیت هایش باید تغییر بکند.
سوال: آقای زاهدی با نکته‌ای که آقای عاملی اشاره کردند یعنی این نقطه عطف مسیر جدید موضوع تازه در دنیا که در کشور ما هم به همین صورت است مطمئنا ما باید یک نقشه راه و اسناد، مسیر و مراحل جدیدی را تعریف کنیم، این را آغاز کردیم با توجه به این که اشاره کردند که سازمان ملی هوش مصنوعی هم آغاز به کار کرد؟
زاهدی: یکی از قدم‌های اساسی برای ساماندهی این حوزه، حتما کشور قبل از این هم کار‌هایی در حوزه هوش مصنوعی انجام داده، دستگاه‌های مختلف وظایفی داشتند ولی ساماندهی این حوزه و انسجام بخشی به این حوزه و امتداد برنامه‌هایی که در حال انجام است در بلند مدت، با داشتن یک برنامه ملی بلندمدت، افق این سند ده ساله است ما می‌توانیم تصور این را داشته باشیم که با تغییر دولت‌ها این برنامه در حد خوبی انسجام خود را حفظ میکند ادامه می‌دهد.
سوال: تضمین اجرایی در آن دیده شده؟
زاهدی: بله، بالاخره هم ساختار اجرایی که پیگیری کننده اجرا است بیشتر آن سازمان بنا است که از ظرفیت کشور استفاده بکند حتی الامکان، البته بعضی از موارد هم ممکن است دستگاه مجری یا مسئولی نداشته باشد و خودش اجرا بکند، ولی به هر صورت این که یک ساختاری برای پیگیر اجرای این دیده شده و این که رصد و ارزیابی شدنی و محتوای آن قابل رصد و ارزیابی است باعث می‌شود که ما بتوانیم خیلی امیدوار باشیم که در فرآیند آتی سند اجرا می‌شود و در حد خوبی پیش می‌رود.
سوال: الان در دستگاه‌های مختلف که به طور مستقیم و غیر مستقیم بهره مند می‌شوند از این موضوع ما ترتیب اثر دادیم به جهت نقشه راه و آن چیزی که در این نقشه اشاره شده و هدف‌های پیش بینی شده؟
زاهدی: این سند که من واژه نقشه راه را برای بعد از این، چون در سند از این اصطلاح خاص استفاده شده بنای من این است که از خود سند استفاده بکنم، این سند ملی اولا با همکاری دستگاه‌ها تهیه شده است، همکاری، همکاری حداکثری بوده بسیاری از دستگاه‌ها در میز تخصصی.
سوال: یعنی الان هر دستگاهی می‌داند باید چه کار کند در حوزه هوش مصنوعی؟
زاهدی: علاوه بر این، بالاخره آن مواردی که این جا در اقدامات ملی به ویژه در اقدامات ملی نوشته شده، مورد تفاهم است، بعضی از این اقدامات ملی مشخصا به یک دستگاه مرتبط نمی‌شود به چند تا دستگاه مرتبط می‌شود این یک تقسیم کاری بعد از این حتما ضروری است. اما بخاطر گستردگی موضوع که آقای دکتر عاملی هم فرمودند به درستی هم فرمودند، شاید برای اولین بار است که تمام دستگاه‌های مستقل ملی موظف هستند برای اجرای این سند نقشه راه خودشان را ببرند آن شورای ملی راهبری هوش مصنوعی که در ساز و کار‌ها دیده شده ماده ۷ سند، مصوب کنند و این برنامه‌هایی که دستگاه‌های مختلف که بخشی از آن می‌شود همه وزارتخانه‌ها، این برنامه باید در انسجام با همدیگر در یک شورایی که این شورا قاعدتا یک روح واحدی به این برنامه‌ها و به این نقشه راه‌ها می‌دهد مصوب بشود.
