استفاده از روشهای نوین آبیاری در حوزه کشاورزی می تواند بهره وری تولید را بیش از دوبرابر افزایش دهد ،که اگر با حمایت مسئولین همراه باشد ، مشارکت مردم را در جهش تولید به همراه خواهد داشت.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیمای خراسان شمالی؛ شعار امسال با تاکید رهبری بر مشارکت مردم در اقتصاد همراه بود؛ در هشت سال اخیر نامگذاری‌ها با تاکید بر مساله تولید صورت گرفته است که نشان می‌دهد ریشه اصلی چالش‌های کشور به مبحث تولید بازمی‌گردد.
کارشناسان، افزایش بهره وری را یکی از بهترین روش‌ها برای جهش تولید می‌دانند.
برای بررسی راهکاری برای افزایش تولید که بتواند با مشارکت مردمی ارزش افزوده اقتصادی بالایی داشته باشد و بهره وری را افزایش دهد، در ابتدا نگاهی به سند توسعه خراسان شمالی می‌اندازم، سند توسعه خراسان شمالی بر سه محور کشاورزی، گردشگری و صنعت استوار است، ۳۴ درصد جمعیت استان در بخش کشاورزی شاغل هستند وبیشترمردم اکنون ازراه کشاورزی نان می‌خورند.
مطابق آمارجهاد کشاورزی در خشکسالی‌های پیاپی این بخش با چالش کم آبی مواجه شده است و همین کاهش بارش‌ها موجب می‌شود با استفاده ازروش‌های نوین و جایگزین کردن روشهای آبیاری تولیدو بهره وری را افزایش دهیم.
تبر خشکسالی بر ریشه کشت و کار
نسل به نسل همه کشاورز بوده‌اند، از همان زمانی که چاه‌ها پُر آب بود و تَر سالی، اینجا کشت و زرع به خوشی رقم می‌خورد.
اما خشکسالی ۲ دهه اخیر، باعث شده بیشتر دشت‌های خراسان شمالی از نظر منابع آبی بحرانی اعلام شوند.
رحمتی از کشاورزانی است که کشاورزی در تَر سالی خراسان شمالی را به خوبی به یاد دارد، او همیشه از چاه‌های پر آب و بارش برف زمستانی استان و کشاورزی مطلوب در آن زمان‌ها می‌گوید.
او می‌گوید: زمانی در خراسان شمالی آنقدر برف می‌بارید که هیچ کشاورزی دغدغه سال بعد را نداشت، اما در یک دهه اخیر همیشه کشاورزان چشم‌شان به آسمان است، چراکه با وجود آب کم نمی‌تواند زمین‌ها را به صورت غرقابی سیراب و محصول برداشت کند.
رمضانی یکی دیگر از کشاورزان منطقه می‌گوید: با طلوع خورشید، در زمین بیل می‌زنم، اما بخاطر بی آبی، از ۱۰هکتار، امسال فقط برای امرار معاشم یک هکتار را کشت کرده ام.
چاه خشکسالی
خشکسالی اخیر درخراسان شمالی باعث شده است بیشتر منابع و سفره‌های زیرزمینی در استان دچار اُفت شود و بارش‌ها نیز کاهش چشمگیری داشته باشد.
مهدی کمالی معاون توسعه و پیش‌بینی هواشناسی خراسان شمالی گفت: استان با کمبود ۵۰ درصدی بارش‌ها نسبت به دوره مشابه میانگین بلندمدت سال خشکی را پشت سر می‌گذارد.
خراسان شمالی در سال آبی گذشته (۱۴۰۱-۱۴۰۲) دهمین سال متوالی خشکسالی خود را پشت سر گذاشت.
کشاورزی یکی از شغل‌های مهم در خراسان شمالی است چرا که این شغل نسل به نسل در بین خانواده‌ها جریان داشته است، هر چند کوچک شدن اراضی کشاورزی برای کشاورزان نیز مشکل ایجاد کرده است.
