یک کارشناس مسائل بین‌الملل گفت: بریکس برای ما امروز یک فرصت طلایی است، یک دریچه جدید رو به جهان و برای مشارکت ایران در اقتصاد بین الملل در سطح بالا است.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما؛ شعیب بهمن کارشناس مسائل بین‌الملل ، روح‌الله مدبر کارشناس مسائل اوراسیا حضوری و مهدی صفری معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امورخارجه در ارتباط تلفنی جمعه: ۲۲ تیر ۱۴۰۳ در برنامه گفتگوی ویژه در خصوص نقش بریکس در تقویت چندجانبه‌گرایی گفتگو کردند .
مقدمه: قرار است درباره بریکس صحبت کنیم، درباره نشستی که در روسیه برگزار شد؛ در پی برگزاری نشست رؤسای مجلس کشور‌های عضو بریکس که با موضوع نقش پارلمان‌ها در تقویت چندجانبه‌گرایی برای توسعه و امنیت جهانی عادلانه در سن‌پترزبورگ روسیه برگزار شد و رئیس مجلس شورای اسلامی کشورمان هم در رأس یک هیأت پارلمانی در این نشست حضور داشت و در حاشیه این نشست با رؤسای مجالس کشور‌های عضو و همچنین آقای پوتین رئیس جمهور روسیه دیدار کرد. اعضای بریکس در این نشست بر اهمیت دلارزدایی و استفاده از ارز‌های ملی تأکید کردند. درباره اهمیت این موضوع همچنین مزایای اقتصادی و سیاسی عضویت در بریکس قرار است صحبت کنیم.
سؤال: آقای صفری شما همراه آقای قالیباف؛ رئیس مجلس شورای اسلامی در نشست رؤسای مجالس کشور‌های عضو بریکس در روسیه حضور داشتید، هم خیلی کوتاه از این نشست و مذاکرات و دیدارهای دوجانبه و چندجانبه بفرمایید و هم این که عضویت جمهوری اسلامی ایران در بریکس چه مزایای اقتصادی برای کشورمان خواهد داشت؟
مهدی صفری؛ معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امورخارجه: این جلسه دوم پارلمانی بود که آقای قالیباف شرکت کردند. جلسه اول آن در ژوهانسبورگ بود. در این اجلاس سه موضوع اصلی بود که مطرح بود که بیانیه آن هم به وسیله اعضای بریکس که ۱۰ کشور هستند امضا شد. ۱- مسائل مربوط به سالانه حتماً اجلاس سران پارلمان‌ها برگزار شود. قبلاً برگزار می‌شد، اما نه به صورت مرتب. ۲- جوانان کشور‌های بریکس باهم همکاری داشته باشند. ۳- راجع به مسائل کمیسیون‌های مشترک اقتصادی- امنیتی باهم جلسه داشته باشند. این سه مطلب مهم این جلسه بود که به وسیله رؤسا امضا شد. مطلب مهم در این اجلاس؛ در سخنرانی‌ها بیشتر ۲۸ تا ۳۰ درصد جی‌دی‌پی دنیاست را کار نداریم، اما نکته‌ای که در این اجلاس مطرح شد؛ داستان معامله با پول‌های محلی و پیمان‌های پولی باهم امضا شود. ما با روسیه اخیراً این کار را کردیم و یواش یواش بروند دنبال همان سبدی که یک پول واحد داشته باشند. الان هم یک چیزی را تعریف کردند از لحاظ سوئیفیتی تا بتوانند از این طریق باهم همکاری داشته باشند. یعنی هدف؛ دلارزدایی است؛ دارند کار می‌کنند، افزایش تجارت باهم است. یک خوبی که این اجلاس‌ها دارد؛ رؤسای پارلمان‌های بریکس و به علاوه میهمانان بریکس که بین ۲۰ تا ۳۰ تا در جلسه شورای وزرا که هفته پیش برگزار شد، حدود ۳۰ کشور میهمان به اضافه ۱۰ تا بود. در این جا هم به همین صورت بود که اجلاس آن امروز بود با میهمانان که از کشور ازبکستان، قزاقستان، تاجیکستان و قرقیزستان، آذربایجان، بلاروس و کشور‌های سایر مناطق به عنوان میهمان حضور داشتند و جلسات‌شان امروز برگزار شد. اما ملاقات‌های دوجانبه آقای قالیباف با دو رئیس دوما و فدراسیون روسیه جداگانه ملاقات داشتند. آقای پوتین ملاقات جداگانه‌ای به مدت ۵۰ دقیقه داشتند که موارد دوجانبه به صورت ریز بحث شد و پیگیری کار‌ها در آینده بود. ملاقات با رئیس مجلس روسیه سفید با ارمنستان، آذربایجان، قزاقستان و تاجیکستان حدود یک ۱۵ تا ۱۶ ملاقات دوجانبه‌ای هم در کنار این بود که روابط پارلمانی و روابط دوجانبه به خصوص در بخش تجاری، خروجی‌ها؛ صدور خدمات مهندسی با این کشورها مطرح شد. به نظر من، سفر بسیار موفقیت‌آمیزی بود در ابعاد مختلف و به زودی هم اجلاس جوانان کشور‌های بریکس به علاوه میهمان‌هاست. بریکس؛ سازمانی خواهد بود که دارد آن ظلم‌هایی که در سازمان ملل، بانک جهانی و جا‌های دیگر بین‌المللی درست شده و یکجانبه دارد حرکت می‌کند، کشورها گرایش به این سمت پیدا کردند تا بتوانند مسائل خود را در ابعاد اقتصادی، سیاسی، امنیتی و گردشگری دنبال کنند.