سوال: آقای عاملی ۱۴۱۲ ایران باید جزء ۱۰ کشور برتر و پیشرو در حوزه هوش مصنوعی باشد، یک مسیری برای این موضوع و رسیدن به این جایگاه تعریف شده، می‌فرمایید چه مراحلی؟
عاملی: من فکر می‌کنم اول ما باید از این امر مسرور باشیم که ما اگرچه با تاخیر سند ملی هوش مصنوعی را به تصویب رساندیم و کشور‌های پیشرفته دنیا از سال ۲۰۱۶ شروع کردند به کار روی اسناد ملی خودشان و علیرغم این که در خیلی از حوزه‌ها شاید کشور‌ها ترجیح می‌دهند سند ملی نداشته باشند و سیستم بخش خصوصی را باز بگذارند برای این که بتواند کسب و کار‌ها پیشرفت بکند، ولی در حوزه هوش مصنوعی به دلیل ابعاد گسترده‌ای که دارد ناگزیرند کشور‌ها که سند ملی داشته باشند، بعضی از کشور‌ها به نسخه ششم سندشان رسیدند ما بهرحال با تلاش و همتی که طی ۴ سال گذشته صورت گرفت و یک رفت و شدی با تمام دستگاه‌های اجرایی، نخبگان کشور صورت گرفت ما رسیدیم به این سند علیرغم این که سند نسخه اولیه آن در دولت قبلی یعنی دولت آقای روحانی زمینه هایش فراهم شده بود ولی در دولت شهید رئیسی (ره) دوباره این یک رفت و شدی با دستگاه‌های اجرایی پیدا کرد و ما توانستیم به این وضعیت برسیم. من می‌خواهم عرض کنم که خود این وجهی که الان ما یک سند راهبردی داریم، سند راهبردی یعنی چه؟ سند راهبردی اولین کارش این است که هدفگذاری میکند و تمام سیاست‌ها، راهبرد‌ها، اقدامات را نسبت به آن هدف منسجم میکند، ما الان از این امکان برخوردار شدیم، یعنی ۴۸ برنامه اقدام در این سند پیش بینی شده، ۱۱ راهبرد ملی و کلان در کشور پیش بینی شده و سیاست‌های کلان پیش بینی شده، حتی آن چیزی که شما در بعضی از اسناد دولت‌های دیگر نگاه می‌کنید، دغدغه اخلاق هوش مصنوعی، تامین کرامت انسان، از بین نرفتن ارتباطات انسانی، از بین نرفتن طبیعت زندگی، این‌ها یک خطرات بزرگی است و بعضی از کشور‌ها را من نگاه می‌کردم رکن دوم توجه هوش مصنوعی شان توجه به اخلاق هوش مصنوعی است و جلوگیری از زوائدی که ممکن است به لحاظ روابط انسانی پیش بیاورد، این سند می‌توان گفت تجمیع تجربه اسناد ملی کشور‌های دیگر با رعایت اصول ارزش‌هایی که مورد نظر جمهوری اسلامی ایران بوده، طبیعتا ما در این جا اولین هدف مان این است که تسهیل کیفیت زندگی مردم است، واقعا بسیاری از این روند‌های وزارتخانه‌ای که امروز مردم در آن آزار می‌بینند، نظام دیوان سالاری عجیب و غریبی که ما داریم این‌ها همه موضوعات الگوریتمی هوش مصنوعی است، هوش مصنوعی یک سطح دیگری از حکمرانی است، موفقیت این سند بستگی به نگاه دولت دارد، بستگی به نگاه مجلس شورای اسلامی دارد، کشور‌هایی که آمدند در مقطعی ۵۰ درصد منابع مالی کشورشان را گذاشتند در توسعه فناوری‌های نو، این‌ها یک فهم عمیقی از موضوع داشتند، این یک موضوع فرعی کنار ده‌ها موضوع پیشرفت کشور نیست.
سوال: اسناد بالادستی ما نسبت به این موضوع چه می‌گویند؟
عاملی: اسناد بالادستی ما الان سند هوش مصنوعی است، سند هوش مصنوعی هدف اول را گذاشته تقویت سرمایه انسانی کشور.
