کاهش هزینه تولید دامدار، به نفع مصرف کننده است

به گزارش خبرگزاری صداوسیما ، برنامه میز اقتصاد شبکه خبر موضوع تخصیص یارانه به نهاده‌های دامی با عليرضا پیمان‌پاک ، قائم مقام تجارت و تنظیم بازار وزارت جهاد کشاورزی، مرتضی زمانیان، کارشناس اقتصادی، افشین صدر دادرس، مدیرعامل اتحادیه مرکزی دام سبک،حبیب اسدالله‌نژاد ،کارشناس اقتصادی و به صورت تلفنی یزدانی، خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما در افغانستان بررسی کرد.

سوال: آقای پیمان پاک  تخصیص یارانه به نهاده‌های دامی به واسطه ارزی که به این نهاده‌ها پرداخت می‌شود ارز ترجیحی دارد صورت می‌گیرد شما با این موضوع موافق هستید یا خیر؟
پیمان پاک: یک موضوعی که اینجا مطرح است این است که ما در قالب یک زنجیره‌ی تأمین، تولید، توزیع و به عبارتی حالا مصرف حوزه‌ی محصولات و کالا‌های اساسی چه حالا نهاده‌های دامی و چه کالا‌هایی که مستقیم توسط مردم مصرف می‌شود و به عنوان کالای اساسی  مورد بحث قرار می‌گیرد مثل حالا روغن، مثل مثلاً گوشت، مثل گندم، آرد و بحث‌های مختلف این‌ها جزو کالای اصلی سبد معیشتی مردم است بنابراین یک حداقلی است که دولت‌ها باید این را حفظ بکنند و قدرت خرید مردم را در شرایطی تعریف بکنند که مردم هیچ نگرانی و دغدغه‌ی خاطری بابت حداقل معیشتشان نداشته باشند خب این روش‌های مختلفی دارد ما ببینید ما در دنیا حالا قطعاً آقای زمانی هم توضیح می‌دهند مدل‌های مختلفی وجود دارد برای اینکه ما این را ثبت بکنیم و حفظ کنیم و نگهداری بکنیم، اما در ایران که ببینید بخش عمده‌ی صنعت به عبارتی غذایی ما وابسته است شما نگاه کنید در حوزه‌ی بحث تولید دام و طیور ما قالب نهاده‌های دامی را حالا کاری ندارم به سیاست‌های غلط این‌ها بحث می‌کنیم جایگزین دارد می‌تواند اصلاح بشود اینجا به جایی رسیدیم که عمده‌ی غذای ما وابسته است، وابسته به ارز است، وابسته به واردات است ما سالانه ۱۵ میلیارد دلار خوشبینانه وقتی حالا ما صرفه جویی ارزی می‌کنیم قیمت‌ها کنترل می‌شود ۱۴ تا ۱۵ میلیارد دلار، ما واردات کالای اساسی داریم  در حوزه‌ی مثل همین مرغ و گوشت و تخم مرغ که شما اشاره کردید حوزه‌ی به عبارتی گوشت سنگینمان تقریباً ۷۰ ـ ۸۰ درصد قیمت تولید وابسته به نهاده‌هایی است که عمومش وارداتی است این واردات بر مبنای ارز اتفاق می‌افتد یعنی ما ارز داشته باشیم دولت ارز دارد بر اساس آن می‌آید نهاده را خرید می‌کند در اختیار وارد کننده ارز را قرار می‌دهد وارد کننده وارد می‌کند و در اختیار حالا تولیدی قرار می‌گیرد اینجا مسئله‌ای که وجود دارد برای کشوری که درگیر تحریم است درگیر نوسانات مختلف است قیمت ارز رو حالت نوسانی است شما ملاحظه کردید بالاخره حالا چه دولت‌های قبلی و چه این دولت ما نوسانات ارزی داریم حالا یکجا بانک مرکزی‌ها توانمندند یکجا سیاست خارجی موفق است می‌آید کنترل می‌شود یکجایی چالش‌هایی به وقوع