سؤال: آقای بهمن نکته‌ای در مورد صحبت‌های آقای صفری دارید؟
شعیب بهمن؛ کارشناس مسائل بین‌الملل: نکته مهم؛ اشاره پایانی ایشان بود در مورد ایجاد ساز و کار‌های جدیدی در بریکس که می‌توانند رقابت کنند با سازوکارهای موجود فعلی، مثلاً بانک توسعه یا صندوق ذخیره که در بریکس ایجاد شده؛ نهاد‌های کاملاً موازی با بانک جهانی یا صندوق بین‌المللی پول هستند. در سال‌های گذشته نگاه کشور‌های غربی که این نهاد‌ها را به وجود آوردند، یک نگاه سیاسی بوده و بر مبنای نگاه سیاسی با سایر کشورها رفتار می‌کردند، اما الان در بریکس این نگاه سیاسی دارد کم کم کنار گذاشته می‌شود و یک نگاه کاملاً برابر به کشور‌های مختلف دارد اتفاق می‌افتد.
سؤال: آقای مدبر اگر نکته‌ای دارید بفرمایید.
روح‌الله مدبر؛ کارشناس مسائل اوراسیا: همان طور که آقای صفری اشاره کردند؛ این نشست و جلسه آقای قالیباف بسیار پرثمر بود، هم ملاقاتی که با آقای پوتین، هم با خانم ماتوینکو رئیس شورای فدراسیون و هم آقای والودین؛ رئیس دومای دولتی روسیه داشتند، بحث بسیار مهم ادامه تعمیق مناسبات تهران- مسکو در شرایط فعلی و در دولت چهاردهم مورد توجه قرار گرفت و همان طور که رئیس جمهور منتخب جمهوری اسلامی؛ دکتر پزشکیان هم در تماس تلفنی که با آقای پوتین داشتند، به این مسأله تأکید کردند، این نشان دهنده این است که مناسبات تهران- مسکو؛ عمیقاً با سرعت رو به رشد خواهد بود. پیامی هم که هفته گذشته رهبر معظم انقلاب از طریق آقای مخبر به پوتین داشتند این را مطرح کردند. این نکته مهمی است؛ شاید طرف‌های روس این موضوع برای آنها بسیار حائز اهمیت است. یکی از ملاقات‌ها هم که خیلی حائز اهمیت بود، ملاقات آقای قالیباف با نایب رئیس پارلمان ارمنستان بود که در این جا مجدداً رئیس مجلس جمهوری اسلامی ایران سیاست تغییرناپذیر ایران در عدم هر نوع تغییر در ژئوپلتیک منطقه را تأکید کرد که یک فرصت قابل توجهی بود که با تغییر دولت‌ها، سیاست خارجی در ایران تغییر نمی‌کند که البته رئیس جمهور منتخب جمهوری اسلامی ایران هم در گفتگوی تلفنی با آقای پاشینیان، این را تأکید کرده بود.
سؤال: آقای صفری نکات میهمانان را شنیدید، شما اگر جمع بندی دارید درباره این نکات و البته سؤالی که در ابتدا پرسیدم؛ مزایای عضویت جمهوری اسلامی در بریکس را هم خیلی کوتاه بفرمایید.
صفری: مزایای ما؛ وقتی که شما در این اجلاس‌ها شرکت می‌کنید، مطلب این است که با روبرو شدن باهم، خیلی مسائل دوجانبه مطرح می‌شود، پس ما در بخش‌های تجاری، انرژی، انتقال انرژی که شامل برق و خود انرژی است، در بخش ترانزیت، در زمینه‌های مختلف در مناطق آزاد؛ اینها نکاتی است که بسیار می‌تواند مؤثر باشد در رشد روابط تجاری ما، بخش‌هایی است که در بخش‌های تکنولوژی، تبادل و انتقال تکنولوژی که ما در این بخش بسیار فعال هستیم، بسیار می‌تواند تأثیرگذار باشد در جهت تبادلات دانش‌بنیان‌های آنها به این کشورها به علاوه کشور‌های میهمان و همچنین انتقال تکنولوژی‌های مورد نیاز ما که در بعضی کشورها رشد بسیار خوبی داشته، ما می‌توانیم در آن کمیته‌ها افزایش سواد و رشد کار خودمان را داشته باشیم. پس یک چیز دوجانبه است؛ هم می‌توانیم صادرات دانش‌بنیان‌های خود را به این کشورها داشته باشیم و هم می‌توانیم تکنولوژی‌های مورد نیاز خود را تبادل کنیم. مطلب تجارت، مطلب ترانزیت، تسهیل کردن، همین دیروز اولین قطار ما به صورت ترانزیت از چین راه‌اندازی شد و در حال آمدن به قزاقستان، ترکمنستان، ایران است و بعد به جلفا می‌رود. این در همین جلسات کشورها، بخش‌های راه‌آهن ما، بخش‌های جاده‌ای ما نشستند و تبادل کردند، تعرفه‌ها را همگن کردند. در مورد همکاری‌های اقتصادی و بانکی؛ هفته پیش آقای فرزین در سن‌پترزبورگ بودند، هم پیمان پولی را با روس‌ها امضا کردند، هم تبادل کار‌های مالی و پیمان پولی را با کشور‌های دیگر بحث کردند و یک قدم به جلو است به صورت دوجانبه. چندجانبه‌ای می‌تواند بسیار مؤثر باشد در کار‌های دوجانبه. پس بریکس، شانگهای؛ ما در شانگهای هم فعال هستیم، در اوراسیا و همچنین اکو. این همکاری‌ها می‌تواند بسیار مؤثر باشد.
