برای اولین بار روابط با همسایگان در اولویت اول قرار گرفته است

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، برنامه گفتگوی ویژه خبری با موضوع «راهبرد سیاست خارجی دولت سیزدهم در روابط با همسایگان» میزبان آقای دکتر داریوش صفرنژاد، کارشناس روابط بین الملل، آقای دکتر شائب بهمن، کارشناس ارشد منطقه و غرب آسیا و آقای سیدعلی قائم مقامی، کارشناس مسائل ترکیه (ارتباط اینترنتی) بود.

سؤال: آقای دکتر صفرنژاد، امضای ده سند همکاری در حوزه‌های سیاسی و اقتصادی کلیات اهمیت سفر رئیس جمهور را در مقطع کنونی بفرمایید.
صفرنژاد: عرض کنم شاید بشود از این منظر به بحث نگاه کرد که اتفاقی که افتاده است از دو سال و اندی که از دولت سیزدهم می‌گذرد، بر پایه و اساسی  منطقی استوار است و آن منطق اولویت اول دادن به همکاری و روابط با همسایگان است. در این بین در گذشته هم کجدار و مریض ما به ویژه در ۴۵ سال اخیر، در دولت‌های مختلف روابط با همسایگان را داشته ایم، اما اینکه به عنوان اولویت یک با نگاه ویژه بخواهد به این موضوع نگاه شود، شاید برای اولین بار است که دارد در دولت سیزدهم به این موضوع توجه داده می‌شود. مستحضرید در طی سفر هشتمین جلسه شورای عالی راهبردی روابط دو کشور تشکیل شد و به هر حال تشکیل این جلسات با حضور مسئولین عالی رتبه دو کشور در حوزه سیاسی و اقتصادی و در حوزه‌های مختلف، خودش نشان از اهمیت موضوع است. حالا در ذیل هر کدام از این جلسات شورای عالی که برگزار می‌شود، معمولاً اسنادی که آماده شده است برای امضاء، یعنی در طی فاصله برگزاری دو جلسه، جلسات شورای عالی و مسئولین عالی دو کشور اسنادی که آماده می‌شوند، پاراف می‌شوند و به لحاظ محتوایی آماده می‌شوند، معمولاً در دستور کار قرار می‌گیرند. این ده سندی که امضاء شد، چند تا از آنها حائز اهمیت است، یکی در حوزه حمل و نقل است که با توجه به اینکه ما از جهات مختلف این بحث را با کشور همسایه، ترکیه، داریم، استمرار آن و وسعت بخشیدن به این ارتباطات حائز اهمیت بوده است.

سؤال: آقای دکتر صفرنژاد، کلیات را بگوییم، محور‌ها را بگوییم و بعد دقیق می‌شویم روی جزئیات هر کدام از این اسناد.
صفرنژاد: بعدی بحث انرژی است، بحث‌های پولی – بانکی است که استارت آن زده شده است ولی هنوز کار جدی انجام نشده است. می‌دانید رئیس کل محترم بانک مرکزی هم همراه هیئت است، انشاالله ما برسیم به پیمان پولی بین دو کشور، این یکی از الزامات روابط دو کشور است که من در بخش بعدی که فرمودید باز کنیم، برای شما جزئی‌تر توضیح خواهم داد که اهمیت این پیمان پولی شاید نسبت به مابقی حوزه‌ها یک سر و گردن بالاتر باشد و حوزه‌های دیگری که مربوط می‌شود به حوزه‌های مورد علاقه دو کشور. یکی دیگر از مباحثی که مورد توجه بوده است قطعاً در گفتمان آقای رییس جمهور محترم در دیدار مطبوعاتی ایشان و در بیانیه مطبوعاتی ملاقات رسمی با آقای اردوغان هم به آن اشاره شد، بحث موضوع مهم غزه است، امروز نگاه به غزه، به عنوان یک اولویت برای دو کشور مطرح است، می‌دانید همکاری ما با ترکیه فقط محدود به روابط همسایگی نیست، بالاخره ترکیه یکی از کشور‌های مؤثر در سازمان همکاری‌های اسلامی هم است. تمامی اینها درکنار هم اهمیت پرداختن به موضوع غزه را نشان می‌دهد که خود همین دو هم متناسب با وقت توضیح خواهم داد.