می‌پیوندد مثل سال گذشته که ما دو سه اتفاق خاص داشتیم ارز دچار نوسان می‌شود این نوسانه وقتی شما ارز را بر پایه‌ی قیمت آزاد می‌گذاری منجر به این می‌شود که سفره‌ی مردم روی ویبره است به اصطلاح، یعنی شما امروز می‌بینید ارز می‌رود روی ۵۰ تومان، می‌رود روی ۶۰ تومان، برمی گردد روی ۴۰ تومان بالا، پایین خب این نهاده باید یک ثباتی داشته باشد تا ما بتوانیم آن سبد و سفره‌ی اصلی مردم را تثبیت بکنیم حالا اینکه این ثباته بر چه مبنا باشد بیاییم حالا ما یارانه را در اختیار تولید کننده قرار بدهیم یا روی ارز بیاییم این بحث را حالا تثبیت بکنیم یا در اختیار مصرف کننده قرار بدهیم هر کدامش مسائل خاصی دارد که باید زیرساخت‌ها درست بشود یکجا می‌گویند ما. یکجا بحث می‌کنیم که پروتئین کارت باید بدهیم یک جا می‌گوییم یارانه بدهیم همه‌ی این اتفاقات افتاده ما یک تجربه هم سال گذشته داشتیم که ناگزیر هم در قانون آمده بود و هم بالاخره این قدر فاصله بین ارز آزاد و ارز ترجیحی زیاد شده بود که ما مجبور شدیم ارز ترجیحی را حذف کنیم ما خروجی اش را می‌بینیم فعلاً در شرایط فعلی ارز ترجیحی و آن یارانه باید روی نهاده داده بشود که صنعت و تولید دچار مشکل نشود به علاوه‌ی یک سری اقداماتی که حالا توضیح می‌دهم در بحث‌های بعدی.

سوال: آقای زمانیان نظرتان درباره این موضوع چیست؟
زمانیان: من فکر می‌کنم در دو تا مسئله هیچ اختلاف نظری وجود ندارد اینکه باید حمایت بشود هم صنعت، هم مردم در اینکه بحثی وجود ندارد همه مسئله چگونگی است خب چند تا سؤال را به نظرم خیلی شفاف باید جواب بدهیم اینکه ما اگر حمایت می‌کنیم برای امنیت غذایی اولویت اولویت حمایت چه کسی است؟ آیا فقراء هستند یا ثروتمندان؟ فکر می‌کنم جوابش واضح است اگر ما نگران قیمت کالا‌های اساسی و مواد غذایی هستیم به طور خاص برای فقراء در واقع نگرانیم، سؤال؛ آمار‌ها را نگاه کنیم هنوز یک سال بیشتر نگذشته از دوره‌ی حذف ارز ترجیحی البته هنوز هم فرقی نمی‌کند کماکان ارز ترجیحی ادامه دارد دوباره منتظریم تا یک شکاف خیلی جدی ایجاد بشود و بعد یک شوک دیگری به اقتصاد بدهیم و فکر می‌کنم در واقع سال‌های سال است داریم این روند را تجربه می‌کنیم من آمار‌های سال قبل را می‌گویم همین گوشت قرمز که تقریباً یکی از اصلی‌ترین نهاده هاست دهک ۱۰ ثروتمند جامعه به نسبت دهک فقیر یا دهک ۱ جامعه چند برابر دارد از گوشت قرمز در واقع مصرف می‌کند یا لااقل در آن وقت می‌کرد آمار مطالعاتی که انجام شده بود حتماً بیش از ۱۰ برابر است بین ۱۰ تا ۱۵ برابر است یعنی گوشت قرمزی که ما داریم این قدر نهاده‌های دامی یارانه‌ای از آن حمایت می‌کنیم بین ۱۰ تا ۱۵ برابر دارد به دهک ۱۰ می‌رسد 

سؤال؛ مگر قرار نبود حمایت کنیم از فقراء؟ پس چرا داریم از ثروتمند‌ها حمایت می‌کنیم؟! این چه شیوه‌ی حمایتی است این چه شیوه‌ی غیرعادلانه و غیرهدفمندی است که ما داریم حمایت می‌کنیم؟!