سؤال: آقای بهمن عضویت در شانگهای که فراز آخر صحبت آقای صفری هم بود، امضای توافقنامه تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا و همچنین بریکس که موضوع اصلی صحبت ماست، عضویت در این سازمان‌ها و این گروه‌ها به ویژه بریکس چه مزایا و منافع اقتصادی برای کشور ما خواهد داشت؟
بهمن: ابتدا باید به این نکته توجه کنیم که اتفاقی که در سال‌های اخیر در حوزه سیاست خارجی ما رخ داده و توانستیم وارد سازوکارهای منطقه‌ای و بین‌المللی مثل سازمان همکاری شانگهای و گروه بریکس شویم یا با اتحادیه اقتصادی اوراسیا روابط نزدیکی را برقرار کنیم، این یک اتفاق مهم به حساب می‌آید. به این دلیل که در سال‌های گذشته آمریکایی‌ها و برخی کشور‌های غربی تلاش کردند که ایران را از طریق تحریم‌ها، تحت فشار‌های اقتصادی قرار دهند و یا وانمود کنند که ایران به یک کشور منزوی در دنیا تبدیل شده است، در حالی که اساساً حضور در این مجامع، نهاد‌ها و سازمان‌ها و گروه‌های مهم بین‌المللی و منطقه‌ای نشان می‌دهد که هم پروژه منزوی‌سازی جمهوری اسلامی ایران شکست خورده و هم آن انتظاراتی که آمریکایی‌ها و غربی‌ها از تحریم‌ها داشتند برآورده نشده، بنابراین یک بخش قضیه به موضوعات کلان سیاست‌گذاری در سطح محیط بین‌المللی ارتباط پیدا می‌کند که ایران به خوبی این موضوع را مدیریت کرده با حضور در این سازو‌کارها. یک بخش دیگر به مناسبات اقتصادی ایران با این سازمان‌ها، نهاد‌ها و کشور‌های عضو در آنها ارتباط پیدا می‌کند. به هر حال امروز اگر بخواهیم در مورد بریکس صحبت کنیم، بریکس یک بلوک اقتصادی- ژئوپلتیکی بسیار مهم در دنیا محسوب می‌شود که در روند گذار نظام بین‌الملل نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. قاعدتاً حضور ایران در این بلوک؛ به معنای مشارکت فعالانه ایران در سیاست‌گذاری‌ها، تصمیم‌گیری‌ها و پیشبرد راهبرد‌های کلان و استراتژیک در سطح نظام بین‌الملل است که این حضور و مشارکت خود می‌تواند در اجزای مختلف و بخش‌های مختلف اقتصادی تأثیر بگذارد. در حوزه حمل و نقل، انرژی می‌تواند تأثیرات خود را داشته باشد و در مبادلات تجاری اهمیت خود را دارد که هر کدام از اینها قابل بحث و بررسی هستند.
سؤال: آقای مدبر زمانی که عضویت ایران در بریکس اتفاق افتاد، برخی این طور تحلیل یا پیش بینی می‌کردند که این عضویت صرفاً یک عضویت اسمی و شعاری است، شما اگر به صورت مصداقی و با یک مثالی بفرمایید که این عضویت ایران در بریکس چه مزایایی در حوزه اقتصادی برای کشورمان خواهد داشت؟
مدبر: اول یک نکته مهمی بگویم؛ ما این هفته شاهد دو اجلاس مهم بین‌المللی بودیم؛ یک اجلاس؛ اجلاس هفتادمین سال تشکیل ناتو که رهبران ناتو در واشنگتن برگزار کردند که خروجی آن اجلاس؛ جنگ‌طلبی، جنگ‌افروزی، تهدید کشور‌های مستقل و تأکید بر یکجانبه‌گرایی بود و یک اجلاس هم؛ نشست رؤسای پارلمان‌های کشور‌های مستقل بریکس بود که خروجی آن؛ صلح، همکاری و چندجانبه‌گرایی بود. حدود دو دهه قبل بود برای نخستین بار تقریباً رهبر معظم انقلاب واژه چندجانبه‌گرایی را در نظام بین‌الملل مطرح کرد و آن موقع ایشان؛ بحث افول آمریکا را مطرح می‌کرد. من پریروز صحبت‌های استفان والت را نگاه می‌کردم، می‌گفت ما داریم به این می‌رسیم که ناتو لب پرتگاه است، آمریکا به سمت افول است. الان خود غرب و غربی‌ها هم به این را اعتقاد دارند. اما بریکس، موقعیت ایران در بریکس به عنوان یک سازمان بسیار مهمی که نزدیک به بیش از ۳۰ درصد تولید ناخالص جهان در آن قرار گرفته و الان با افزایش اعضای جدید و اعضایی که در صف عضویت هستند، این مقدار بسیار قابل توجه‌تر می‌شود و طبق اعلام سران بریکس، این پیمان؛ صرفاً یک پیمان اقتصادی نیست، یک پیمان چند جانبه است که حتی برای مقابله با تروریسم اقتصادی که همان تحریم است، ساز و کار‌هایی را تشکیل داده که دستور کار اجلاس امروز هم برگزار شد؛ بحث همین امنیت عادلانه جهانی بود که یکی از زیرشاخه‌هایش این بود که رسیدن به یک ساز و کار بین مجالسی که این شکاف اقتصادی که در دایره تحریم قرار می‌گیرد را رفع کند.
