کاهش موارد آتش سوزی در مراتع و مناطق جنگلی نسبت به دو سال پیش، توجهات به احیاء دامداری سنتی را به عنوان عامل اصلی این موفقیت مضاعف کرده است.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، سازمان‌های خدمات عمومی وابسته به شهرداری‌ها و نهاد‌های دولتی در امریکا، فرانسه، آلمان، ایتالیا و اسپانیا اعلام کرده اند که طرح استفاده از چرای دام در مراتع را برای جلوگیری از آتش سوزی‌ها گسترش خواهند داد.
این تصمیم پس از آن اتخاذ شده که آمار و ارقام سازمان‌های آتش نشانی و امدادی و مطالعات مراکز پژوهشی نشان می دهد، بازگرداندن گله های دام به مراتع، به طوری چشمگیری مانع از انباشت علوفه خشک، به عنوان ماده اصلی سوختی در مراتع شده و علاوه بر کاهش موارد آتش سوزی، فواید اقتصادی و زیست محیطی دیگری نیز به همراه داشته است.
تجربه اسپانیا، به عنوان یکی از نخستین کشور‌هایی که تصمیم به بازگرداندن گله‌ها به مراتع گرفت، آنچنان در احیاء مراتع و قدرت بخشی به طبیعت بومی موثر بوده که اکنون این راهکار در بسیاری از کشور‌های گرفتار آتش سوزی‌های فصلی، از جمله در امریکای شمالی و مناطقی از آسیا بکار گرفته شده است.
استخدام گله های بز و گوسفند در کالیفرنیا
در ایالت کالیفرنیا که در دو سال گذشته مرگبارترین و خسارتزاترین آتش سوزی‌ها را تجربه کرده بود، وقتی مدیران، کارشناسان و مقامات دولتی تمام راهکار‌های پرهزینه مبتنی بر فناوری، صنایع نوین و هوش مصنوعی را در مهار آتش سوزی‌های مراتع و جنگل‌ها بی نتیجه دیدند، به سراغ راهکار قدیمی استفاده از گله‌های گوسفند و بز رفتند که در برخی از کشور‌های اروپایی، از جمله فرانسه از ۲۵ سال پیش مورد توجه قرار گرفته بود و در سال‌های اخیر، ایتالیا، اسپانیا، پرتغال و آلمان نیز از آن نتیجه گرفته بودند.
موفقیت گله‌های بز و گوسفند در جلوگیری از گسترش آتش به قدری چشمگیر بود که اکنون شهرداری‌های کالیفرنیا از استخدام بز و گوسفند خبر می‌دهند و کشور‌های فرانسه، پرتغال و اسپانیا برای توسعه چوپانی و چرای دام در مراتع، کنسرسیومی با حمایت صندوق توسعه منطقه‌ای تشکیل داده اند.
از همین روست که در سال‌های اخیر، رسانه‌ها گله‌های دام را قهرمانان حفظ محیط زیست و نخستین آتش نشانان طبیعت لقب می‌دهند.
نکته جالب توجه در این ماجرا، یکسان بودن روش و نتیجه در شرایط اقلیمی متفاوت است و چه در دامنه‌های سردسیر آلپ فرانسه و چه در مناطق گرم و خشک جنوب اسپانیا، گله‌های بز و گوسفند به خوبی به انسان و طبیعت خدمت کرده و موارد گسترش آتش را کاهش داده اند.
افزایش خطر آتش سوزی تابستانی پس از بهار پر باران
تردیدی نیست که در شرایط اقلیمی ایران، با کوتاه بودن آب و هوای بهاری و زودرس بودن گرمی تابستان، به طور طبیعی زمینه برای انباشته شدن علوفه خشک در مراتع و آتش سوزی‌های گسترده جنگلی و مرتعی فراهم‌تر است و به ویژه پس از بارش‌های نسبتا مناسب در زمستان و بهار که افزایش رشد علوفه را در پی دارد، این تهدید افزایش می‌یابد.
در روند تغییرات اقلیمی و صنعتی کشور ما، که در آن بسیاری از فعالیت‌های سنتی روستایی، مانند جمع‌آوری علوفه، هیزم و چرای دام‌ها به شکل سنتی به طور کامل از بین رفته و یا درحال نابودی است، زمینه برای انباشه شدن علوفه و چوب خشک در مراتع به مراتب بیشتر از مناطق مدیترانه‌ای و آلپی فراهم است و در نتیجه خطر آتش سوزی، در هر تابستان به شدت افزایش می‌یابد.
در چنین شرایطی، بهترین راه جلوگیری از آتش سوزی‌ها و گسترش آتش، کاستن از مواد سوختی، یعنی علوفه هاست و بهترین راه برای انجام این کار، چرای دام در مراتع است.
