آیین‌های خاص نوروزی از جمله «هه‌لاوه مه‌لاوه»، «کوسه به داس» و «برپایی آتش نوروز» در مهاباد و دیگر شهرهای جنوب آذربایجان غربی هر سال چند روز مانده به عید نوروز شروع می‌شود و تا آغاز سال جدید نیز ادامه دارد.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز مهاباد، هر سال در آستانه عید نوروز در مهاباد و سایر شهرهای جنوب استان آذربایجان غربی این آیین‌ها با حضور اقشار مختلف مردم برگزار می‌شود.
آیین‌های نوروز در این مناطق با شادی و نشاط همراه است، برپایی آتش گرمی بخش محفل نوروزی و موسیقی سنتی و غنی هم که با فرهنگ و آداب و رسوم این منطقه عجین شده، روحی معنوی و اهورایی به این محافل می‌بخشد.
هر سال از اواسط اسفند که در اصطلاح محلی به آن «ره‌شه‌مه» به معنی (ماه آب شدن برف‌ها) می‌گویند در این منطقه تداراک آیین‌های نوروزی با خریدهای نوروزی آغاز می‌شود، همیشه خرید البسه محلی و تازه در اولویت مردمام این دیار قرار دارد.
هر خانواده بر اساس توان مالی و سلیقه خود برای جشن نوروز لباس تازه که بیشتر لباس محلی برای مردان «که‌وا پاتول» و برای زنان و دختران «قه‌سری و جلی کوردی» خریداری می‌کنند البته ابتدا پارچه را از بازار انتخاب و سپس آن را به خیاط می‌سپارند تا قبل از سال نو لباس شان آماده باشد.
آیین دیرینه هه‌لاوه مه‌لاوه
آیین دیرینه «هه‌لاوه مه‌لاوه» هم از جمله آیین‌هایی است که در روزهای پایانی سال برگزار می‌شود بطوریکه در این مراسم کودکان و نوجوانان بازیگران اصلی هستند.
در این آیین اغلب کودکان تنهایی یا به صورت دسته جمعی، به جلو درب خانه‌ها رفته و با کوبیدن آن به صورت دسته جمعی می‌گویند: «هه‌لاوه مه‌لاوه کچتان ببی به بووک و کورتان ببی به زاوا» که معنی آن (هه‌لاوه مه‌لاوه دخترتان عروس شود و پسرتان داماد شود) پس از آن صاحبخانه هدیه‌ای به هر کدام از آنان آنها می‌دهد که در قدیم بهترین هدیه‌ای که می‌توانستند بگیرند تخم‌مرغ بود.
تخم مرغ رنگی بهترین هدیه محسوب شده و بسیار با ارزش و نمادی از نوزایی و زندگی دوباره است، بطوریکه حتی در غذایی که در آن ایام درست می‌کنند، اغلب تخم مرغ استفاده می‌شود.
اشعار هه‌لاوه مه‌لاوه در برخی مناطق متفاوت تر و طولانی‌تر است و دسته‌های ۲ و یا چند نفری از کودکان با هم فریاد می‌زنند: «هه‌لاوه مه‌لاوه، بیستانی سوور و ساوا، کورتان ببی به زاوا، کچ تان نه بی به چاوا، شتیک مان بو بخنه بن تاوا» (هه لاوه مه لاوه، بوستان تان سرسبز و آباد، پسرتان داماد شود، دخترتان چشم نخورد، چیزی برای‌مان بیاور).
آیین کوسه به داس
از دیگر آیین‌های پیشینه دار که شب قبل از تحویل سال نو برگزار می‌شود، مراسم «کوسه‌گردی» یا «کوسه به داس» است که در بزرگداشت عید نوروز برپا می‌دارند که این امر نیز نشانگر سابقه تاریخی و فرهنگی نوروز در بین مردم این دیار است.
مشابه این مراسم نیز در مناطق آذری زبان وجود دارد که به آن «کوسه گلین» می‌گویند.
این آیین از جمله بازی‌ها و نمایش‌هایی است که به عنوان مقدمه نوروز و توسط یک گروه چهار تا ۶ نفره برگزار می‌شود.
اجراکنندگان این رسم معمولا شامل کوسه، توبره‌کش، نی یا دف زن، محافظ کوسه یا دوگه و فردی دیگر است که طناب دور گردن کوسه را در دست نگه می‌دارد.
در این آیین یک فرد جوان یا میانسال نقش کوسه را بر عهده می‌گیرد که لباس کردی محلی ژنده و شلخته‌ای پوشیده و صورتکی از جنس نمد که دارای ۲ شاخ نمدی است به صورت می‌زند، ریش و سبیلی از پشم گوسفند برای خود تهیه می‌کند تا شبیه بز در آید و بالشتک کوچکی نیز همانند دمبه در پشت خود تعبیه می‌کند و جاجیمی نیز برپشت خود انداخته و چند زنگوله و یک یا ۲ داس نیز در دست می‌گیرد.
برپایی آتش نوروز
آخرین مرحله از آیین‌های نوروزی در مهاباد برپایی آتش نوروز است، که در این آیین افراد یک خانواده یا یک محله در حالیکه لباس محلی نو پوشیده‌اند با هم آتشی بزرگ برپا کرده پس از شعله ور شدن آن جوانان شروع به شادی و آیین هه‌لپه‌رکی (رقص محلی) به دور آتش می‌کنند.
پس از آنکه شعله‌های آتش فروکش کرد و آنگه جوانان از روی آن می‌پرند و بر ای باور هستند با پریدن بر روی آتش سختی‌ها و گرفتاری‌های آنان پایان می‌یابد و به سال جدید نمی‌رسد.
برخی جوانان در مناطق روستایی هیزم را برای برپایی آتش به نوک قله‌های بلند منطقه می‌برند تا نشان دهند که جوانان روستا از هم اکنون برای فعالیت کشاورزی و رفتن به دامن طبیعت آماده هستند و برخی این کار را به عنوان غیرت و شجاعت تعبیر می‌کنند.