بررسی ساز و کار جلوگیری از خرید و فروش آرا در نظام‌های سیاسی
مرکز پژوهش های مجلس در یک مطالعه تطبیقی عنوان کرد که در بسیاری از کشور‌های پیشرفته قوانین ویژه‌ای درباره فعالیت مالی نامزد‌ها و احزاب در زمان انتخابات وجود دارد.
به گزارش
خبرگزاری صدا و سیما به نقل از روابط عمومی مرکز پژوهش‌های مجلس، دفتر مطالعات سیاسی این مرکز گزارشی با عنوان «جرائم و تخلفات انتخاباتی؛ مطالعه تطبیقی سازوکار‌های قانونی جلوگیری از خریدوفروش آرا در انتخابات» تدوین کرد.
در این گزارش آمده است:
برگزاری دوره‌ای و منظم انتخابات رکن اصلی نظام‌های مردم‌سالار محسوب‌می‌شود. البته در هیچ‌یک از نظام‌های مردم‌سالار، انتخاباتی که برگزار می‌شود به‌شکل کامل آزاد و منصفانه نیست. یکی از مواردی که می‌تواند آزاد و منصفانه بودن انتخابات را مخدوش سازد، خریدوفروش رأی است؛ لذا بررسی مباحث نظری درخصوص پیشگیری از پدیده خریدوفروش رأی و پرداختن به تجارب و اقدامات عملی کشور‌های مختلف می‌تواند کمک قابل‌توجهی در تدوین قوانین و مقررات مرتبط با تخلفات انتخاباتی داشته‌باشد.
خریدوفروش رأی علاوه‌بر خدشه وارد کردن به آزاد و منصفانه بودن انتخابات، پیامد‌های منفی عمیق‌تری هم در پی دارد. به‌عنوان مثال، خریدوفروش رأی می‌تواند منجر به انتخاب افراد ناشایست شود و مطالبات شهروندان را دچار انحراف کند.
این پدیده همچنین می‌تواند منجر به تشکیل نهاد‌های حکمرانی با ویژگی نمایندگی کمتر شود، به‌عبارت‌دیگر ممکن است افرادی مناصب دولتی و حکومتی را در اختیار گیرند که نماینده واقعی شهروندان نیستند. این افراد همچنین چندان خود را در مقابل شهروندان مسئول و پاسخگو نمی‌دانند و به‌جای توجه به منافع شهروندان حوزه انتخابیه، بیشتر متوجه منافع شخصی و حزبی خود هستند. همچنین خریدوفروش رأی می‌تواند مشروعیت مقامات سیاسی را تضعیف کرده و به اعتماد میان شهروندان و مسئولان سیاسی و اعتماد میان نخبگان سیاسی آسیب جدی وارد کند. فساد در انتخابات می‌تواند منجر به فساد در سایر حوزه‌ها نیز شود.
نظریات موجود درخصوص راهکار‌های پیشگیری از پدیده خریدوفروش رأی را می‌توان به دو دسته تقسیم کرده است؛ نظریاتی که بر راهکار‌های مرتبط با عوامل عرضه‌محور تأکید دارند و نظریاتی که به نقش عوامل و متغیر‌های تقاضا محور در پیشگیری از خریدوفروش رأی می‌پردازند.
عوامل عرضه‌محور عواملی هستند که احزاب سیاسی و کاندیدا‌های شرکت‌کننده در انتخابات را متمایل یا غیر‌متمایل به خرید آرای رأی‌دهندگان می‌سازند. این دسته از عوامل، استراتژی خرید آرا را برای احزاب سیاسی و کاندیدا‌ها تبدیل به یک استراتژی مؤثر و کارآمد یا غیر‌مؤثر و ناکارآمد جهت پیروزی در انتخابات می‌کنند. عوامل عرضه‌محور خود دو دسته متغیر را دربرمی‌گیرد: الف) متغیر سطح توسعه‌یافتگی (که با سطح توسعه‌یافتگی اقتصادی- اجتماعی و سیاسی یک کشور ارتباط دارد) و ب) متغیر نهادی (که با ساختار‌های نهادی مرتبط با انتخابات پیوند دارد). در مقابل، عوامل تقاضا محور با رأی‌دهندگان در ارتباط بوده و تمایل آنها به فروش آرای خود را تشدید یا تضعیف می‌کنند. از‌جمله این عوامل می‌توان به سطح آموزش‌های سیاسی رأی‌دهندگان و راه‌اندازی کمپین‌هایی برای آموزش‌دهی به شهروندان درخصوص پیامد‌های منفی خریدوفروش رأی اشاره کرد.
با توجه به اهمیت تأثیر منفی فساد انتخاباتی بر دمکراسی و مشروعیت نظام‌های دمکراتیک بسیاری از کشور‌های جهان در قوانین اساسی خود تمهیداتی برای مقابله با چنین فساد‌هایی اندیشیده‌اند یا اصلاحاتی برای مقابله با این موارد در قانون اساسی خود انجام داده‌اند.
برخی از کشور‌ها قوانین عادی مجزایی درخصوص فساد انتخاباتی به تصویب رسانده‌اند. در این قوانین به‌شکل مفصل موارد فساد انتخاباتی از جمله خریدوفروش رأی مشخص شده و مجازات مربوط به تخلفات، به‌شکل واضح و مشخص بیان شده‌است.
در بسیاری از کشور‌های پیشرفته قوانین ویژه‌ای درخصوص فعالیت‌های مالی نامزد‌ها و احزاب در زمان انتخابات وجود دارد و این قوانین باید به‌شکل دقیق اجرا شوند. همچنین برای متخلفان از این قوانین مجازات سنگینی در نظر گرفته شده‌است. ویژگی‌های خاص هر نظام انتخاباتی بر استراتژی خاصی که توسط نامزد‌ها در انتخابات اتخاذ می‌شود اثر می‌گذارد.
در برخی کشور‌ها رشد و گسترش مردم‌سالاری و توسعه اقتصادی، استراتژی خرید رأی را برای احزاب سیاسی و نامزد‌ها تبدیل به یک استراتژی غیر‌جذاب کرده است. تقویت نهاد برگزاری انتخابات امکان شناسایی و پیگرد متخلفان را افزایش می‌دهد و در‌نتیجه از تمایل احزاب و نامزد‌ها به خریدوفروش رأی می‌کاهد.
تصویب قوانین جدید، تشدید مجازات‌ها و اصلاح ساختار‌های نهادی به‌تن‌هایی برای پیشگیری از خریدوفروش رأی کافی نیست. موارد متعددی وجود دارد که صرف وجود قوانین و انجام اصلاحات کمکی به کاهش سطح تمایل احزاب سیاسی و کاندیدا‌ها به خریدوفروش رأی نشده است. همچنین راه‌اندازی کمپین‌های آگاهی‌بخشی و اطلاع‌رسانی به رأی‌دهندگان درخصوص پیامد‌های منفی خریدوفروش رأی می‌تواند نقش مهمی در کاهش تمایل آنها به فروش آرای خود داشته‌باشد. این در حالی است که سازمان‌های مردم‌نهاد نقشی بسیار مهم و اساسی در این راهکار دارند.