ولادت سرچشمه هدایت و تقوا و پناهگاه محرومان حضرت امام سجاد زین العابدین(ع) مبارک باد
به گزارش خبرگزاری صدا و سیمای مازندران، امام سجاد (علیه‌السلام) ملقب به زین‌العابدین و سجاد، چهارمین امام شیعیان است که به مدت ۳۵ سال در دوران خلفای اموی، امامت کردند. درباره سال ولادت آن حضرت بین مورخین و سیره‌نویسان اختلاف واقع شده، اما بنا بر نقل مشهور در پنجم شعبان سال ۳۸ هجری در مدینه منوره به دنیا آمده است.
۱ - سال ولادت
سال تولد حضرت علی بن حسین (علیه‌السلام) و همچنین روز تولد آن بزرگوار مورد اختلاف شدید مورخین و سیره‌نویسان واقع شده و در این ارتباط، اقوال مختلفی نقل گردیده است.
۱.۱ - قول مشهور
مشهورترین اقوال در زمینه سال تولد حضرت، سال ۳۸ هجری است که بزرگانی نظیر جناب شیخ مفید در کتاب الارشاد، شیخ کلینی در اصول کافی، ابن شهر آشوب در مناقب، ابن خشاب در موالید اهل البیت، شهید در کتاب الدروس، ابن صباغ مالکی در کتاب الفصول المهمه و دیگران به آن قائل شده‌اند.
شیخ مفید می‌نویسد: «و کان مولد علی بن الحسین (علیهماالسلام) بالمدینة سنة ثمان و ثلاثین من الهجرة.
ولادت علی بن الحسین (علیهماالسلام) در مدینه سال ۳۸ هجری بود.»
کلینی در اصول کافی می‌نویسد: «ولد علی (علیهماالسلام) فی سنة ثمان و ثلاثین و قبض فی سنة خمس و تسعین.
علی بن الحسین (علیهماالسلام) در سال ۳۸ به دنیا آمد و در سال ۹۵ رحلت نمود.»
علی بن عیسی اربلی می‌نویسد: «و، اما ولادته فبالمدینة فی الخمیس الخامس من شعبان سنة ثمان و ثلاثین من الهجرة.
و، اما ولادت او در روز پنجشنبه پنجم شعبان سال ۳۸ هجری بود.»
۱.۲ - اقوال غیر مشهور
اقوال دیگر در زمینه سال تولد حضرت عبارتند از سال ۳۳، ۳۶ و ۳۷ هجری؛ علامه مجلسی (رضوان‌الله‌تعالی‌علیه) می‌فرماید: «.. لا ریب فی ان تولد علی بن الحسین (علیهماالسلام) منها کان فی ایام خلافة امیرالمؤمنین (علیه‌السلام).
تولد حضرت علی بن حسین (علیهماالسلام) در زمان خلافت جد بزرگوارش حضرت علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام) قطعی بوده و هیچ محل شبهه نیست.» از این‌رو سال ۳۸ که مشهورترین اقوال نیز هست، به عنوان سال تولد حضرت از سایر اقوال معتبرتر است.
۲
در زمینه روز تولد آن بزرگوار نیز اختلاف وجود دارد. یک قول روز پنجشنبه یا جمعه نیمه جمادی الاولی است و قول دیگر روز پنجشنبه یا یکشنبه پنجم شعبان است. لازم به ذکر است بعضی از قائلین به روز نیمه جمادی الاولی، تولد حضرت را در این روز در سال ۳۶ هجری دانسته و تعداد زیادی از قائلین به روز پنجم شعبان، آن‌را در سال ۳۸ هجری گزارش کرده‌اند.
امین‌الاسلام طبرسی می‌نویسد: حضرت سجاد روز جمعه و یا پنجشنبه نیمه ماه جمادی الاخری و یا در نهم ماه شعبان سال ۳۸ و یا ۳۶ هجری در مدینه متولد شد.
کفعمی می‌نویسد: «فی النصف من جمادی الاولی سنة ست و ثلاثین کان مولد ابی محمد علی بن الحسین (علیهماالسلام).
ولادت ابی محمد علی ابن الحسین (علیهماالسلام) در نیمه جمادی الاولی سال ۳۶ هجری بود.»
سبط بن جوزی در کتاب تذکره، ولادت او را بدون قید روز و ماه در سال ۳۸ یا ۳۷ یا ۳۳ هجری نوشته است؛ و مولد علی سنة ثمان و ثلاثین من الهجرة و قیل سنة سبع و ثلاثین و قیل سنة ثلاث و ثلاثین ذکره ابن عساکر.
شیخ طوسی در کتاب المصباح، تاریخ ولادت ایشان را نیمه جمادی الاولی سال ۳۶ هجری نوشته شده است.
۳ - محل ولادت
به اتفاق سیره‌نویسان و مورخین، محل تولد حضرت علی بن حسین (علیه‌السلام) شهر مقدس مدینه بوده است و هیچ‌کس در این مطلب اختلافی نکرده و قول دیگری نقل نشده است.