خودباوری از دستاورد‌های بسیار مثبت شهید رئیسی
مدبر: ما اولین بحث فن دیپلماسی و فن مذاکراتی را داریم که شما وقتی وارد مذاکره می‌شوید، دست‌تان باید پر باشد. دست پر شامل چه مواردی است؟ ۱- حوزه نظامی و امنیتی و توانمندی میدان است که گرامی می‌دارم یاد قهرمان ملی ایران؛ شهید سلیمانی را که به هر حال در این حوزه بسیار تلاش کردند. بحث دوم این است که آیا شما عضو ائتلاف‌های مهم جهانی هستید؟ آیا در رده قدرت‌های جهان که تصمیم‌گیرنده هستند و حضور دارند، قرار دارید؟ این بسیار مهم است در مذاکره شما، وقتی این ویژگی را دارید می‌توانید امتیاز از طرف بگیرید. ما در شهید رئیسی از دستاورد‌های بسیار مثبتی که در سه ساله خودشان داشتند این بود که با رویکرد خودباوری، ایران را به این سمت بردند که شرکا و متحدان ما به این نتیجه رسیدند که ایران برنامه‌اش جدی است و فضا باز شد و ایران وارد شانگهای و بریکس شد، یعنی این اصلاً یک مسأله غیرقابل انتظار بود و ما مدت‌ها در صف این عضویت بودیم. این کمک می‌کند به دیپلمات ما، وزیر خارجه ما می‌تواند در هر مذاکره‌ای با یک دست بسیار برتری در گفتگو صحبت کند، امتیاز بگیرد، چرا؟ چون راهکار‌هایی که الان تنظیم شده در این سازمان‌ها، راهکار‌های شکننده تحریم‌هاست. محور اصلی که در بانک بریکس ایجاد شده، تأکید اعضای بریکس بر گسترش تبادلات، در خارج از چارچوب سیطره دلار؛ همین موضوع است. همین چند هفته پیش آقای پوتین سفری که به چین داشت، موضوعی که مطرح شد، آقای پینگ گفت که نزدیک به بیش از ۸۰ درصد مبادلات ما با روسیه بر اساس ارز ملی است. آقای پوتین اصلاح کرد؛ گفت ۹۰ درصد. بعد گفت بله، بیش از ۲۷۰ میلیارد دلار تبادل تجاری دو کشور است. روسیه‌ای که ۱۶ هزار قلم تحریم است
تحریم‌ها هیچ تأثیری در اقتصادش نگذاشته است
مدبر: امروز این تحریم‌ها هیچ تأثیری در اقتصادش نگذاشته است، چرا، چون این رویکرد را استفاده کرده است. چین آماده ورود امریکا به تحریم است، یعنی الان ابزار تحریم یک ابزار نخ نمایی برای غرب و امریکا شده است، چون مستقلین دارند سیاست‌هایی ایجاد می‌کنند که از این سیطره خارج شوند. وقتی خود نظریه پردازان خارجی می‌گویند که ما خودمان دیگر باید برویم به سمت مذاکره با این کشور‌های مستقل، این دستاورد قابل توجه است. محور بعدی این است که بیش از ۲۰ سال غرب شدیداً نگران بود که ایران محور ترانزیتی شود و از هر تلاشی استفاده کرد که بحث راهگذاری شمال به جنوب را اخلال ایجاد کند. وقتی ما محور ترانزیتی شویم، بعنوان محور ژئواستراتژیک در شرایط گسل‌های نظام بین الملل قرار می‌گیریم. اصل مسئله ما این است که ترانزیت ما می‌تواند کمک کننده و تکمیل کننده حلقه مفقوده نظام ملل متحد باشد. بحث ترانزیت ما، راهگشای شمال به جنوب ما یک پدافند غیر عامل است برای ایران. بحث فقط ترانزیت نیست، عواید متعددی این ترانزیت دارد، بحث بیمه اش است، بحث خدمات متعدد است، بحث شهر‌هایی است که اینها از آن عبور می‌کنند. این یک دستاورد قابل توجهی است که دائم هم در شانگهای و بریکس و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، مزیت جمهوری اسلامی ایران، بحث ترانزیت آن مطرح می‌شود. اما امنیت را فراموش نکنیم، محور امنیت بسیار قابل توجه است، ما در تمام اینها بحث امنیت را می‌گوییم، چرا، بخاطر اینکه امروز نظام ملل متحد در آستانه تهدید‌های ساخته شده توسط کاخ سفید است. امروز جهان می‌داند که ایران یک قدرت امنیتی فرامنطقه است. چرا چین و روسیه با ما مانور برگزار می‌کنند، چرا ما در محور اقیانوس‌ها حضور پیدا کرده ایم، چون ما می‌توانیم تأمین کننده امنیت ترانزیت هم باشیم. پس اینها یک سلسله مواردی است که اگر از آن استفاده کنیم، مسیر را پیش ببریم، هم کمک می‌کند به دولت ما، به وزیر خارجه ما، به دیپلمات‌های ما برای امتیاز گرفتن، دست بالا امتیاز گرفتن و هم در اقتصاد ما این را نمایش می‌دهیم.