زمانیان: اساسش به ثروتمندان می‌رسد.

سوال: وقتی که روی نهاده‌های دامی پرداخت می‌شود چی؟
زمانیان: بله دیگه قاعدتاً وقتی که به شکل قیمتی اعمال می‌شود. سؤال ۲؛ با فسادش چه کار می‌کنیم؟ این همه مدت می‌گوییم این بار دیگه جلوی فسادش را می‌گیریم فقط هم مسئله‌ی نهاده دامی به طور خاص نیست همین اتفاق چند میلیارد دلاری که این چند روزه بحث شد مگر کم اعتبار این کشور را به آن خدشه وارد کرد مگر کم یأس و ناامیدی در جامعه ایجاد کرد، مگر کم گرفتاری ایجاد کرد که دولت دیگر نتواند بعداً سیاست‌های اصلاحی را اعمال بکند سال‌های سال است که ما داریم می‌گوییم نه این بار دیگر ما یک متدی، برنامه‌ای چیدیم که دیگر هیچ فسادی نباشد، هر از چند گاهی هم یک فسادی یک بحثی این جوری مطرح می‌شود البته من خب خیلی به جزء موضوع که وارد نیستم، اما دارم تبعاتش را در جامعه می‌بینیم حالا یک بار در نهاده‌ی دامی اتفاق می‌افتد یک بار در نمی‌دانم یک کالای دیگری اتفاق می‌افتد چه جوابی داریم بر این آسیبی که دارد به زیرساخت‌های در واقع نهادی جامعه می‌زند.

سوال: شما می‌فرمایید که ارز ترجیحی پرداختش به نهاده‌های دامی فسادزاست و به هدف هم نمی‌رسد پس باید چه کار بکنیم.

زمانیان: نکته سومم را عرض بکنم در واقع اخلال در صنعت ایجاد می‌کند الآن ما گوشت سفید را داریم ما داریم حمایت می‌کنیم از فرض کنید که نهاده‌های تولید مرغ، خب سؤال چرا از ماهی حمایت نمی‌شود؟! خب البته حمایت‌هایی هم می‌شود از ماهی، نمی‌گویم آنجا هیچ حمایتی نمی‌شود، اما کاملاً این کفه به نفع در واقع مرغ دارد در حالی که ما همه می‌گوییم میزان مصرف سرانه غذا‌های دریایی در ایران خیلی پایین است ما باید حمایت کنیم خب نمی‌شود وقتی شما دارید از یکی به شکل نابرابری حمایت می‌کنید حتماً صنعت رقیب که اتفاقاً کشور ما در خیلی ظرفیت دارد سواحل زیادی داریم دسترسی به اقیانوس هند داریم بخش در واقع چه پرورش ماهی، آبزی پروری، در واقع صید تن ماهی هم در اقیانوس است این‌ها را دوباره در محاق می‌بریم.