در بین کشاورزان شیروانی به جوانی با تحصیلات دانشگاهی در این رشته برخورد کردم که با تغییر شرایط آب و هوایی، از کشت گیاهان پر آب طلب به سمت کشت گیاهان کم آب طلبی پیش رفته بود که در سخترین شرایط، محصول فراوان می‌دهند.
قطره هایی که یک دریا ارزش دارند
فرید شیرغانی کشاورز جوان و تحصیل کرده که اکنون تجربیات ارزشمند پدر را با دانش نوین در هم آمیخته و اکنون توانسته کشاورزی نوین را در روستای حسین آباد به ارمغان بیاورد، از کاشت محصولات رنگارنگ گلخانه‌ای و کشت دانه‌های روغنی تا افزایش سطح کشت گندم با آبیاری نوین دستی بر آتش دارد.
او با اشاره به تجهیز ۱۲۱ هکتار زمین به آبیاری موضعی و تحت فشار، می‌گوید: در روش غرق آبی ۱۵ هزار متر مکعب آب مصرف می‌شود و در یک هکتار ۱۰ تُن محصول برداشت میکند ولی در روش آبیاری نوین و موضعی از ۴۰ هکتار، ۴۰ تُن گندم برداشت می‌شود که بهره وری اقتصادی کشاورز را افزایش می‌دهد.
به گفته شیرغانی در آبیاری تحت فشار به ازای هر لیتر یک هکتار کشت می‌شود و با ۴۵ لیتر آب می‌توان ۶۰ هکتار چغندر قند کشت کرد.
تغییر در الگوی آب و هوایی و کاهش بارندگی در استان
افزایش دما، تغییر در الگوی آب و هوایی، تغییر در نوع بارش از برف به باران و افزایش شدت بارش و کاهش مدت بارش باعث شده حجم عمده بارش‌ها در دشت‌ها که به صورت روان‌آب جاری می‌شود باعث بروز سیلاب‌های می‌شود، و تغذیه آبخوان دشت‌های را استان کاهش داده است.
وحید واسطه معاون حافظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای استان با بیان اینکه امسال علارغم بارش‌های خوب بهاره امسال فقط ۵۰ میلیون متر مکعب آب و ۱۰ درصد کمتر پارسال در مخازن سد‌ها آب وجود دارد، می‌گوید: این کاهش منابع آبی باعث می‌شود امسال فقط ۱۶ میلیون مترمکعب به بخش کشاورزی تحویل بدهیم یعنی ۹ میلیون متر مکعب کمتر از سال گذشته آب به بخش کشاورزی اختصاص می‌یابد. پ
راهکار مقابله با این چالش؟بهره وری منابع را افزایش دهیم
شیرغانی کشاورز نمونه و استاد دانشگاه خراسان شمالی می‌گوید: خشکسالی‌های اخیر، استفاده از سیستم‌های نوین آبیاری را به یک ضرورت تبدیل کرده و این تجهیزات، بهره وری آب را تا ۷۵ درصد هم افزایش می‌دهند.
شیرغانی در ادامه می‌گوید: امروزه کشاورزی به عنوان پایه اصلی امنیت غذایی از اهمیت بسیار بالایی در سراسر دنیا برخوردار است و در این شرایط خشکسالی از وظایف جهادکشاورزی این است که در مسیر افزایش بهره‌وری با هدف رشد تولید قدم بردارد و در این راستا با استفاده از سامانه‌های نوین آبیاری، میزان مصرف آب را به حداقل برساند.
راهکار برون رفت از تنش آبی چیست؟ آبیاری نوین و کشاورزی پایدار
آقای شیرغانی کشاورز ۷۷ ساله اهل حسین آباد شیروان با بیان اینکه به دلیل وجود همین خشکسالی اخیر و کاهش منابع آبی، بهترین راهکار استفاده از آبیاری نوین است از تجربه ۵۰ ساله خود در زمان فعالیش در حوزه کشاورزی می‌گوید.