سوال: و تضمین اجرایی آن در دولت‌ها که اشاره کردند بین صحبت‌های آقای دکتر زاهدی برای این که دولت‌ها با هر برنامه و هر نگاهی به این موضوع توجه داشته باشند و آن را لازم الاجرا بدانند چیست؟
عاملی: اولا در برنامه هفتم دقیقا این هدفگذاری صورت گرفته و پیش بینی تغییر رویکرد نظام به سمت حکمرانی هوشمند پیش بینی شده است و در همان سند هم پیش بینی شده که دولت باید طی یک برنامه ۵ ساله به اهداف مشخصی برسد، ضمانت اجرایی سند ملی هوش مصنوعی در درجه اول ابلاغ رئیس جمهور است، وقتی رئیس جمهور ابلاغ میکند موظف است که خودش این را عمل بکند، ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی با همکاری مرکز ملی فضای مجازی وظیفه رصد و پایش در اجرایی سازی سند را دارند، ما الان در ستاد نقشه جامع علمی کشور اقدامات ۲۱۲ گانه‌ای که در آن سند پیش بینی شده، رصد می‌شود. گزارش پایشی ما داریم، ارزیابی می‌کنیم و مرتب مثل یک چشم و یک عقابی که بالای سر کار ایستاده رصد می‌کنیم که چه مقدار سند اجرایی شده، به نظر من خود داشتن سند ملی هوش مصنوعی و در کنار آن تاسیس سازمان ملی هوش مصنوعی که سطح آن سطح معاون رئیس جمهور و سازمان ملی هوش مصنوعی است، این زمینه را فراهم میکند که ما در یک افق متفاوتی حکمرانی بکنیم، به نظر من اگر این حکمرانی موفق باشد، ما به شرایطی خواهیم رسید که نظام وزارتخانه‌ای کشور تغییر میکند و آن بحثی را که رهبر معظم انقلاب در مورد بازسازی انقلابی ساختار کشور دارند محقق می‌شود، این ساختار‌هایی که کلیه رفتار‌های آن مبتنی بر نیروی انسانی هست، تغییر میکند به نظام‌های الگوریتمی که تمام متغیر‌های مرتبط با حکمرانی در آن پیش بینی می‌شود، ما امروز حکمرانی‌های پیچیده داریم، حکمرانی‌های پیچیده من مثال خود همین جستجوگر‌های هوش مصنوعی را به شما بزنم، یکی از این جستجوگران که من اسم آن را ذکر نمی‌کنم ۱۳۰ میلیارد متغیر را برای جستجوی اطلاعات در سیستم پیش بینی کرده، یعنی ما اگر که برویم به سمت استفاده از ظرفیت‌های هوش مصنوعی دیگر یک ساختمان بزرگی فرو نمی‌ریزد، چون هوش مصنوعی استحکام بنا را بر اساس دیوایس‌هایی که به بنا‌های حساس، پل‌های مهم، شاهراه‌های بزرگ که می‌تواند در آن حادثه اتفاق بیفتد اتصال دیوایس‌های هوشمند می‌تواند پیشگیری بکند از اتفاقات ناگوار در بنا‌ها، در راه‌ها، در پل‌ها و حتی در توزیع مواد غذایی، که جای مفصلی دارد و بحث مفصلی دارد که ما باید سرمایه گذاری‌های مخاطره انگیز را در کشور افزایش بدهیم.
سوال: آقای عاملی اشاره کردید به مزایای استفاده از هوش مصنوعی، کارشناسان و تحلیلگران حوزه هوش مصنوعی اعتقاد دارند که یک موضوع دوپهلو است در کنار بیشمار فرصتی که در اختیار جامعه بشری قرار می‌دهد، تهدید‌هایی هم این موضوع دارد که باید به شدت مراقب آن بود که مفصل راجع به آن صحبت می‌کنیم که در کنار این که باید فرصت ایجاد کرد و از این فرصت‌ها استفاده کرد چگونه می‌شود جلوگیری کرد از تهدید‌هایی که این موضوع جامعه بشری را دنبال کند.
آقای دکتر عاملی اشاره کردند به موضوع نگاه دولت، همکاری مجلس، ما برویم سراغ وجه دیگری یعنی موضوع مردم، بخش خصوصی و ببینیم که در موضوعات مرتبط این وجه قرار است چگونه مشارکت کند؟ چگونه فعال بشود؟
زاهدی: به نظرم شروع، شروع خوبی بود ما از چشم انداز قسمتی از آن را شما فرمودید بخشی از اهداف را شما فرمودید آقای دکتر عاملی تکمیل کردند شاخص‌های ارزیابی شفاف این‌ها مطرح شد، بعد از این ما وارد راهبرد‌ها و اقدامات می‌شویم، حدود ۵۰ اقدام این سند دارد، ۵۰ اقدامی که هر کدام بالاخره عرض کردم دور قبل باید یک یا چند دستگاه مشارکت کنند که بعضی از این‌ها اجرا شود، بعضی از موارد بالاخره تقسیم کار مشخص است، وظایف دولت حدودش مشخص است، بعضی از موارد جزو وظایف دولت است، در اقدام مشخص شده که این اقدام باید توسط مثلا فلان بخش دولتی استاندارد گذاری، ما نمی‌توانیم استانداردگذاری را به بخش خصوصی بدهیم، بعضی از موارد دیگر اشاره شده که این فعالیت باید صورت بگیرد از طریق بخش خصوصی، از طریق ... این از طریق‌ها تا جایی که امکان داشته، بله، اسم سازمان را ما بنایمان نبوده که این جا مشخص کنیم که چه سازمانی ولی حدود مشخص است که این اقداماتی که بناست انجام بشود چقدر از آن تفکیک شده به حوزه دولتی، حوزه عمومی یا حوزه غیر دولتی و ...