سؤال: آقای بهمن، بپردازیم به موضوع دلارزدایی در این نشست به آن تأکید شده بود، در خبر‌ها داشتیم، آقای مدبر هم اشاره داشتند که اعضای بریکس بر این موضوع تأکید داشتند که استفاده از ارز‌های ملی. اولاً این تأکید چه اهمیتی دارد و دوم اینکه آیا بریکس می‌تواند سهم دلار را در بازار جهانی کاهش بدهد؟
بهمن: روند دلارزدایی از اقتصاد جهان موضوع جدیدی نیست ولی در سال‌های اخیر شتاب و شدت بسیار بیشتری گرفته است به نحوی که نه فقط کشور‌هایی مثل ایران، روسیه یا کشور‌هایی که از سوی امریکا تحت تحریم قرار گرفته اند، دارند به این سمت حرکت می‌کنند، بلکه کشور‌هایی که جزء متحدین سنتی امریکا هم به شمار می‌آیند در این مسیر دارند گام برمی دارند. مثلاً امروز دولت ترکیه یا امارات یا عربستان به شکل سنتی جزء متحدان غرب و امریکا بوده اند، آنها هم وارد فرآیند دلارزدایی شده اند. چرا، بخاطر اینکه این نگرانی را درک کرده اند و می‌دانند که اگر به هر دلیلی در آینده روابط شان با غرب دچار تیرگی شود، آنها هم ممکن است تحت تحریم قرار بگیرند و این فشار‌ها به آنها هم وارد شود. در مسئله دلارزدایی ما دو موضوع متفاوت داریم، یک موضوع، موضوع تبادلات مالی و تجاری کشورها با یکدیگر است، که خب در این فرآیند اتفاقات خوبی افتاده است، کشور‌هایی مثل روسیه و چین پیشرو بوده اند و ایران هم همیشه این ایده را داشته است. یک موضوع دیگر در مورد ذخایر ارزی کشورها است که این دومی یک مقداری کندتر دارد پیش می‌رود. اما در مورد اولی یعنی دلارزدایی از مبادلات تجاری و مالی، اتفاقات خیلی مهمی افتاده است، هم قرارداد‌ها و توافق‌های دوجانبه بین کشورها منعقد شده است و هم گروه بریکس نقش مهمی داشته است. چگونه این نقش مهم را ایفا کرده است، در سال‌های بعد از پایان جنگ جهانی دوم، امریکایی‌ها بعنوان کشوری که از محیط جنگ دور بودند، نقش مهمی در شکل دهی به اقتصاد بین الملل داشتند. امریکایی‌ها آمدند نهاد‌های مختلفی در سطح بین المللی ساختند، مثل بانک جهانی، صندوق بین المللی پول یا حتی همین سوییف که این روز‌ها خیلی هم بحث آن مطرح است. امروز بریکس آمده است دارد نهاد‌های موازی با اینها می‌سازد، بانک توسعه را در برابر بانک جهانی ساخته است، صندوق ذخیره را در برابر صندوق بین المللی پول ساخته است. یا دارد به نهادی مثل سوییف شکل می‌دهد که بتواند ارتباطات مالی بین بانک‌های کشور‌های مختلف را بدون نیاز از آن نگاه سیاسی غرب پیش ببرد و در عین حال در مناسبات اقتصادی هم دارد دلارزدایی می‌کند یعنی تبادلات تجاری هم دارد بدون استفاده از دلار انجام می‌شود. کار مهم دیگر این است که بریکس دارد می‌رود به سمت ایجاد یک ارز واحد، ارزی که دیگر می‌تواند جایگزین دلار در تأیین نرخ ارز‌های ملی کشورها باشد.
سؤال: آقای بهمن، چقدر زمان می‌برد که این اتفاق بیفتد؟
بهمن: این فرآیندی است که در چند سال اخیر شروع شده است. پیش بینی می‌شود که با توجه به اینکه امریکایی‌ها در استفاده از ابزار تحریم دارند شدت بسیار زیادی انجام می‌دهند، پیش بینی می‌شود که به سرعت این اتفاق هم بیفتد.
سؤال: آقای بهمن، می‌تواند جای خودش را باز کند با استقبالی که کشور‌های مختلف می‌کنند؟
بهمن: بله نه فقط کشور‌های عضو بریکس بلکه بسیاری از کشور‌هایی که خارج از این گروه هستند ابراز تمایل کردند که به یک چنین سازوکاری بپیوندند.
سؤال: آقای بهمن، طبیعتاً امریکا هم بیکار نمی‌نشیند؟
بهمن: بله آنها هم بیکار نمی‌نشینند منتها، چون کشور‌های مختلف خطرات ناشی از احتمال تحریم‌های امریکا را درک کرده اند، دارند به این فرآیند می‌پیوندند. نکته مهم درباره بریکس این است که بریکس یک گروه بسته نیست، گروه کاملاً بازی است، کاملاً تمایل دارد با سایر کشورها، حتی کشور‌های غیرعضو همکاری کند، یا حتی تعداد زیادی از کشورها را به عضویت بپذیرد.
سؤال: آقای بهمن، چند کشور الان در صف عضویت هستند؟
بهمن: الان ۱۳ کشور هستند ولی فرصت است که حدود ۲۰ کشور دیگر در سطح عضویت هستند که می‌خواهند وارد بریکس شوند ابراز تمایل کرده اند یا پرونده آنها در جریان است.
سؤال: آقای بهمن، همین کار امریکا را هم سخت‌تر می‌کند؟
بهمن: بله هرچه که تعداد این کشورها بیشتر باشد، قاعدتاً کار امریکایی‌ها را هم در استفاده از ابزار تحریم سخت می‌کند و هم در مقابله با این وضع. چون در سال‌های اخیر یک موضوعی در سیاست خارجی امریکا مطرح بوده است که امریکا نباید اینقدر زیاد و گسترده از ابزار تحریم استفاده کند، چون استفاده بیش از حد باعث می‌شود کشور‌های تحریم شده همه دور هم جمع شوند و به دنبال سازوکارهای جایگزین باشند. امروز آن مجمع ضد تحریم درحال شکل گیری است و بریکس یک گروه پیشرو در این زمینه به شمار می‌آید.