او می‌گوید: از ۲۰ سالگی تا الان کشاورزی کرده و سال ۵۷ با سرمایه اندکی که داشته فناوری آبیاری نوین را در زمین‌های خود به راه انداخته چرا که هم کاهش مصرف آب را به همراه دارد و هم باعث افزایش عملکرد سطح زیر کشت و برداشت می‌شود.
شیرغانی می‌گوید: قبلا که آبیاری سنتی وغرق آبی بود با آب زیادی سطح کمی کشت می‌شد، اما برداشت خوب و تناژبالا بود، اما در عوض به دلیل مسطح نبودن زمین هدر رفت آب در کشت سنتی بالا بود.
وضعیت آبیاری نوین در خراسان شمالی
از مجموع اراضی خراسان شمالی ۲۵۷ هزار هکتار زیرکشت رفته است، این را مدیر آب و خاک خراسان شمالی عنوان کرده و با اشاره به کمبود شدید منابع آب و کاهش بارندگی می‌گوید: هم‌اکنون ارتقای بهره‌وری منابع آبی در دستور کار قرار گرفته و در این راستا، توسعه و اجرای سیستم‌های نوین آبیاری در استان مورد توجه است.
سامان محمدی می‌افزاید: در راستای افزایش بهره‌وری آب و خاک از ۹۰ هزار هکتار مستعد در استان تا کنون ۴۰ هزار هکتار زیر پوشش انواع آبیاری نوین قرار گرفته و پتانسیل ۱۰۰ هزار هکتار اجرای سیستم آبیاری نوین نیز وجود دارد.
وی به راندمان آبیاری نوین اشاره کرد ه و می‌گوید: هرچه میزان سوددهی بالا باشد سود کشاورز بالا می‌رود و امنیت غذایی تامین می‌شود.
توسعه کشاورزی پایدار با سامانه‌های نوین آبیاری
سامانه‌های آبیاری نوین راهکاری برای گذار از دوران خشکسالی یا حتی افزایش بهره‌وری در سطح زیر کشت در همان سال‌های تَر است که این راهکار باعث می‌شود از هدر رفت آب جلوگیری شود و ضریب تولید نیز در سطح مزارع و باغات افزایش یابد.
به گفته کارشناسان دانشگاهی، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین آبیاری راهکاری است که در خدمت کشاورزان برای مدیریت خطر پذیری تولید از طریق ذخیره و تخصیص بهینه منابع قرار دارد.
برخی از پژوهش‌های علمی و دانشگاهی حکایت از آن دارد که به طور طبیعی از کل مقدار آبی که با هدف آبیاری مزارع، از منبع برداشت می‌شود، قسمتی از آب در مسیر کانال‌های انتقال، توزیع آب و در داخل مزرعه به صورت نفوذ عمقی و روان‌آب از دسترس گیاه خارج شده، بخشی از آب در اختیار گیاه قرار می‌گیرد.
زمین‌های خرد مانعی برای اجرای آبیاری نوین
یکپارچه سازی اراضی یکی از راه‌هایی است که می‌تواند به اجرای آبیاری نوین کمک کند.
محمد عفتی کارشناس جهاد کشاورزی می‌گوید: با توسعه زیر ساخت‌ها از جمله تجمیع اراضی خرد، خاک ورزی و استفاده از گونه‌های متناسب با اقلیم منطقه می‌توان هزینه‌های اولیه آبیاری نوین را کاهش و تولید را افزایش داد.
به گفته وی، این‌طرح‌ها در حوزه افزایش مشارکت سرمایه‌گذاران در توسعه زیرساخت‌های بخش کشاورزی و اجرای طرح جامع آب در استان، طرح‌های تامین و انتقال آب و تخصیص اعتبار لازم قابل اجرا است.
عفتی می‌گوید: گسترش سامانه نوین آبیاری و آبیاری هوشمند در حوزه کشاورزی یکی از روشهای مهم در شرایط کم‌آبی و سازگاری با این شرایط است که از برنامه‌ها و اولویت‌های اصلی سازمان جهاد کشاورزی استان است.