سؤال: آقای دکتر بهمن، یکی از محور‌هایی که مورد تأکید آقای رئیسی در این سفر قرار گرفت به موضوع قطع روابط یا قطع شریان‌های حیاتی رژیم صهیونیستی بود. جمهوری اسلامی ایران و ترکیه، هر کدام در این موضوع مهم چه نقشی می‌توانند داشته باشند؟
بهمن: ایران و ترکیه دو کشور مهم و تأثیرگذار در منطقه غرب آسیا هستند و همواره تعاملات دو کشور نقش تعیین کننده‌ای در سمت و سوی تحولات منطقه داشته است. در تقریباً بیش از سه ماه گذشته که جنگ در غزه در جریان است و رژیم صهیونیستی با انواع جنایات درحال کشتار و آسیب زدن به مردم مظلوم غزه است، یک موضوع مهم در این بین مطرح است و آن موضوع موضوع تبادلات تجاری رژیم صهیونیستی با کشور‌های منطقه غرب آسیا به ویژه با کشور‌های اسلامی است و موضوعی است که هم مقام معظم رهبری تاکنون سه بار به این مسئله اشاره کردند، یعنی با مسئله قطع شریان‌های تجاری و قطع صدور یا صادرات مواد غذایی و انرژی به رژیم صهیونیستی و هم یک مطالبه مردمی است یعنی مردم در کشور‌های منطقه و حتی مردم در کشور‌های دنیا که خوب ما عملاً دیده ایم در این مدت مردم در بیش از ۹۲ کشور در جهان در اعتراض به جنایت‌های رژیم صهیونیستی به بیرون آمده اند و اعتراض کرده اند و تظاهرات کرده اند؛ بنابراین این یک مطالبه مردمی هم است کما اینکه در بسیاری از کشور‌های دنیا، کالا‌های ساخت رژیم صهیونیستی تحریم شده است؛ بنابراین همگام با این مطالبه مردمی که مورد تأکید مقام معظم بوده است، این مسئله قطع شریان‌های تجاری و اقتصادی یک موضوع با اهمیت بوده است و در این بین وقتی که به آمار اقتصادی ما نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که یکی از مسیر‌های مهم تجارت خارجی رژیم صهیونیستی دارد از سمت ترکیه می‌گذرد به نحوی که در یک سال گذشته رقم این تجارت به بیش از ۷ میلیارد دلار رسیده است که  بخشی از آن مبادلات ممکن است تجاری دوجانبه باشد و یک بخش آن هم بحث ترانزیت کالا و انرژی است. قاعدتاً هم رئیس جمهور امروز به صراحت در این مورد اعلام نظر کرد و گفت این موضوعی است که در دستور کار خواهد بود و مورد مذاکره طرفین قرار خواهد گرفت و قطعاً این اتفاق افتاده است به ویژه که این مطالبه در بین خود مردم ترکیه هم وجود دارد، یعنی در اعتراضات و تظاهراتی که مردم ترکیه از زمان شروع جنگ غزه تا به امروز کرده اند، همواره این مطالبه را داشته اند که این روند تجارت با رژیم صهیونیستی متوقف شود؛ بنابراین موضوع مهمی است که حتماً ایران و ترکیه می‌توانند در آن نقش مؤثری را ایفا کنند که هم تجارت ترکیه با رژیم صهیونیستی قطع شود و هم بتوانند تأثیر بگذارند بر سایر کشور‌های منطقه و آنها را هم ترغیب کنند که در این راستا گام بردارند.

سؤال: آقای قائم مقامی، سفر رئیس جمهور به ترکیه با توجه به موضوع جنایت تروریستی کرمان به تعویق افتاد و الان صورت گرفت. موضوع مهم مبارزه با تروریسم و تهدید‌هایی که گروه‌های تروریستی در این زمینه دارند، همکاری‌های جمهوری اسلامی ایران و ترکیه چقدر این زمینه می‌تواند مؤثر باشد در ریشه کنی تروریسم در منطقه؟
قائم مقامی: ترکیه و جمهوری اسلامی ایران، تقریباً بیش از ۱۶۵ تا ۱۷۰ میلیون جمعیت دارد، ترکیب قومی و جمعیتی تقریباً مشترکی دارند، کردها، ترک ها، علویان، شیعیان، هم در ایران و هم در ترکیه هستند  و همچنین ایران و ترکیه حاکم بر ۵ دریا است که همکاری گسترده این دو کشور می‌تواند امنیت، ثبات و صلح منطقه‌ای را تضمین کند و به وجود بیاورد. با چنین دیدگاهی باید روابط ترکیه و ایران بسیار گسترده‌تر از این باشد از لحاظ امنیتی و نژادی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، محیط زیست و همچنین آب‌های فرامرزی و امنیت ثانی و امنیت ملی دو کشور که متداخل در همدیگر است. در نتیجه ترکیه بیشتر با پ ک ک درحال مبارزه است ولی گروه‌های وهابی و تکفیری در عراق و سوریه برعلیه ایران و در داخل ایران عملیات تروریستی انجام داده اند. ترکیه و ایران می‌توانند در همکاری‌های ضدترور همکاری بسیار گسترده‌ای داشته باشند.