سوال: حالا به جز این از طریقه‌ها و فلش‌هایی که می‌خورد که نهاد، سازمان، بخش خصوصی یا مردم را نوک پیکان را مشخص میکند و تقسیم وظایف میکند ما داریم برون سپاری‌هایی که می‌تواند کار را تسهیل کند یا سرعت ببخشد در حوزه اجرایی کردن موارد و مفاد هوش مصنوعی، کدام‌ها هست؟
زاهدی: تقریبا در همه حوزه‌هایی که ما وارد اجرا می‌شویم محصول می‌خواهیم بگیریم تمام موارد حوزه بخش خصوصی است بنا نیست که هیچکدام د رحوزه دولت باشد، ولی اولویت‌های سند را شما ببینید سند ۲۰ اولویت الف دارد و ۱۹ اولویت ب مجموعا ۳۹ اولویت در ۱۰ دسته، همه این‌ها نیازمند به این است که محصولاتی در آن حوزه‌ها ارائه شوند در حوزه آموزش ارزیابی دانش آموز، ارزیابی معلم و ...، بنا نیست این تکنولوژی را دولت توسعه بدهد، این مشخص شده، ولی کاربر کیست؟ کاربر این جا دولت است، یک جا‌هایی کاربر هم دولت نیست کاربر مردم هستند از آن سمت هم توسعه تکنولوژی هم توسط شرکت‌های دانش بنیان است، حمایت‌هایی که در بخش‌های مختلف اقدامات اشاره شده به آن که باید این جا از دانشگاه حمایت بشود این جا از شرکت دانش بنیان حمایت شود این جا از مثلا. این مواردی که مشخص شده به نظرم حالا طبیعتا فرصت نیست که ما این جا بخواهیم تک تک وارد مصادیق بشویم.
سوال: مصداقی بفرمایید، مثلا بعضی از مصداق‌ها را اشاره کنید که کدام‌ها در حوزه کاری بخش خصوصی قرار می‌گیرد؟ کجا‌ها نقش و مشارکت مردم را حساس‌تر میکند؟
زاهدی: ما در مورد مشارکت مردم تاکید اصلی بر کاربری است، یعنی حوزه آموزش که مردم نسبت به این فناوری آشنا بشوند و بتوانند استفاده بکنند، حتی در حوزه مثلا کارکنان دولت، در حوزه شاغلین فقط به کارکنان دولت محدود نمی‌شود تمام شاغلینی که ما بیست و خورده‌ای میلیون نفر شاغل در کشور داریم که در مورد آن این جا صحبت شده که این‌ها باید آموزش ببینند که بتوانند از این دستاورد‌ها استفاده کنند.
سوال: آقای دکتر عاملی نکته‌ای راجع به این موضوع دارید؟
عاملی: منطق این محیط، چون ما از هوش مصنوعی که صحبت می‌کنیم یک زمانی از حکمرانی هوش مصنوعی در یک محیط بسته صحبت می‌کنیم مثل مثلا کارخانه‌ها، کارخانه‌ها حتما از این ظرفیت استفاده می‌کنند، خودروسازی، صنایع غذایی، صنایع دارویی، همه شرکت‌هایی که امروز هستند به صورت وسیع از ظرفیت‌های هوش مصنوعی ناگزیرند استفاده کنند، یکی از دلایل آن مقررات گذاری‌های جدیدی است که تحت تاثیر این حوزه باید صورت بگیرد، فرض بگیرید یکی از مقررات گذاری‌های ما کاهش کربن است، کربن محیط زیست را دارد نابود میکند، بیماران قلبی را دارد افزایش می‌دهد هزار و یک مسائل اجتماعی مختلف بوجود می‌آورد، تمام کارخانه‌های کشور باید از ظرفیت‌های هوش مصنوعی برای کاهش کربن استفاده کنند، این یک ظرفیت است، داخلی است ولی یک زمانی هست هوش مصنوعی را در یک محیط باز از آن صحبت می‌کنیم در واقع یک اینترنت است، یک اینترانت نیست، یک شبکه داخلی نیست یک شبکه خارجی است، وقتی شبکه خارجی می‌شود به تعداد کاربر مرکز تولید پیدا میکند، در اصطلاحات فضای مجازی ما از آن به منبع شدن همه کاربران صحبت می‌کنیم، همه کاربران به نوعی ظرفیت و قابلیت ایجاد یک امکان در حوزه هوش مصنوعی را فراهم میکند این که شما به درستی سوال می‌کنید که بالاخره عملکرد چه می‌شود؟ عملکرد تمام ظرفیت‌ها بر مبنای این سیاست‌ها، راهبرد‌ها، نظام ارزش‌ها، هدفگذاری‌ها باید حرکت بکنند و اصلا انین جوری نیست که این اسناد بخواهد محدودیتی را ایجاد کند در اجرا، مثال کار درمان امروز یک ظرفیت بزرگی در حوزه هوش مصنوعی محاسباتی پیدا کرده است و با آمدن رادیولوژی محاسباتی امروز جدی شده است و امروز در خبر‌ها داشتید که بیماری پارکینسون با رصد‌های هوش مصنوعی امکاناتی فراهم کرده است برای مدیریت این امر، وقتی در نظام انبارداری کشور وارد می‌شویم شعار هوش مصنوعی این است که به قدری تولید و مصرف باید با هم هماهنگ شود که دیگر انبارداری نداشته باشیم.
امروز حجم وسیعی از مواد غذایی و میوه جات در انبارداری از بین می‌رود، چون برنامه ریزی نداشتیم که باهوش مصنوعی چه ذخیره‌هایی در نظر گرفته شود که دچار بحران نشویم. همه هوش مصنوعی یادگیری از وضعیت موجود است.
سوال: یک مقاومت‌هایی از سیستم سنتی و قدیمی از هوش مصنوعی به وجود می‌آید، آیا راه حل در سند دیده شده است؟
عاملی: راه حل الزامات است، ما ۱۲ هزار قانون مصوب مجلس شورای اسلامی داریم، ده‌ها سند ملی شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب کرده است، جدی بودن در اجرای قوانین و اجرای مصوبات ضمانت اجرایی این امر است و حتی در قانون مجلس شورای اسلامی تمام برنامه‌های پنج ساله کشور مصوبه مجلس شورای اسلامی نوشته شده است و دکتر لطفی وقتی تحلیل می‌کنند به عدد ۲۳ درصد می‌رسند در اجرای برنامه پنج ساله، دلیل آن این است که محاسبات دقیق نبوده است و دلیل دیگر کارگزاری که باید حکمرانی کند جدیت لازم را ندارد، رئیس جمهور آقای پزشکیان گفتند ما جدی هستیم در اجرای برنامه هفتم، باید از اول تمام قد برنامه‌های اجرایی اش استخراج شود، الزامات مالی دارد، نمی‌توانیم با یک سرمایه گذاری کوچک، مثال سرمایه گذاری‌های مخاطره انگیز، در سال ۲۰۲۰، دویست و سیزده میلیارد دلار سرمایه گذاری در حوزه‌های مخاطره انگیز بوده است، حوزه‌های مخاطره انگیز عمدتا در فناوری‌های جدید است، برای این که ریسک کنیم، ممکن است نشود، ممکن است نشود، هوش مصنوعی در سند ملی آمریکا نگاه کنید، سند روزشان ۲۰۲۳، می‌گوید که اهداف شان می‌گوید این برنامه دراز مدت است، برنامه هوش مصنوعی برنامه‌ای نیست که به سادگی محقق شود، چون زیرساخت‌های اساسی می‌خواهد، یکی از زیرساخت‌های مهم برای کشور شبکه ملی اطلاعات است، شبکه اطلاعات چقدر سرمایه گذاری کردیم.
سوال: بازه ده ساله آنچه در سند دیده شده است و هدف گذاری ده سال مناسب است؟
عاملی: بودجه گذاری مناسب و سرمایه انسانی مرتبط با این امر اگر وجود داشته باشد محقق می‌شود، در زیباشناسی می‌گوییم تناسبات باید رعایت شود، در سند تلاش کردیم از تجربه جهانی استفاده کنیم، هدف پنجم ارتقای رقابت پذیری اقتصادی است، هدف ششم گفتیم نقش آفرینی درتعاملات بین المللی، بدون رقابت بین المللی نمی‌توانیم پیشرفت کنیم، حتما باید در رقابت باشیم.