سوال: شما می‌گویید به کجا باید پرداخت بشود راهکار چی هست؟
زمانیان: عرض بکنم خیلی شما با تولیدکنندگان خرد صحبت کنید البته آقای دکتر خیلی بهتر از من می‌داند خیلی هایشان می‌گویند آقا به ما نمی‌رسند ما که آخرش باید برویم در بازار آزاد با قیمت‌های بیشتر بخریم یکیشان می‌گفت خیلی خوب است وقتی در واقع حداقل قیمت بازار آزاد در واقع آن رانتش از بین می‌رود حداقل ما‌ها دیگر همه می‌توانیم بخریم در شرایط عادی صرفاً یک سری در واقع شاید بزرگترها، صنایع اصلی این‌ها می‌توانند بگیرند و بخش کوچک نمی‌تواند بگیرد. راهکارش این است که ببینید انواع حمایت‌ها بدترین نوع حمایت در این جور موارد در اول زنجیره است خب ما هر چقدر به سمت آخر زنجیره حرکت بکنیم مصرف کننده البته این را من عرض بکنم حتماً خود زنجیره‌ی صنعت هم نیاز به حمایت دارد شما می‌توانید فناوری جدید به این‌ها بدهید در واقع آموزش‌هایی به این‌ها بدهید نحوه‌ی در واقع دامپروری را تکنولوژی و آموزشش را بهبود بدهید اجازه بدهیم که در واقع موانع ورود به صنعت کم بشود بگذاریم صنعت رشد کند اینکه ما صرفاً یک نهاده‌ای به آن بدهیم و انگار فقط ما یک تکنولوژی را یاد گرفتیم و باز هم من به شما عرض می‌کنم مطمئن باشید سرنوشت محتوم به همین ارز ترجیحی هم این خواهد شد که بعد از یک مدتی یک شکاف خیلی جدی با ارز آزاد پیدا می‌کند آن موقع دوباره باید یک شوک جدید، یک بحران جدید، یک گرفتاری جدید را در کشور تحمل بکنیم.

سوال: ما مهمانان دیگری هم داریم در برنامه که یکی از آنان آقای افشین صدر دادرس مدیرعامل اتحادیه‌ی مرکزی دام سبک هستند آقای دادرس بحث‌هایی که مطرح شد را شنیدید نظر شما چیست در این باره؟
دادرس: ضمن احترامی که برای جناب آقای زمانیان قائلم، ولی ببینید ما همین توجیهات را سال گذشته هم داشتیم و بیایید ببینیم در عمل و در میدان چه اتفاقی افتاده چه در صنعت دام و چه در صنعت طیور، اتفاقی که افتاده این است که ما بخش بزرگی از نهاده را از یارانه را از بخش کشاورزی و مخصوصاً حوزه‌ی دام و طیور خارج کردیم و بعد یک سری حالا وعده وعید‌های حمایتی دادیم که آن وعده وعید‌ها هیچکدامش عملیاتی نشده و قرار بود که آن یارانه را از طریق کالابرگ الکترونیکی که بین مردم توزیع می‌کنیم و یارانه‌هایی که به مردم می‌دهیم برگردانیم به بخش کشاورزی و مخصوصاً بخش دام و طیور خب حالا باز جسارت می‌کنم خدمت جناب زمانیان، ولی جناب زمانیان در مرحله‌ی قبل هم آن یارانه برای دهک‌های پایین یعنی دهک‌های ۶ دهک پایین‌تر تعیین شد منتهی عملیاتی و اجرایی نشد این را بگذارید به حساب حالا به هر دلیلی به حساب مکانیزم اجرا قرار بر این بود که کالابرگ الکترونیک اجباری بشود همه‌ی مردم ملزم بشوند یارانه شان آن ۴۰۰ هزار تومان را، آن ۳۰۰ هزار تومان را از طریق کالابرگ الکترونیک بروند و محصول را خرید کنند تا امروز این اتفاق نیفتاده بر مبنای تبصره ۱۴ قانون بودجه ۴۸۰ همت سالانه برای یارانه‌ها اختصاص پیدا کرده که ۳۱۵ همت آن یارانه‌ی نقدی است به عبارتی ماهانه ۲۶ ممیز ۲۵ همت را ما داریم به صورت نقدی در ماه می‌دهیم دست مردم، حالا جدای از آثار تورمی که این ماجرا در جامعه به جا می‌گذارد آیا این مبلغ را اگر به صورت کالایی مردم دریافت می‌کردند آن کمکی که مد نظر حضرتعالی بود اتفاق نمی‌افتد؟ مسلماً اتفاق می‌افتاد یعنی طبقات به اصطلاح کمتر برخوردار هم می‌توانستند از گوشت، مرغ و شیری که امروز دارد به اصطلاح در کشور تولید می‌شود استفاده کنند روی دیگر این قضیه این هست که بخش تولید آسیب بسیار جدی دیده مخصوصاً در حوزه‌ی تولید گوشت خب ما از سال ۹۸ که سامانه‌ی بازارگاه به راه افتاد به دلیل اینکه تخصیص سهمیه را به تولید گوشت ندادند ارز ترجیحی برای سهمیه هر باربند‌ها و دامدار‌های سبک تخصیص ندادند گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی مورخ ۱۴۰۲/۱/۱۷ کاملاً این موضوع را توضیح می‌دهد به همین دلیل ما آسیب را از سال ۹۸ به بعد دیدیم حذف ارز ترجیحی در واقع ضربه‌ی سهمگین دیگری بود به پیکره‌ی تولید گوشت و امروز اگر قیمت گوشت ما بالاست به دلیل به اصطلاح گران فروشی نیست به دلیل مشکلات فنی است که در این بخش زیرساخت‌های تولید دیدند جناب پیمان پاک فکر می‌کنم در برنامه‌ای که مهرماه، آبان ماه در همین برنامه داشتند به صراحت به این مسئله اشاره کردند بنابراین اگر ما ارز ترجیحی را که الآن داریم به نهاده می‌دهیم حذف کنیم و با توجه به شرایطی که الآن داریم در حوزه‌ی اقتصاد و به نظر من نمی‌توانیم آن وعده‌هایی را دادیم عملیاتی بکنیم سفره‌ی مردم را کوچکتر کردیم و یک ضربه‌ی کاری دیگری به بخش تولید و تولید گوشت وارد می‌کنیم و نتیجه‌ی این واردات هرچه بیشتر گوشت به داخل کشور خواهد بود.

سوال:اما برویم به گیلان و شهر رشت آقای حبیب اسدالله نژاد کارشناس اقتصادی با ما هستند ایشان مدیرعامل سابق اتحادیه‌ی سراسری مرغداران گوشتی هم هستند آقای اسدالله نژاد می‌خواهم نظر شما را در این خصوص جویا بشوم که بالاخره باید این ارز ترجیحی به همان ابتدای زنجیره و نهاده‌های دامی پرداخت بشود یا اینکه نه به سایر حلقه‌های زنجیره‌ای یا اصلاً مردم؟

اسدالله نژاد کارشناس اقتصادی در ارتباط تصویری از رشت با این برنامه : ببینید هدف دولت از تخصیص یارانه، حمایت از اقشار کم درآمد جامعه برای تأمین مواد پروتئینی مورد نیاز و امنیت غذایی هستش وقتی ما این یارانه را و کمک را به حلقه‌ی اول یعنی واردات نهاده‌های دامی اختصاص می‌دهیم طبعاً همه‌ی افراد جامعه چه آن‌هایی که در دهک یک قرار دارند چه افرادی که در دهک ۱۰ قرار دارند از این یارانه به نوعی دارند استفاده می‌کنند و، چون قدرت خرید دهک‌های بالای جامعه یعنی افرادی که تمکن مالی بالایی دارند، چون قدرت خریدشان بالاتر است طبعاً آن‌ها بیشتر از این یارانه استفاده می‌کنند و اقشار ضعیف کم درآمد جامعه کمتر استفاده می‌کنند از این حیث من احساس می‌کنم که اگر ما سیاست فعلی را بخواهیم دنبال بکنیم اولاً به جای اینکه به اقشار کم درآمد کمک بکنیم به اقشار پردرآمد و دهک‌های بالای جامعه کمک خواهیم کرد.