سؤال: آقای دکتر صفرنژاد، تمرکز کنیم روی مباحث اقتصادی، هدفگذاری جمهوری اسلامی ایران در موضوع تجارت، چه آزاد و چه ترجیحی، و ببینیم آنچه در این سفر در حوزه اقتصادی به امضاء رسید، چقدر می‌تواند به هدفگذاری ما کمک کند و مهمترین موانع کار کجا است؟
صفرنژاد: ارتباط ایران و ترکیه فقط در سطح رسمی نیست، شاید بیشترین بخش ارتباطات اقتصادی ما ارتباطات مردمی بین دو طرف است. ما امروز برابر آمار رسمی که در ترکیه اعلام شده است، ۵۰۰ هزار نفر ایرانی داریم که ساکن در ترکیه هستند، یعنی اینها دارای تابعیت ایران هستند و ترکیه الان سکونت دارند، عمده تجارت بین دو کشور در سطح مردمی را از این کانال دارند راهبری می‌کنند. در طرف مقابل هم تعدادی از اتباع ترکیه را داریم که در کشور ما ساکن هستند، اینها هم دارند طرف مقابل را راهبری می‌کنند. یکی از مشکلاتی که ما در اعلام آمار تجارت داریم در کشور، آن هم به دلیل نبود مرجع رسمی تجارت خارجی در کشور، که این باید حتماً یک فکر اساسی جدی برای آن بشود، این است که این آمار‌هایی که اعلام می‌شود درخصوص روابط اقتصادی بین دو کشور، یک بخشی از این روابط است و روابط اصلی بسیار بیشتر از این است، حتی آمار‌هایی که خود ترک‌ها اعلام می‌کنند، چون آنها سرانه ورود خارجی به کشورشان را ضربدر ۲ هزار دلار می‌کنند، بعنوان درآمد توریسم، آن را هم اضافه می‌کنند به آن حجم گردش مالی یا ترنور مالی بین دو کشور. علاوه بر آن، ترانزیتی که در حال انجام است، تجارت مرزی که در حال انجام است در بازارچه‌های مرزی، تجارت چمدانی، توریسم درمانی و توریسم مذهبی در انواع و اقسام آن که از ترکیه وارد ایران می‌شوند. تمامی اینها را ما باید در آن آمار بیاوریم و متأسفانه معمولاً آماری که گمرکات ما اعلام می‌کنند، آن هم در بعد دوجانبه؛ شاخص است در اعلام آمار. اگر آمار درست شود این چه را نشان می‌دهد؟  اهمیت و جایگاه روابط اقتصادی دو کشور را بالا می‌برد.