این درحالی است که آتش‌سوزی‌های گسترده در همه کشورها، علاوه بر تلفات جانی و اقتصادی، تخریب وسیع زیستگاه‌های حیات وحش و همچنین فرسایش خاک و انتشار قابل توجه کربن در جو را نیز به دنبال دارد.
چوپان ها و همراهان دام؛ نخستین دیده بانان مراتع
بکار بردن چرای دام برای کاهش خطر آتش سوزی، چندین فایده دیگر نیز در بر دارد که یکی از مهمترین آن، گشت زنی مداوم چوپان‌ها و مراقبان دام‌ها در مراتع، به مثابه دیده بانی دائمی برای جنگل و مراتع است که در صورت وقوع آتش سوزی در نقطه‌ای مرتع، به سرعت متوجه آن شده و اطلاع رسانی می‌کنند.
آنها نه تنها هشدار اولیه در مورد هر گونه آتش‌سوزی در منطقه را ارائه می‌دهند، بلکه حضور آنها در مرتع و مناطق جنگلی می‌تواند آتش افروزان و تفریح کنندگان در طبیعت را درخصوص مراقبت از مرتع، هوشیارتر کند.
حمایت از دامداری سنتی برای نجات مراتع
علاوه بر همه این ها، کودرسانی، کنترل زیست گیاهی و کمک به تکمیل چرخه کربن از دیگر سودمندی‌های چرای دام برای طبیعت است و از نظر اقتصادی نیز، گام بزرگی برای اشتغالزایی و تامین امنیت غذایی است. در برخی از کشور‌های اروپایی، از جمله اسپانیا، دولت‌ها نه تنها موانع قانونی در این مسیر را به حداقل رسانده اند، بلکه به دامداران و صاحبان گله ها، به ویژه در صورتی که دام‌های خود را در مناطق مستعد آتش سوزی و تعیین شده مستقر کنند، پاداش و دستمزد نقدی پرداخت می‌کنند.
در این برنامه، دامداران در عمل، گوسفندان و بز‌های خود را به دولت اجاره می‌دهند تا در مراتع چرا کنند.
طی سال‌های گذشته در والنسیای اسپانیا، مبلغی معادل ۲۲ یورو در هکتار به کشاورزانی که دام‌های خود را برای حداقل ۱۳۰ روز در مناطق تعریف شده متمرکز می‌کردند، پرداخت می‌شد و در صورت زادو ولد دام ها، این مبلغ به ۴۰ یورو افزایش می‌یافت.
در منطقه اندلس، پرداخت‌ها از ۴۲ یورو تا ۹۰ یورو در هکتار تعیین شده که بسته به سختی چرا (شیب، نوع پوشش گیاهی و فاصله تا محل نگهداری حیوانات) افزایش می‌یابد. در صورتی که تا پایان سال در آن منطقه آتش سوزی گسترده رخ ندهد، دامدار پاداش‌های دیگری نیز دریافت می‌کند.
اگرچه ممکن است به دلایلی مانند کمبود بودجه، پرداخت چنین پاداش‌ها و دستمزد‌هایی تداوم نیابد و یا مبلغ آن چندان چشمگیر نباشد، اما باید بخاطر داشت هرگونه صرف هزینه یا تلاش برای حفاظت از دارایی‌های ملی، حتی بدون فواید مادی و اقتصادی آنی و کوتاه مدت نیز، به شکلی سرمایه گذاری بلند مدت و در اغلب موارد، وظیفه و تکلیف دولت و مردم به شمار می‌رود.
چرای دام در مراتع؛ راهکاری منطبق با طبیعت
آتش سوزی در مراتع و مناطق جنگلی، حتی بدون دخالت مستقیم انسان‌ها نیز، رخ می‌دهد و جلوگیری قطعی از آن ناممکن به نظر می‌رسد، اما تردیدی نیست که مهار آتش و کاستن از دامنه خسارات آن، امری ممکن است.
باوجود کاهش موارد آتش سوزی، باز هم دیدن تصاویر مهیب آتش سوزی‌های مرگبار در مناطق جنگلی و مراتع، دلهره آور و هشدار دهنده است، اما به همان میزان، قدرت باشکوه طبیعت و مخلوقات به ظاهر آرام و بی زبان خداوند را گوشزد می‌کند، تا بشرِ باشعور، به شرط گوش سپردن و شنوا بودن، با اصلاح رفتار و ترک خطاها، راهی بهتر برای زیستن، برای خوب زیستن، در پیش گیرد؛ و گاهی بهترین راه، بازگشت به مسیر درست است؛ مسیری که همان طبیعت باشکوه ارائه می‌کند: چرای دام‌ها و جلوگیری از انباشته شدن علوفه خشک به عنوان اصلی‌ترین ماده سوختنی در مراتع!