سؤال: آقای مدبر، این موضوع را از منظر دیگری بررسی کنیم. بریکس در سال ۲۰۲۳ سهم قابل توجهی از اقتصاد جهان را دارا شد، سهم بیش از ۳۰ درصدی در مقایسه با سهم هفت کشور بزرگ صنعتی جهان، گروه جی ۷ می‌شود گفت سهم قابل توجهی است. همین روندی که آقای بهمن هم توضیح دادند در موضوع دلارزدایی و این سهمی که پیدا کرده است، چگونه می‌تواند ادامه پیدا کند که در تبادلات تجاری، تبادلات ارزی، با ارزی غیر از دلار انجام شود؟
مدبر: اول یک مثال واقعی از شرایط فعلی نظام بین الملل عرض کنم، الان کشور‌های دنیا به این سمت نمی‌روند که ببینند که آیا تهدیدات امریکا علیه آنها به چه مسیری هدایت می‌شود. نمونه آن هند، ما این هفت نخست وزیر هند در روسیه بود، هند سال گذشته واردات آن سال ۲۰۲۲ از روسیه ۲۲ میلیارد دلار بود، هند متحد امریکا و شریک امریکا است در ابعاد مختلف. امریکا بسیار روی هند فشار آورد که روابط تجاری خودش را با روسیه کاهش بدهد، هند هم جزء بریکس است، یکی از اقتصاد‌های نوظهوری که به سمت اقتصاد برتر حرکت می‌کند. با تهدید امریکا هند اقتصاد خودش را با روسیه، واردات خودش را از روسیه ۲ برابر کرد. الان ۵۱ میلیارد دلار واردات هند از روسیه است، چرا، چون هند می‌داند که این نوع محصول، این نوع خدمات را با بهترین کیفیت با این شرایط می‌تواند از روسیه تأمین کند. پس امروز کشور‌های مستقل در نظام ملل متحد، به سمت همین دور زدن تحریم ها، جایگزین کردن تحریم‌ها و منتظر بودن اقدام واکنشی در برابر سیاست تحریمی غرب و امریکا، دارند حرکت می‌کنند. چین نمونه دیگری است، مالزی که الان درخواست دارد که بعنوان عضو جدید بریکس بپیوندند، یک نمونه دیگر است. می‌دانید که الان مالزی در عرصه هوش مصنوعی و سیاست‌های دانش بنیان، رتبه یک نظام بین الملل را کسب کرده است. پس این نشان دهنده این است که ائتلاف‌های مستقلین در نظام بین الملل به آن سمتی رفته است که در برابر یک جانبه گرا‌ها دارد راهکار ارائه می‌دهد برای همین ما باید از فرصت‌ها به صورت عملی و عملیاتی استفاده کنیم.
طی چهار سال آینده سهم بریکس افزایش پیدا می کند
مدبر: پیش بینی می‌شود طی چهار سال آینده با توجه به بحران‌های متعددی که ما الان در اروپا، خصوصاً بعد از بحران اوکراین شاهد آن هستیم، اختلافات ما، الان در ناتو شکاف داریم، مجارستان برای خودش یک گروه جدید در ناتو ایجاد کرده است با سیاست‌های ناتو متضاد است. آن طرف بخش‌های دیگر با امریکا اختلاف دارند. یک گروه شمالی ناتو رویکرد آن را نمی‌توانند علیه امریکا ارائه بدهند. در اتحادیه اروپا هم وضعیت همین است. برای همین پیش بینی شده است طی چهار سال آینده سهم بریکس هم افزایش پیدا کند، افزایش سهم سبد بریکس در نظام بین الملل، برای اعضاء هم مؤثر است؛ لذا ما باید به صورت عملیاتی، ویژه و جدی این بازار متنوع چندبعدی را بدون توجه به هر نوع حاشیه‌ای پیگیری کنیم، عملیاتی کنیم، دستاورد‌های آن را در کف اقتصاد خودمان بیاوریم. این موضوع موضوع مهمی است. ما الان بانک توسعه جدید یا ان دی بی که بانک بریکس است، یکی از اهداف آن این است که کمک کند به کشور‌های عضو بریکس برای رفع برخی از موانع زیرساختی. برای نخستین بار سال گذشته در امارات متحده عربی با اینکه بریکس جلسه برگزار کند، شعبه زد، دفتر زد و کار کرد، چون اصل همکاری بانک بریکس با همان چهار عضو اصلی ابتدایی بنیان گذار و تشکیل دهنده آن بود، اما بریکس حلقه اش را باز کرده است. این اقدام در مقابل بانک جهانی است که وقتی می‌خواهد وام بدهد، سیاست هایش برمبنای یک جانبه گرایی امریکایی است و شما را بدهکار می‌کند با وامی که امریکایی‌ها می‌دهند، بانک جهانی می‌دهند، وام زیرساختی نیست، وام استقلال پیدا کردن یک کشور و رسیدن به یک تکنولوژی خاص نیست، وامی که شما را تا همیشه بدهکار کند. اما در منشور بریکس آمده است که هرچه اعضای بریکس ارتقاء پیدا کنند، توانمندی شان بیشتر شود، برای ما هم مؤثر است و یک بازی چندجانبه است.