سؤال: الآن طبق این آمار‌هایی که اشاره می‌کنید، هدف گذاری‌ها یا مبادلات تجاری ما چقدر است؟
صفرنژاد: هدف گذاری را که رئیس جمهور اعلام کردند و شما هم پخش کردید. ۳۰ میلیارد دلار در سال، اما واقعیت موجود الآن با آن چیزی که اعلام شد در اخبار و افراد مختلف هم از سوی مراجع بازرگانی و گمرکی اعلام کردند، خیلی تفاوت دارد، به نظرم بیش از سه برابر است، چرا؟ برای این که اینها فقط می‌آیند آمار گردش از این طرف به آن طرف در حوزه رسمی و از آن طرف به این طرف در حوزه رسمی را می‌دهند، در صورتی که چندین میلیون نفر بین دو کشور در تردد هستند، هزینه کرد اینها باید بیاید که نمی‌آید، تجارت چمدانی همراه اینها باید بیاید که نمی‌آید. شما الآن بروید در مبادی زمینی و گمرکات زمینی ما یک نگاهی کنید از ایرانی‌هایی که به آن طرف می‌روند و ترک‌هایی که به این طرف می‌آیند، عمدتاً یک بار انبوهی همراهشان است و کالای بسیاری مورد مبادله قرار می‌گیرد، اینها باید در آمار‌ها بیاید و برآوردی که می‌کنند، آنهایی که همه این پارامتر‌ها و آیتم‌ها را حساب می‌کنند، توریسم، ترانزیت، تجارت مرزی، تجارت چمدانی، توریسم درمانی، توریسم گردشگری و امثال آن را، واقعیت موجود امروز؛ بالای ۲۰ میلیارد دلار است، اما آمار‌هایی که اعلام می‌شود حدود هشت و خرده تا ۹ میلیارد دلار می‌گویند.

سؤال: و مسیر پیش رو ما را به تحقق این هدف نزدیک می‌کند؟
صفرنژاد: قطعاً نزدیک می‌کند. یکی از لازمه‌هایی که باید ریل گذاری شود؛ بحث پیمان پولی است. اگر پیمان پولی بین دو کشور که از سال‌های دور بانک مرکزی و رؤسای قبلی آن وعده اش را دادند، اما عملیاتی نشده تا به امروز، اگر ان شاء الله عملیاتی شود؛ این پیمان پولی کمک می‌کند که دیگر دلار و یورو مبنای این تجارت نباشد. ایرانی اگر می‌خواهد برود آن جا هر کاری کند یا یک ترک می‌خواهد بیاید در ایران هر کاری کند؛ ملکی بخرد، سرمایه گذاری کند، تجارتی کند، اگر این برپایه پول‌های ملی باشد، اگر شبکه بانک مرکزی ما؛ شبکه شتاب با شبکه متناظر آن در ترکیه به هم وصل شوند خیلی مسیر هموارتر است و این باعث می‌شود با عنوان پل راهبردی اثرگذار باشد در جنبه‌های سیاسی و حوزه‌های دیگر را محکم کند. می‌گویند روابط سیاسی خوب بین دو کشور زمانی پایدار است که دو پیوست داشته باشد؛ اولین پیوست؛ پیوست اقتصادی است، دومین پیوست؛ پیوست مردمی و فرهنگی است. ما الآن خوشبختانه در هر دوی اینها نشانه‌های خوبی داریم.

سؤال: آقای بهمن پیمان پولی و بانکی، توجه به موضوع حمل و نقل و ترانزیت، بحث‌های تجارت آزاد و تا حدی انرژی؛ تجارت گاز و شاید اتحادیه‌هایی مثل اکو و شانگهای که هر دو کشور عضو آن هستند، فکر می‌کنید آن چه که باید در رصد بیشتر و در مسیری که آقای صفرنژاد به آن اشاره کردن، مورد توجه و برنامه ریزی دقیق‌تر قرار بگیرد برای ثبات و امنیت اقتصادی بین دو کشور کدام مسیر است؟
 شعیب بهمن؛ کارشناس مسائل منطقه: یکی از ویژگی‌هایی که روابط ایران و ترکیه در سال‌های گذشته داشته، این بوده که دو کشور به خوبی توانسته اند روابط دوجانبه را اگر اختلاف نظری در منطقه داشتند، اختلاف نظرهایشان را مدیریت کنند یعنی روابط دوجانبه به رشد خود ادامه داده به رغم این که اگر در حوزه‌هایی هم اختلاف نظر یا تضاد دیدگاه وجود داشته است. آن چیزی که در شرایط فعلی اهمیت دارد این است که موافقتنامه‌ها و قرارداد‌ها به مرحله اجرا دربیایند. ما در سال‌های گذشته هم با ترکیه قرارداد‌های خیلی خوبی داشتیم در حوزه‌های مختلف تجاری، مثلاً یکی از توافقاتی که همیشه مد نظر دو کشور بوده؛ حذف دلار به عنوان یک ارز بین المللی از مبادلات تجاری دو جانبه بوده است.  توافق آن از سال‌های پیش منعقد شده، اما هنوز به آن شکلی که می‌باید به مرحله اجرا در نیامده است، اگر ما بتوانیم در این حوزه‌ها گام‌های جدی تری برداریم، قطعاً تسهیل خواهد شد مناسبات تجاری دو کشور، همچنین دو کشور در حوزه ترانزیت و حمل و نقل هم فرصت‌های ویژه‌ای دارند. به هر حال ترکیه همیشه یکی از مسیر‌های دسترسی ایران به غرب و اروپا بوده و ایران هم یکی از مسیر‌های مهم دسترسی ترکیه به شرق و کشور‌های آسیای مرکزی حتی به کشور‌های جنوبی حاشیه خلیج فارس بوده است. در این حوزه هم حتماً هر دو کشور می‌توانند سرمایه گذاری‌ها و طرح‌های کریدوری و ترانزیتی مشترک داشته باشند، به جای این که بخواهند به سمت و سوی متفاوت حرکت کنند. واقعیت این جاست که اگر ایران و ترکیه در کنار یکدیگر باشند و روابط دو جانبه خود را توسعه دهند، نه تنها منفعت و منافع ملی هر دو کشور تأمین می‌شود، بلکه این مسئله روی منطقه و صلح و ثبات آن هم تأثیر قابل توجه می‌گذارد؛ بنابراین اجرایی شدن توافقاتی که چه در گذشته بودند، چه در این سفر منعقد شدند، مهمترین گامی است که می‌باید از سوی هر دو کشور پیگیری و دنبال شود.