۴ - دایه امام سجاد
چند روز از ولادت امام سجاد (علیه‌السلام) نگذشته بود که مادرش شهربانو رحلت کرد، از این‌رو، امام حسین (علیه‌السلام) دایه‌ای انتخاب کرد تا برای نوزادش مادری کند و در تربیت وی بکوشد. به همین جهت است که امام سجاد (علیه‌السلام) تا سنین بزرگسالی از زحمات دایه مهربانش قدردانی نموده و نام مقدس «مادر» را برایش برگزیده بود.
امام سجاد (علیه‌السلام) با مادر ناتنی خود، هم‌غذا نمی‌شد، زیرا می‌فرمود: از آن می‌ترسم که مادرم بخواهد لقمه‌ای را بردارد و من بر او سبقت بگیرم و عاق او گردم.
به هر حال، آن امام همام بعد از حادثه عاشورا مادر ناتنی‌اش را به عقد غلامی (زید یا زبید) درآورده و در پاسخ به برخی گلایه‌ها و شایعات، می‌فرمود که این بانو، دایه و مربی وی می‌باشد نه مادر اصلی‌اش.
ابن سعد به گمان اینکه این کنیز همان شخصیت جناب شهربانو است، وی را مادر امام دانسته
در حالی‌که آن کنیز مادر واقعی امام نمی‌باشد.
۵ - دوران کودکی
بر اساس نقل‌های متعدد تاریخی، حضرت امام زین‌العابدین (علیه‌السلام) دو سال ابتدای کودکی خود را در زمان خلافت جدشان، حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) گذرانیدند چرا که سن حضرت بنابر مشهور ۵۷ سال و زمان شهادت آن حضرت سال ۹۵ هجری گزارش شده است. از این‌رو سال تولد آن حضرت ۳۸ هجری خواهد بود و، چون امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) در سال چهلم هجری به شهادت رسیدند، بنابراین دو سال اولیه عمر امام چهارم، در دوران جدشان سپری شد. بر این مطلب، بر طبق آنچه علامه مجلسی (رحمة‌الله‌علیه) در بحار الانوار نقل فرموده است، حداقل شش سند تاریخی وجود دارد که بسیاری از آنها از اعتبار برخوردار است.
البته مدت مذکور را ۴ سال و ۶ سال هم گزارش کرده‌اند که چندان قابل توجه نیست.
قول دیگری هم وجود دارد که، چون تولد حضرت را در سال ۴۸ هجری می‌داند اساسا هم‌عصر بودن امام چهارم (علیه‌السلام) با جدشان را منکر است ولی این قول با همه تلاشی که برای تثبیت آن از طرف بعضی از محققین انجام شده، بسیار ضعیف بوده و ادله محکمی برخلاف آن وجود دارد.
امام چهارم حضرت زین‌العابدین (علیه‌السلام) پس از شهادت جدشان به مدت ۱۰ سال در عصر امامت امام حسن (علیه‌السلام) عمر خود را گذرانیدند. در ارتباط با چگونگی حالات امام چهارم (علیه‌السلام) و قضایای مربوط به این دوازده سال مطلب خاصی در خلال نصوص تاریخی و روایی ذکر نشده است.
با بررسی دقیق در واقعه عاشورا و سیره امام سجاد (ع) درمی یابیم که امام سجاد (ع) در جاویدان ماندن این نهضت و قیام خونین که تا ابد در ذهن و جان بشریت نقش بسته است نقش بسیار مهم و اثرگذاری داشته است و البته از عهده این مسئولیت و رسالت به خوبی برآمده است.
امام سجاد (ع) فرزند برومند حسین بن علی (ع) همانند دیگر امامان معصوم از اخلاق برجسته‌ای برخوردار بودند و همچنین از نظر علمی، سرآمد زمان خود بودند. امام سجاد (ع) با توجه به مصلحت الهی در واقعه عاشورا بیمار شدند که همین بیماری باعث شد که ایشان را نکشند و این ذخیره امامت باقی بماند تا شیعه بی رهبر نباشد.
بعد از حادثه عاشورا، اُسَرا به کوفه و سپس به شام فرستاده شدند و امام سجاد (ع) و حضرت زینب (س) در فرصت‌هایی که به وجود می‌آمد سخنرانی کردند و پیام کربلا را به همگان رساندند. آنها مظلومیت امام حسین (ع) و یاران باوفایشان و ظلم‌هایی که دشمنان یزیدی در حق ایشان انجام دادند را بیان کردند، این افشاگری‌های امام سجاد (ع) و حضرت زینب (س) توطئه یزید که خواری اهل بیت بود را خنثی کرد و قضیه به سود اهل بیت تغییر کرد. امام سجاد (ع) در طول زندگی از روش‌های مختلفی استفاده کردند تا واقعه جان سوز کربلا به فراموشی سپرده نشود. این اقدامات آثار و پیامد‌هایی به همراه داشت که از آن جمله می‌توان به تنفر مردم از امویان، قیام مختار، توابین و قیام‌های مختلفی که نشأت گرفته از قیام امام حسین (ع) بودند را اشاره کرد.