نقش مجالس در مقابله با پراکندگی نظام مالی اعضای بریکس
مدبر: امسال در همین نشست روز پنجشنبه و جمعه یکی از دستور کار‌هایی که بین بریکس بود، نقش مجالس در رسیدن به یک راهکاری برای مقابله با پراکندگی نظام مالی اعضای بریکس است. می‌دانید تهران پیشنهادات مالی به بریکس داده است که یکی از آنها رسیدن به یک شبکه بانکی تبادل بین بانکی بین اعضای بریکس است. اخیراً ما توانسته ایم شبکه مالی شتاب مان را با میر روسیه نزدیک کنیم. می‌دانید ایران در روسیه یک بانکی دارد به اسم میربیزینس بانک که این چند سال است که فعال است، اما این شبکه‌های میر و شتاب در هم اقدام نشده بود. این تجربه می‌تواند کمک کند که ما در بقیه شبکه‌های تبادل مالی حرکت کنیم. این برای تاجر ما مؤثر است، تاجر ما دیگر لازم نیست که بحث تبادل ارزی را دچار مشکل باشد، بخواهد حساب بانکی خاصی باز کند، به راحتی می‌تواند از این شبکه استفاده کند. این برنامه‌ای است که همه اعضای بریکس دارند پیش می‌برند، چرا، چون همه منتظر هستند که امریکا از همین سیاست بیماری تحریمی که دارد و بقیه را تحریم می‌کند و خسارت آن را خودش می‌بیند، استفاده کند. نکته مهم اینکه الان انتخابات امریکا است، در این ایام انتخابات امریکا، امریکا روسیه را تحریم نکرد. هر هفته روسیه تحریم می‌شد، ۱۶ هزار و ۸۶۳ عنوان تحریم شده است، چرا تحریم نکرده است، چون تحریم که می‌کند، روی خودش تأثیر دارد، روی قیمت‌های حامل انرژی اش دارد. پس مشخص شده است که سیاست تحریمی اش یک سیاست شکننده است و کشور‌های بیشتری منتظر مقابله با این هستند. پس این دستاورد قابل توجهی می‌تواند برای ما باشد که به صورت عملیاتی، نه صرفاً شعاری و شرکت در جلسات، این باید وارد اقتصاد ما شود، باید وارد شبکه بازار ما شود، تجار ما باید نگرانی شان رفع شود، بدانند که این یک فرصت مناسبی است و می‌توانند در آن منافع حداکثری را کسب کنند.
سؤال: آقای بهمن، در بخش‌های مختلف برنامه اشاره شد که برخی از کشور‌های عضو بریکس تحت تحریم‌های امریکا و غرب قرار دارند. سؤالی که مطرح می‌شود اینکه فرصت‌ها و ظرفیت‌های دلارزدایی از طرف بریکس و استفاده از ارز‌های جایگزین و ملی، هم برای کشور ما و هم سایر کشور‌های عضو، چه تأثیری خواهد داشت و چه ظرفیت‌هایی را ایجاد خواهد کرد؟
بهمن: دلارزدایی یک کمک بزرگ به تبادلات مالی کشورها می‌کند. به این معنا که ما حداقل به واسطه تحریم‌هایی که در سال‌های گذشته علیه ایران وجود داشته است، این تنش دلاری را حداقل در کشور خودمان تجربه کرده ایم. یا بستن مثلاً شبکه سوییف بر روی بانک‌های ما. اولاً دلارزدایی به این معنا است که ما بتوانیم با ارز‌های ملی خودمان با کشور‌های عضو بریکس تبادل تجاری داشته باشیم. در اینجا دیگر نیازی به تبادل دلار نداریم. نکته مهم این است که بانک‌های ما بتوانند بدون نیاز به آن سازوکار غربی یعنی سوییف با همدیگر ارتباط داشته باشند. این اتفاق بسیار مهمی است که شبکه بانکی کشور‌های عضو گروه بریکس بتوانند بدون نیاز به سوییف که تحت حاکمیت امریکا و تحت حاکمیت دلار است با همدیگر ارتباط داشته باشند. این مسئله می‌تواند سهولت ایجاد کند، تاجر ما مثلاً اگر در چین بخواهد کالایی بخرد یا متقابلاً در تهران یا هر شهر دیگری از ایران بخواهد کالایی را بفروشد، اینجا دیگر مشکل دور زدن تحریم‌ها اساساً بی معنی است، چون تحریم‌ها به وسیله این سازوکار خودش دور زده شده است و دیگر اصلاً نیازی به این ندارد که همه تبادلات مالی برود در سیستم سوییف بخواهد بچرخد یا غربی‌ها بر سر راه آن کارشکنی کنند؛ بنابراین کمک می‌کند به تسهیل تبادلات تجاری، مبادلاتی که در حوزه اقتصادی می‌تواند اتفاق بیفتد و این خودش اتفاق بسیار بزرگی است یعنی دور زدن تحریم‌ها نیست، کاملاً کنارگذاشتن تحریم‌ها است و این چیزی است که حتماً ما باید در داخل کشور به آن توجه داشته باشیم. جمهوری اسلامی ایران جزء اولین کشور‌هایی بوده است که در مورد دلارزدایی در اقتصاد بین الملل صحبت کرده است ولی متأسفانه ما یک روند آهسته‌ای را تا به امروز طی کرده ایم، سایر کشورها آمده اند در این حوزه از ما پیشی گرفته اند درحالی که یکی از نظریه پردازان این مسئله خود ایران بوده است. حتماً ضرورت دارد که دستگاه‌ها و نهاد‌های مختلف ما با شدت بیشتری این پروژه را پیش ببرند.
سؤال: تأثیر این موضوع بر رونق اقتصادی در داخل کشور را هم بفرمایید؟
بهمن: قطعاً هرچه که ما بتوانیم توسعه صادرات داشته باشیم، این توسعه صادرات به ما کمک می‌کند که ما تولید بیشتری در داخل کشور داشته باشیم. تولید بیشتر یعنی اشتغال بیشتر و اشتغال بیشتر یعنی رفاه بیشتر در داخل کشور. ما یک زنجیره کاملاً به هم پیوسته در اینجا داریم، هرچقدر که در داخل کشور ما رونق تولید داشته باشیم، هم از یک طرف سطح اشتغال و رفاه اجتماعی افزایش پیدا خواهد کرد و هم از طرف دیگر توسعه تجارت خارجی خواهیم داشت، ارزآوری برای کشور خواهیم داشت و می‌توانیم بنیه اقتصادی کشور را تقویت کنیم و این درآمدی که کسب می‌کنیم را صرف سرمایه گذاری در زیرساخت هایمان کنیم که دوباره باز هم بیاید در حوزه تولید این چرخه را بتواند بچرخاند و ادامه بدهد.