سوال:جایگزینش چی هست؟
اسدالله نژاد: عرض می‌کنم خدمت شما مضاف بر اینکه علی رغم بازارگاه در سیستم توزیع نهاد‌های دامی فعال است و توانسته شفاف سازی بکند و بسیاری از این تلفات را جلویش بگیرد و، چون راستی آزمایی در آن صورت نمی‌گیرد عملاً ما انحراف داریم به عنوان مثال؛ در حال حاضر عنوان می‌شود که در آذرماه ۱۴۴ میلیون قطعه جوجه ریزی در کشور صورت گرفته که خب طبعاً این روز‌ها آن به هر حال مرغ باید وارد بازار بشود که اگر ما ۱۰ درصد تلفات را لحاظ بکنیم و وزن هر قطعه مرغ را دو و نیم در نظر بگیریم و ۲۵ درصد افت کشتار روزانه باید ۸ هزار و ۱۰۰ تن مرغ وارد بازار بشود در حالی که نیاز واقعی بازار ما در این شرایط موجود چیزی در حدود ۷ هزار تا ۷ هزار و ۲۰۰ تن هست و مازاد باید ما داشته باشیم و این مازاد را در این مقاطع باید شرکت پشتیبانی جمع بکند در عمل ما در بازار این را نمی‌بینیم این به هر حال موضوع نشان می‌دهد که یک سری انحرافاتی وجود دارد یک سری اطلاعات فیک و غیرواقعی وجود دارد و بخشی از نهاده‌های دامی که قرار هست سر سفره‌های مردم برسد به نوعی دارد منحرف می‌شود پیشنهادی که من دارم برای این کار این است که خب دولت بیاید چه کار بکند نیاز واقعی دهک‌های هدف جامعه و ذخایر استراتژیک را مشخص بکند بر اساس همان نیاز‌ها و شرایطی که به هر حال قرار هست که محقق بشود بیاید با تولیدکنندگان تولید قراردادی قرارداد منعقد بکند و تولید قراردادی آن شکل بگیرد در کشور چیزی که هم وزیر محترم جهاد قبلی و هم وزیر محترم جهاد فعلی روی آن تأکید دارند با تولید قراردادی، ما نیاز‌های دهک‌های هدف جامعه و ذخایر استراتژیک را تأمین بکنیم بعد از سیاست دستوری و قیمت گذاری دستوری چشم پوشی بکنیم چرا که تجربه نشان داده که سیاست قیمت گذاری دستوری نه تنها کمکی به بازار نمی‌کند بلکه عملاً التهاب و بحران را توی این بازار محصولات پروتئینی بیشتر می‌کند.

سوال: آقای پیمان پاک در واقع سه تا مسئله مطرح می‌شود یکی اینکه پرداخت ارز ترجیحی به نهاده‌های دامی فسادزاست به جامعه‌ی هدف که همان مردم را با درآمد پایین‌تر هستند و می‌رسد به تولید هم آسیب می‌زند پاسخ شما به این موضوعات چیست؟
پیمان پاک: حالا چند تا موضوع مطرح شد اولاً اینکه باز دوباره حالا یک اشاره هم بکنم همانجور که شما فرمودید من از نظر کارشناسی دارم صحبت می‌کنم جلسه‌ی کارشناسی است اصلاً به سیاست‌های دولت‌ها کاری نداریم در آن جایگاه نیستیم نکته‌ای که وجود دارد ببینید مسئله مطرح شد من این‌ها را جواب بدهم این بحث فسادزا بودن ارتباط زیادی به این بحث ارز ترجیحی به نهاده‌ها امروز ندارد اگر چای را مثال می‌زنیم اتفاقاً چای در بحث نیما بود یعنی ارز نیمایی می‌گرفت ارز ترجیحی چای نگرفت که حالا البته خودش قصه‌ی درازی دارد حالا خیلی از موارد هم این نیست که در فضای مجازی بوده نکته بحث است که اگر فساد ببینید در بحث مسئله‌ی به عبارتی در اختیار قرار گرفتن نهاده به مرغداری‌ها ... و ذلک که آن آمار جوجه ریزی و