صَحیفه سجّادیه کتابی است در برگیرنده دعا‌هایی که امام سجاد (ع) به امام باقر (ع) و زید بن علی املا کرد. این کتاب پس از قرآن و نَهج‌البلاغه مهم‌ترین میراث مکتوب شیعه به‌شمار می‌آید و به نام‌هایی مانند «خواهر قرآن» و «اِنجیل اهل‌بیت» شناخته می‌شود.
صحیفه سجادیه، نخست، در قالب ۷۵ دعا بیان شد؛ اما برخی از دعا‌های آن در دوره‌های بعدی از بین رفت و تنها ۵۴ دعا باقی ماند.
صحیفه مورد توجه علمای اهل‌سنت نیز واقع شده و آنها برخی دعا‌های آن را نقل کرده‌اند. برخی خاورشناسان بر این باورند که صحیفه سجادیه می‌تواند چهره جدیدی از اسلام را به انسان‌ها نشان دهد. امام سجاد در صحیفه، اصول اخلاقی و شیوه زندگی اجتماعی و سیاسی را در قالب دعا و مناجات بیان کرده است. به گفته محققان، از آنجا که امام سجاد در دوران زندگی خود با تقیه زندگی می‌کرد، این معارف را در قالب دعا بیان کرده است.
مسئله امامت یکی از مباحث مهم سیاسی و دینی مطرح شده در صحیفه است. افشاگری علیه غاصبان خلافت، ترویج آرمان حاکمیت ائمه، تأکید بر پاسداری از حریم دین، حمایت از مظلوم و مقابله با ظالم از دیگر مسائلی است که در این کتاب مطرح شده است.
این کتاب نزد علمای شیعه مشهور و مقبول است و برخی حدیث‌شناسان آن را متواتر دانسته‌اند. البته برخی فقیهان با اشکال به وثاقت متوکل بن هارون، استناد به همه فقرات صحیفه را معتبر نمی‌دانند.
صحیفه سجادیه به زبان‌های مختلفی مانند فارسی، انگلیسی، فرانسوی، اندونزیایی، ترکی، اردو، اسپانیولی، بوسنیایی، آلبانیایی و تامیلی ترجمه شده است. بر این اثر ده‌ها شرح نوشته شده که مشهورترین آنها رِیاض‌ُ السالکین نوشته سید علیخان کبیر است. برخی از محققان دعا‌های دیگر امام سجاد را که در منابع دیگر آمده، در کتاب‌هایی جمع‌آوری کرده‌اند.
مهم‌ترین کتاب شیعه بعد از نهج‌البلاغه
صحیفه سجادیه مهم‌ترین و برجسته‌ترین کتاب شیعیان بعد از نهج‌البلاغه است. این کتاب دعا‌های نقل‌شده از امام سجاد (ع) را در بر دارد. به گفته ابن‌شهرآشوب (درگذشت ۵۸۸ق)، صحیفه سجادیه جزو نخستین کتاب‌هایی است که پس از ظهور اسلام نوشته شده است
مرتضی مطهری اسلام‌پژوه شیعه، صحیفه سجادیه را قدیمی‌ترین کتاب شیعه بعد از قرآن معرفی کرده و معتقد است دعا‌های صحیفه سجادیه، هم از نظر سند و هم از نظر محتوا، بسیار اعتبار دارد. وی این کتاب را تنها کتابی معرفی می‌کند که از اواخر قرن اول و اوایل قرن دوم قمری به صورت یک کتاب در دست بوده است.
بخشی از یادداشت امام خمینی درباره صحیفه سجادیه در حاشیه نسخه‌ای از صحیفه سجادیه که به نوه خود سید علی خمینی هدیه کرده است:
صحیفه کامله سجادیه، نمونه کامل قرآن صاعد است و از بزرگ‌ترین مناجات عرفانی در خلوتگاه انس است که دست ما کوتاه از نیل به برکات آن است. آن کتابی است الهی که از سرچشمه نور الله نشات گرفته و طریقه سلوک اولیای بزرگ و اوصیای عظیم‌الشأن را به اصحاب خلوتگاه الهی می‌آموزد. این کتاب مقدس، چون قرآن کریم سفره الهی است که در آن، همه‌گونه نعمت موجود است و هرکس به مقدار اشتهای معنوی خود از آن استفاده می‌کند. (امام خمینی، صحیفه امام، ۱۳۸۹ش، ج۲۱، ص۲۰۹).
آقابزرگ تهرانی، نسخه‌شناس شیعه نوشته است صحیفه سجادیه را «اُختُ القرآن» (خواهر قرآن)، «اِنجیل اهل‌بیت»، «زَبور آل‌محمد» و «صحیفه کامله» لقب داده‌اند. به گفته عزالدین جزایری، این کتاب در حوزه‌های علمیه هندوستان تدریس می‌شده است.
رمدانی گزارش می دهد