سوال: مرور خیلی مختصری داشته باشیم از هدف یک تا هدف پنج که در این سند دیده شده است به کدام موارد اشاره میکند؟
زاهدی: این هدف ترجمه چشم انداز است که یک زیست بوم هوش مصنوعی ایجاد. کنیم ایجاد رفاه است، که هفت هدف در حوزه سرمایه انسانی است، بدون سرمایه انسانی نشدنی است، به ازای این هدف شاخص‌های مشخصی با ارائه وضع موجود و وضع مطلوب که البته وضع مطلوب به خاطر تحولات سریع این حوزه پنج ساله در نظر گرفته شده است در این سند، اولین هدفی که این جا داریم، حوزه سرمایه انسانی است.
هدف دومی که قرار گرفته است تولیدات علمی و حوزه پژوهش که حتما باید فعال باشد در توسعه فناوری هوش مصنوعی، سومین مورد ارتقای نوآوری است.
نوآوری بر پایه فناوری‌های بدیع، هدف چهارم تامین زیرساخت است، بدون زیرساخت داده و بدون زیرساخت پردازش، بدون این دو زیرساخت توسعه هوش مصنوعی شدنی نیست که هدف‌های شفاف دیده شده است و من چهار مورد را عرض کردم.
سرمایه انسانی، زیرساخت، تولیدات علمی و نوآوری، مورد اقتصاد و رقابت پذیری.
سوال: هدف کلی که در این سند به سمت ده کشور برتر و پیشرو در این حوزه تبدیل خواهد کرد. توسعه هوش مصنوعی در کشور موضوعاتی مثل مسئولیت‌های فردی و اجتماعی را پیش می‌آورد، آن چه به عنوان فرصت است که خدای ناکرده تبدیل به ضرر یا تهدید نباشد؟
عاملی: یکی از مزیت‌های این سند هماهنگی بین چشم انداز، نظام ارزش‌ها، اصول ارزش ها، سیاست‌ها، راهبرد‌های ملی، اقدامات وجود دارد، خیلی ما تلاش کردیم به خصوص شاید ساعت‌ها آقای زاهدی زحمت اصلی این کار به عهده ایشان بوده است و ساعت‌ها بحث کردیم که ما معمولا این نظام ارزش‌ها جوری می‌گذاریم که به دیگر ویترین می‌خورد و هیچ امتدادی در راهبرد‌ها و اقدامات پیدا نمی‌کند.
فرض کنید یکی از اصول ارزش‌هایی که در سند پیش بینی کردیم، توجه به عدالت، کرامت، حقوق انسانی جامعه ایران است.
بحث عدالت یکی از چالش‌های بزرگ ماست امروز، ما دولت‌های مختلفی می‌آیند و شعار عدالت را می‌دهند ولی توزیع عادلانه منابع آیا به صورت انسانی الان باید انجام شود یا باید توسط متغیر‌های تعریف شده‌ای که توزیع منابع را به صورت بهینه در تمام سازه‌های کشور فراهم میکند تامین کند.
کرامت انسان، آیا این درست است که مردم در نظام اداری تحقیر شوند، برای این که بخواهند یک مجوز بگیرند و استعلامات مختلف بگیرند، این کرامت یک شعار نیست، کرامت انسانی باید سیستم باشد و نظام اجرایی باشد که بتواند تامین کند، هوش مصنوعی بتواند جای انسان بشیند و اساسا انسان را بی خاصیت کند.