سؤال: آقای صفرنژاد، بحث سوریه یکی از مباحث مشترک بین جمهوری اسلامی ایران و ترکیه؛ مناسبات، مواضع و رایزنی‌های دو کشور چقدر می‌تواند در تقویت و ثبات روندی که طی می‌کند و البته حفظ حاکمیت و تمامیت سوریه کمک کند؟
صفرنژاد: بحران سوریه به شکل فعلی به وجود نمی‌آمد اگر ترکیه با این گروه‌های تروریستی همکاری نمی‌کرد. یعنی واقعاً شاید متهم ردیف اول و مسبب ردیف اول در وضعیت فعلی در سوریه؛ حاکمان ترکیه هستند. اما در ادامه اینها متوجه شدند که کارشان اشتباه است و وارد فرایندی شدند، گفتگو‌های چندجانبه روند آستانه را مطلع هستید، و همین باعث شد که سکان دار این موضوع و راهبر اصلی؛ همان کسانی شوند که امروز در جبهه مقابل انقلاب اسلامی هستند؛ آمریکا، انگلستان و اعوان و انصارشان. آقای بهمن هم اشاره کردند گفتند ما در حوزه دوجانبه مشکل خاصی نداریم در سطوح مختلف، شاید یکی از سطوح مورد اختلاف؛ حوزه‌های منطقه‌ای باشد، آن هم نه در همه حوزه‌های منطقه ای، برخی از حوزه‌ها مثل سوریه؛ یکی هم که رژیم صهیونیستی است، علنی گفته شده، آقای رئیس جمهور هم اشاره کردند، خود حضرت آقا هم چندین بار در بیانات خود اشاره کردند، بالأخره ترکیه استاندارد دوگانه دارد، نمی‌شود که از این طرف بیاید بگوید من حامی مردم غزه و حماس هستم، از آن طرف نفت رژیم صهیونیستی از خاک ترکیه می‌رود، مواد غذایی از خاک ترکیه می‌رود. این که نمی‌شود استاندارد دوگانه پیش برود. پس ما با ترکیه در روابط دو جانبه هیچ مشکلی نداریم، شاید اختلاف آن چنانی هم نداریم در حوزه‌های سیاسی و حتی اقتصادی و غیره، اما در مسائل منطقه‌ای بعضی از حوزه‌ها مورد اختلاف است. در مورد سوریه هم الحمدلله در چند سال اخیر با شکل گیری گفتگو‌های جدی روند آستانه و همان مجموعه‌ای که این موضوع را راهبری می‌کند، ترک‌ها پذیرفتند که وارد یک چارچوبی شوند و در این چارچوب حداقل دوری کنند از تروریست‌هایی مثل داعش و برخی از گروه‌های سلفی- تکفیری دیگری که علنی از آنها دفاع می‌کردند در ابتدای بحران سوریه. الآن این روزی که ما این جلسه را برگزار می‌کنیم ۱۳ سال تمام شد بحران سوریه و ۱۳ سال پیش در چنین روزی، کسی که مرز زمینی را باز کرد که این تروریست‌ها با لجستیک و نیروی نظامی وارد سوریه شوند، ترک‌ها بودند. درست است گفتم ابتدای راه اشتباه کردند، اما بعداً برگشتند و همین بازگشتش را ما به فال نیک گرفتیم و این گفتگو‌ها و این جمعی که روند آستانه را مدیریت می‌کرد در مسیری ریل گذاری شد که الحمدلله منجر شد به ثبات حاکمیت در سوریه.