این‌هایی که مطرح شد بعضاً این ایرادات سامانه‌ای مثلاً سامانه سماصت ما به خود اظهاری مرغدار می‌آید جوجه ریزی را اعلام می‌کند و نهاده می‌گیرد این باید اصلاح بشود به ازای مرغی که تحویل مثلاً سامانه‌ی بازارگاه می‌دهد یا تحویل مشتری می‌دهد این‌ها یک مسائلی است که ببینید ما یک نقاط ضعف متعدد داریم مثلاً ما زنجیره سازی نداریم اگر زنجیره داشتیم، اگر تأمین مالی زنجیره‌ای انجام می‌دادیم اگر این زنجیره مان شفاف بود ما چالشی نداشتیم در تأمین نهاده و ارز ترجیحی کما اینکه شما خودتان گزارش‌های مختلف داشتید از اول امسال تا امروز که مثلاً ما چندین مرحله بحران مرغ داشتیم در میادین میوه و تره بار ما قیمت، قیمت ثابتی عرضه شده به مرغدار، کی عرضه کرده؟ یکی دو زنجیره‌ی ما که اتفاقاً در این فرآیند سود کردند به قیمت مصوب هم کار‌ها را در اختیار قرار دادند این مسئله این است که ببینید شما اگر سامانه‌ها را اصلاح بکنید اگر یک سری اقدامات زیرساختی که باید انجام بدهید، انجام بدهید این مسئله‌ی به عبارتی تخصیص ارز ترجیحی روی نهاده الآن چالشی ایجاد نمی‌کند و یا اینکه شما می‌توانید ارز ترجیحی را حذف بکنید امروز که شما این زیرساخت‌ها را ندارید دقیقاً می‌شود همانجوری که آقای دادرس اشاره کردند نه فقط تجربه‌ی سال قبل شما یک جراحی اقتصادی هم ۱۰ ـ ۱۲ سال قبل داشتید آنجا هم قرار بود یارانه انرژی حذف می‌شود این یارانه برود در تولید این یارانه برود در بهینه سازی واحد‌های به عبارتی مختلف که انرژی مصرف می‌کنند آیا این اتفاق افتاد؟ نه یارانه در اختیار مردم قرار گرفته شد از آن ور کمبود ریال کمبود منابع مالی داشتیم صنایع ما اصلاح نشدند بهینه سازی صورت نگرفت ته آن شد به عبارتی حالا چالش برای تولید همین اتفاق سال گذشته هم افتاده وقتی شما می‌آید جو، ذرت و مثلاً کنجاله را ۵ ـ ۶ برابر می‌کنید این نیاز به نقدینگی ۵ ـ ۶ برابر، برای صنعت برای تولید کننده برای دامدار برای عبارتی واحد تولیدی به وجود می‌آید خب دامدار شما اولین مسئله می‌گوییم آقا تسهیلات در اختیارش قرار بده که بتواند بر اساس آن تسهیلات بیاید خرید نهاده‌ای بکند که قیمت آن ۵ برابر شده قیمت آن ۶ برابر شده اولین مسئله همه خوش و خرم می‌گوییم آقا این مصوب شد دامدار برو تسهیلات بگیر، دامدار می‌رود بانک، بانک یک قواعد و قوانین گسترده دارد ضمانتت چی هست؟ اعتبارت کجاست؟ در بانک من حساب داری یا نداری؟ تازه اول مصیبت شروع می‌شود اگر تأمین نقدینگی صورت گرفته باشد پس ببینید تا آن زیرساخت‌ها ایجاد نشده آقای زمانیان اشاره‌ی درستی کرد هیچ کسی بحثی ندارد سر اینکه ما یارانه‌ها را هدفمند کنیم سیستم را اصلاح بکنیم زیرساخت‌ها را درست بکنیم که تقریباً بگو شما الآن می‌آیی می‌گویی آقا ما یارانه را مثلاً ثروتمند دارد می‌گیرد الآن خب مشخص است در حوزه‌ی گوشت ما یارانه خاصی را به نهاده نمی‌دهیم در حوزه‌ی دام سبک، اما اصل کار می‌رود در تخم مرغ، در مرغ، در مثلاً حالا دام سنگین که عمده اش هم در توزیع شیر است.