انسان را ناتوان کند، در سند به این موضوع توجه شده است و در اصول ارزش‌ها آمده است که باید هوش مصنوعی با متغیر اصلی تامین زندگی طبیعی انسان یعنی نیاز به ارتباط چهره به چهره داریم و نیاز به روابط انسانی، تلفن همراه، نرم افزار‌ها، رفتار‌های خانواده را یک جمعی را جمع کرده است و افراد در خانواده متصل به فضایی شوند و این‌ها آموزش می‌خواهند و قبل از دبستان باید به بچه‌ها آموزش لازم را دهیم و سطح مهارت‌ها تغییر بزرگی است که اصلا شما تصویری را ابتدای برنامه گذاشتید که نزدیک به ۹۹ میلیون شغل هوش مصنوعی تولید میکند، معناش این است که آن نگرانی که وجود دارد که هوش مصنوعی شغل‌ها را از دست می‌دهد، درست نیست، هر شغلی یک ممیز شش دهم شغل ایجاد میکند ولی سطح دانش در دنیا بالا رفته است، سطح مهارت‌های اجتماعی بالا رفته است و ما به مهارت‌های جدیدی نیاز داریم که اگر سواد هوش مصنوعی در کشور از ابتدا به وجود نیاید، نه جنبه‌های ارزشی، اخلاقی و کرامتی را بتوانیم تامین کنیم نه پیشرفتگی کشور تامین شود، باید این مجموعه باهم پیش برود و زود است از نگرانی‌ها صحبت کنیم، ما باید نگاه اثباتی راجع به موضوع داشته باشیم ضمن این که به جنبه‌های آسیبی توجه کنیم و این مهم است و این نشستن مشکل پرواز برای بیش از سه هزار پرواز در دنیا به خاطر این که یک نرم افزار به روزرسانی اش دقیق انجام نشده است و برخی از پارامتر‌ها توجه نکرده بود نشان دهنده این است که مخاطرات هوش مصنوعی مخاطرات بزرگی است که از جنس تصادف توی شاهراه باشد، که جمعیت بزرگی را تحت الشعاع قرار دهد.
سوال: یک سری الزامات وجود دارد یک نکته تربیت نیروی انسانی اشاره کردید که باید کار را از تربیت بچه‌ها و فضای آموزش در کشور شروع کنیم، تاخیری در گذشته داشتیم نسبت به هوش مصنوعی که ممکن است فرصت‌هایی که در هوش مصنوعی شمشیر دو لبه تبدیل به تهدید شود.
زاهدی: سرعتی که این فناوری در دنیا دارد مثال زدنی است کمه فناوری دیگر تعدادش کم است و اگر نگوییم نیست، خیلی بعید است که خیلی سخت پیدا کنیم.
سوال: چکار کنیم که سریع برسیم به سرعت باتوجه تاخیر که در شروع کار داشتیم؟
زاهدی: جزو موارد استثناست که سیاست گذاری در این حوزه در فرآیند تدوین و فرآیند تصویب و فرآیند ابلاغ و تشکیل سازمان انجام شد، این موارد به نظر من سریع‌تر از سایر موارد انجام شده است و تاسیس سازمان درنظر بگیرید که چند روز از ابلاغ سند می‌گذرد.
سوال: تربیت مرتبط را آغاز کردیم؟
زاهدی: در سند دیده شده است که دستگاه‌های مختلف شش ماهه این نقشه راه را بیاورند و مصوب ستاد ملی هوش مصنوعی شود، برخی از وظایف به عهده آموزش و پرورش است و برخی مرتبط به وزارت علوم در حوزه آموزش‌های تخصصی و موارد مشخص شده است هم در سند.
سوال: پایان پاییز باید احصا شود؟
زاهدی: شما پیگیری کنید و به ما کمک میکند و اگر این اتفاق بیافتد و مواردی که آموزش را می‌گویید تنها الزام توسعه هوش مصنوعی آموزش نیست، قسمتی از این آموزش شاغلین دوره قبل گفتم، آن هم آموزش است، تردید در بین مسئولین که نباید ترس داشته باشند و باید بتوانند از محصولات استفاده کنند و در تمام بخش‌های کشور، این‌ها در حوزه آموزش است و که برخی آموزش‌های رسمی و غیر رسمی، آموزش‌های فنی – حرفه‌ای و آموزش‌های کوتاه مدت، سایر بستر‌های الزامات را بگوییم حتما یک زیرساخت حقوقی جدیدی را می‌خواهیم در این حوزه، قوانین مختلف یا مقررات مختلف.
سوال: این حقوق را به کجا سپردید؟
زاهدی: موارد مشخص است که به چه حوزه‌ای برمی گردد و جایی قانون لازم داشته باشد، مجلس جایی آئین نامه لازم داشته باشد باید برود هیئت دولت، استاندارد خوب احتمالا سازمان استاندارد مشارکت کرده و زیرساخت‌های حقوق قبلی و بدون استاندارد‌های به اشتراک گذاری داده طبیعتا نشدنی است.
در چشم انداز اشاره کردیم که یک زیست بوم پیشرفته‌ای برای حوزه هوش مصنوعی می‌خواهیم که قسمتش این مواردی است که زیرساخت بومی است، اگر بینندگان راهبرد اول که زیرساخت‌های حکمرانی است را فرصت داشته باشند و ببیند و آن جا اشاره شده است در حوزه بهره برداری از داده که محدودیت دارد کشور که داده داریم، دسترسی به داده نداریم، اگر شرکت ما دسترسی به داده که خیلی در حوزه‌های دولتی ایجاد می‌شود نداشته باشد چطور سیستمش را ارتقا دهد.