سؤال: آقای مدبر، اشاره شد در بخش‌های قبلی که کشور‌های مختلفی درخواست عضویت در بریکس را داده اند و در صف انتظار پیوستن به بریکس هستند. به بریکس بعنوان نهاد جایگزین برای نهاد‌های بین المللی نگاه می‌کنند، نهاد‌هایی که تحت سلطه امریکا و غرب هستند و امیدوار هستند که با عضویت و پیوستن به بریکس بتوانند از مزایای آن به ویژه در عرصه اقتصادی بهره ببرند. چقدر این نگاه واقع بینانه است و چگونه قابل تحقق است؟
مدبر: این نگاه وقتی که می‌بینیم استقبال کشور‌های دنیا، خصوصاً کشور‌هایی که در مسیر توسعه یافتگی حرکت کرده اند، برای عضویت در این پیمان درحال افزایش است، بیانگر این است که این دستاورد‌های مؤثر خودش را داشته است، اثرات آن را دیده اند برای همین انتخاب کرده اند که حضور پیدا کنند. این دلیل استقبال پرشور کشور‌های متعدد کاملاً همین موضوع است، چون سیاست خارجی اولین مسئله اش منافع است. وقتی شما منافع تان تأمین شود به هر سمتی حرکت می‌کنید و ما می‌بینیم از آسیای پاسفیک، امریکای لاتین و حتی برخی از کشور‌های اروپایی تمایل دارند که عضو بریکس شوند، این یک مسئله بسیار مهم است، دوست دارند تبادلات تجاری خودشان را گسترده کنند. اما بحث نگرانی از همین سیطره امریکا باعث شده است که به صورت غیر رسمی همکاری هایشان را ادامه بدهند. یک مثال بزنم، ما الان در روسیه یک شهری است به اسم آستاراخان روسیه که یک شهر بندری است که ۱۴ بندر دارد، یک منطقه آزاد تجاری دارد به اسم لوتوس که این یکی از محور‌های راهگذار شمال جنوب است که ارتباط نزدیکی با جمهوری اسلامی ایران دارد. آلمانی‌ها که بیشترین تخاصم را با روسیه دارند خصوصاً در بحث جنگ اوکراین، آمده اند یک بخشی از این منطقه لوتوس را گرفته اند که یک بندری داشته باشند که در این راهگذار شمال جنوب حضور داشته باشند، یک شرکت فرعی شان را فرستاده اند. امریکایی‌ها می‌دانند بالاخره این بحث تبادلات جهانی است یا حوزه بلاروس است که شما می‌بینید که با کشور‌هایی مثل لیتوانی، لهستان چقدر اختلافات اساسی و تنش‌های اساسی دارند. اما می‌دانند برای ارتباط با همین شبکه ترانزیتی راهگذار شمال جنوب باید با هم همکاری کنند. این نشان دهنده مؤثر بودن این ائتلاف جدیدی است که ایجاد شده است؛ لذا ما باید این مسئله را مورد توجه قرار بدهیم و من یک نکته مهم بگویم، ما باید هدفگذاری کنیم. نکته مهم این است که در عرصه دیپلماسی اقتصادی مهمترین مسئله این است که شما هدفگذاری داشته باشید. همانطور که اشاره کردم که هند می‌داند فلان بازار محصول اش مثلاً الماس روسیه، بهترین ویژگی را برای او دارد، آن را تأمین می‌کند، به هیچ تحریمی هم توجه نمی‌کند می‌رود خریداری می‌کند و با امریکا تهدید می‌کند که حق ندارید الماس روسیه در تحریم بگذاری و اگر بگذارید من خریداری می‌کنم. ما باید هدفگذاری کنیم، یک محصولات کلیدی خودمان را با برند ایران بعنوان محصول ویژه‌ای که می‌تواند تأمین کننده بازار بریکس باشد را قرار بدهیم. نکته بعدی اینکه ما باید به گردشگری توجه کنیم، گردشگری امروز در دنیا یک مسئله ارزآور است، این هم در بریکس و هم شانگهای و هم در اتحادیه اقتصادی اوراسیا مورد توجه است.
سؤال: آقای بهمن، نکته پایانی لطفاً؟
بهمن: بریکس برای ما امروز یک فرصت طلایی است، یک دریچه جدید رو به جهان و برای مشارکت ایران در اقتصاد بین الملل در سطح بالا است. هم ما ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های قابل توجهی داریم که به بریکس بدهیم، مثل موقعیت جغرافیایی، انرژی، مسیر‌های ترانزیتی و کریدور‌هایی که این راه می‌تواند ایجاد کند. هم بریکس ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های بسیار بالایی دارد که ایران می‌تواند از آنها استفاده کند، برای هم بی اثر کردن تحریم‌ها و هم توسعه تجارت خارجی و هم رونق اقتصادی در داخل. مسئله مهم این است که ما با حضور در بریکس در آن سیاستگذاری‌های کلان و راهبردی در سطح عالی نظام بین الملل توانسته ایم حضور پیدا کنیم و این فرصت را واقعاً به آن توجه داشته باشیم، در بخش‌های مختلف اقتصاد خودمان حتماً باید از این فرصت استفاده کنیم.