سؤال: آقای قائم مقامی ضمن مرور مباحث اقتصادی و سیاسی، بحث فرهنگی را هم پیش بکشیم و از صحبت‌های آقای وزیر در مورد جهش فرهنگی بین دو کشور بعد از این سفر صحبت کنیم که چه ظرفیت‌هایی وجود دارد؟
سید علی قائم مقامی؛ کارشناس ترکیه: ایران نفوذ فرهنگی بسیار گسترده‌ای در ترکیه دارد و ترکیه هم در ایران دارد، یعنی دو کشور عمق استراتژیک یکدیگر محسوب می‌شوند از همه لحاظ. مثلاً در ترکیه کتاب‌های دکتر شریعتی، آیت الله مطهری، آیت الله بهشتی، علامه محمدباقر صدر و همچنین علامه طباطبایی ترجمه شده و تعداد زیادی از مردم ترکیه تحت تأثیر انقلاب اسلامی ایران قرار گرفتند و یک نهضت جدید اسلامی تحت تأثیر انقلاب اسلامی و کتاب‌های دکتر شریعتی و آیت الله مطهری و ... در ترکیه گسترش پیدا کرد و همچنین در ترکیه علویان و شیعیان ترکیه که حدوداً ۲۳ میلیون نفر هستند، می‌تواند با ایران همبستگی سابق را دوباره احیا کند، همان طور که احیا شده است. علاوه بر آن، اهل سنت ترکیه به خصوص ترک ها؛ حنفی مذهب هستند و کرد‌های ترکیه؛ شافعی هستند. کرد‌های ترکیه با اهل سنت کرد ایران ارتباط بسیار عمومی گسترده‌ای دارند و منبع فرهنگی بسیار گسترده‌ای وجود دارد.

سؤال: جمع بندی پایانی؟
بهمن: نکته مهم در این سفر و دیدارها، علاوه بر آن مباحث دوجانبه‌ای که بین دو کشور وجود دارد، مسائل منطقه‌ای هم است، ما هم در منطقه غرب آسیا؛ مسئله غزه را داریم، هم مسئله سوریه را داریم، هم در منطقه قفقاز تحولاتی را که در سه سال گذشته اتفاق افتاده داریم که در آن جا هم مسائل مختلفی بین دو کشور وجود دارد و ضرورت دارد ایران و ترکیه در همه این زمینه‌ها رایزنی کنند. اما حیاتی‌ترین موضوع در شرایط فعلی؛ همان بحث قطع شریان‌های اقتصادی رژیم صهیونیستی است که امیدواریم دستاورد قابل توجهی در این دیدار و سفر حاصل شده باشد.

سؤال: جمع بندی آقای صفرنژاد؟
صفرنژاد: روابط خوب سیاسی حتی دفاعی- امنیتی بین دو کشور، زمانی مستحکم و پایدار است که دو پیوست داشته باشد؛ اقتصادی و مردمی و فرهنگی، آن کسی که می‌تواند این پیوست اقتصادی را بین ایران و ترکیه محکم کند، به نظرم بانک مرکزی است. بانک مرکزی باید با انعقاد پیمان پولی بین دو کشور این زمینه را اجرایی کند. یک همت ویژه لازم است. در حوزه‌های مردمی هم الحمدلله این ارتباطات روز به روز توسعه پیدا می‌کند، هم از سمت ترکیه که توضیح هم دادند آقای قائم مقامی به واسطه این فرهنگ دیرینه. الگوی روابط ما با ترکیه در حوزه دوجانبه؛ همکاری در حوزه منطقه‌ای برخی جا‌ها همکاری است، بعضی جاها؛ رقابت است و بعضی جا‌ها تقابل است.