زیرساخت حقوقی می‌خواهد در یک شرایط امن این دسترسی به مجموعه داده شود و راهبرد اول به این حوزه می‌پردازد، زیرساخت پردازش خیلی مهم است به عنوان بستر‌های توسعه که این جا سند چند تا اقدام مشخص است که زیرساخت پردازشی چه شکلی ایجاد شود و چطور مجتمع باشد و کجا‌ها دسترسی به زیرساخت پردازشی چقدر تسهیل شود و مسئله بعدی هم خود داده است که ما برای توسعه این حوزه نیازمند به اشتراک گذاری داده و تسهیل دسترسی به داده داریم که این موارد یک راهبرد مجزاست.
سوال: راجع به چهل و هشت اقدام صحبت نکردیم، راجع به هر کدام آن مفصل باید یک یا چند برنامه اختصاص یابد، به سراغ یازده راهبرد که بسیار مهم است در سند می‌رویم؟
عاملی: مهم‌ترین بحث تقویت حکمرانی هوشمند است، یک سرمایه ملی داریم که محصول انواع تولیدات کشور از جمله فرآورده‌های نفتی که سرمایه ملی باید یک برنامه استفاده بهینه داشته باشیم، هوش مصنوعی یک ظرفیتی عمومی است برای مدیریت شبکه‌ای کشور و برای مدیریت الگوواره‌ای کشور، شما خوارزمی که پایه گذار هوش مصنوعی خوارزمی حکیم است در قرن نهم میلادی، که وقتی که کتاب الجبره ایشان در قرن دوازدهم ترجمه شد پایه این ایده هوش مصنوعی گذاشت.
خوارزمی الگوریتم را کشف کرد، الگوریتم چهار عمل ریاضی است که طی یک مرحله بندی به پاسخ می‌رسید، نگاه به مرحله بندی نگاه هوش مصنوعی است، هوش مصنوعی لزوما خطی نیست، می‌تواند هزاران و میلیارد‌ها اقدام دولت در این ظرفیت سرمایه گذاری شود.
این نگاه را می‌خواهد و به نظر من اولین تغییری که باید در نظام به وجود بیاید تغییر در مدل حکمرانی کشور است و حکمرانی اگر ما هوش مصنوعی به عنوان یک زیست بومی که می‌تواند به صورت عقلانی تمامی ظرفیت‌های کشور را به خدمت اهداف اساسی، عدالت، تسهیل زندگی مردم، کاهش آلودگی محیط زیست و بسیاری از اهداف کیفی که داریم، در سیستم نباید این قدر حقنه به دوش مردم باشد که باید این حقنه با حکمرانی بر مبنای مدل انبار‌های دیوان سالاری است صورت نمی‌گیرد، الان سیستمی است که یک انباشتی از فرآیند‌های دیوان سالاری را گذاشتیم و یک سندی را در زمان شهید رئیسی تهیه کردیم در شورای انقلاب فرهنگی که تصویب و ابلاغ نشد ولی ۶۱۰ مزاحمت در سیستم اداری کشور برای مردم استخراج کردیم که اگر آن مزاحمت‌ها اگر بخواهد برطرف شود شاهراه‌های بزرگ هوش مصنوعی را نیاز دارد و باید این سند در حوزه حکمرانی اش یک ماموریت اساسی به وزارت راتباطات برای زیرساخت و خدمات و برای محتوا به کل دستگاه‌های اجرایی کشور بدهد که بتوانند که این را بروند و هدف اول آمایش روبومی است، باید سرزمین مان یک آمایش کنیم و در این آمایش معلوم شود که چه ظرفیت‌های فیزیکی باید تبدیل به فیزیکی روبومی شوند و براساس اولویت‌های اولیه.
براساس اولویت الف و ب که ممکن است که دوستان بگویند ۳۹ اولویت یعنی اولویت نداشتن، در منطق هوش مصنوعی همه این اولویت‌ها در خط اول قرار می‌گیرد و همه همزمان باهم می‌توانند قرار بگیرند اگر یک ظرفیت ۱۳۰ میلیارد پارامتری را می‌تواند یک ظرفیت داده را مدیریت کند ما صد میلیون پارامتر را برای مدیریت کشور بگذاریم.