اما مدیر جهاد کشاوزری شهرستان شیروان علاوه بر آبیاری، استفاده از ادوات مدرن کشاورزی نوین را مورد توجه قرار داده و می‌گوید: گر چه استفاده از روشهای نوین آبیاری باید مورد توجه جدی قرار بگیرد، اما برای جهش تولید و افزایش بهره وری در بخش کشاورزی بالا بردن ضریب مکانیزاسیون و استفاده از تجهیزات جدیددر بهره وری و افزایش تولید بسیار حائز اهمیت است.
رضا قلی زاده از طرفی خرده مالکی را موانعی برای اجرای آبیاری نوین دانسته و به کشاورزان توصیه میکند برای صرفه اقتصادی و کاهش هزینه‌های آبیاری نوین اراضی خرد را تجمیع کنند.
وی همچنین رعایت الگوی کشت مناسب، اجرای طرح جهش تولید در دیمزار‌ها و کشت دانه‌های روغنی برای استفاده حداکثری در سال آیش زمین را از جمله راهکار‌های مناسب برای افزایش تولید عنوان کرد.
دولت با اشراف به این موضوعات بسته حمایتی را در نظر گرفته تا این موانع را به سرعت رفع شود.
به گفته عفتی کارشناس سیستم آبیاری نوین در استان طبق دستور عمل وزارت جهاد کشاورزی ۸۵ میلیون تومان برای اجرای طرح جدید آبیاری زیر سطحی، ۵۰ میلیون برای روش بارانی، ۵۴ میلیون ماشینی کردن، ۲۵ میلیون تومان آبیاری کم فشار و ۷۳ میلیون تومان برای آبیاری موضعی کمک بلا عوض به کشاورزان پرداخت می‌شود.
عقب بودن خراسان شمالی از میانگین کشوری در استفاده از سیستم‌های آبیاری، موجب شد رئیس جمهور در سفر به خراسان شمالی اعتبارات ویژه‌ای اختصاص بدهد.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان در این باره می‌گوید: از محل سفر رئیس جمهور به استان ۳۵۰ میلیارد تومان برای اجرای آبیاری نوین مصوب شد که تا کنون ۵۸ میلیارد تومان اختصاص یافته است با این اعتبار هزار هکتار برای ۲۵۰ کشاورز آبیاری نوین را اجرا خواهند کرد.
محمد محمد زاده با اشاره به ضرورت استفاده از روشهای نوین آبیاری می‌افزاید: علاوه بر ۴۰ هزار هکتار تجهیز شده اکنون دو هزار هکتار از زمین‌های آبی در دست اجرا است و ۳ هزار هکتار مطالعه شده و برای اجرا آماده است.
هرچند کشاورزان بر این بسته‌های حمایتی ایراد‌هایی وارد می‌دانند، اما از هر نوع کمک در این بخش استقبال می‌کنند.
کلام آخر: با استفاده از روشهای نوین آبیاری و استفاده بهینه ازآب تنها در خراسان شمالی می‌توان سالانه چهار میلیون مترمکعب در مصرف آب صرفه جویی کرد که باعث رشد ۴۶ درصدی تولیدات کشاورزی در زمینه‌های مختلف شد.
هم‌اکنون سهم بخش کشاورزی خراسان شمالی ۱.۱ درصد از تولید ناخالص بخش کشاورزی کشور است و مهم‌ترین بخش تولیدی استان کشاورزی است، به طوریکه ۳۶.۴ درصد شاغلان استان در بخش کشاورزی مشغول به فعالیت هستند و بخش بیشتری از تولید خراسان شمالی به بخش کشاورزی وابسته است.
اگر می‌خواهیم دراین بخش که پایه اصلی امنیت غذایی کشور محسوب می‌شود، مشارکت کشاورزان را به همراه داشته باشیم باید حمایت‌های بیش از پیش از این قشر داشته باشیم تا بتوانیم گامی هرچند کوچک برای تحقق شعارسال برداریم.
نویسنده و دبیر خبر: سکینه خرمی