سوال: الان قیمت جهانی مرغ ۲ دلار است در کشور ما هم همین قدر شده، قیمت جهانی گوشت هم تقریباً باز ۸ دلار است ما ۱۲۰ - ۱۳۰ تومان هم حتی جلوتر از آن هستیم اگر بخواهیم در بهترین شرایط حساب کنیم، این که به این جامعه هدف نمی‌رسد اکنون مورد بحث است، یعنی این یارانه پرداخت می‌شود، ولی قیمت باز قیمت آزاد حتی از قیمت‌های جهانی بعضاً بالاتر است.
پیمان‌پاک: نکته اینجاست، سال قبل هم همین مطرح بود که ما این غیر ارز را بیاییم حذف کنیم روی نهاده ها، این اتفاق افتاد دیدیم علاوه بر این که تورم سنگینی به جامعه تحمیل کرد نتوانستیم آن زیرساخت‌ها را هم اصلاح کنیم. شما می‌گویید دام سبک، دام سبک ما عمده‌اش تولید توسط تولیدکنندگان خرد است، دام سبک گوسفند بیشترین مصرف را در ایران دارد، شما در خیلی از به عبارتی مجموعه‌های جهانی نمی‌بیند استفاده شود، اما سراغ تولید صنعتی رفتیم ما، در حوزه مرغ زنجیره‌های ما چند درصد است به عبارتی سهم بازار، در مرغ زیر ۲۰ درصد است آن زنجیره‌های ما. وقتی شما زنجیره‌سازی کردید، وقتی رفتید روی تولیدات بزرگ، وقتی راندمان و بهره وری را بالا بردید آن موقع می‌توانیم بگوییم امروز روزی است که می‌توانیم این ارز ترجیحی را روی نهاده‌ها حذف کنیم و این فرآیند بیاید در کمک به تولید، افزایش راندمان تولید، رقابت‌پذیری بازار. ما حرف‌مان این است که امروز که این زیرساخت‌ها وجود ندارد ما باید این ارز را باید حفظ کنیم، اما در عین حال باید گام‌های بزرگ دیگری برداریم. یک مثال را زدند. شما اکنون مسئله‌ای روی بحث قیمت ذرت دارید، آیا ذرت در بازار آزاد فروش می‌رود؟ نه. چون امروز فروش ذرت ما ۲ تا ۳ هزار تومان ارزان‌تر از قیمت مصوب است، در حوزه جو که امسال هیچ مشکلی نداشتیم در حوزه دام چرا، چون ۴ - ۵ هزار تومان از قیمت مصوب‌اش پایین‌تر فروش می‌رفت. اگر تأمین به موقع صورت بگیرد، اگر به عبارتی خرید‌های شما مناسب باشد، ارزان‌تر باشد، این مسئله هم می‌شود. پس ما می‌آییم می‌گوییم که تمام چالش‌هایی که در بخش‌های دیگر داریم این‌ها را همه متوجه به نرخ به عبارتی ارز نهاده می‌کنیم، ارز نهاده را تغییر می‌دهیم، آن اتفاقات را هم که نمی‌توانیم به سرعت حل کنیم دوباره می‌شود یک بلبشویی مثل حذف دو مرحله‌ای که اتفاق افتاده و واقعاً ضربه سختی به زنجیره دام و طیور ما خورده است.
زمانیان: اولاً که هیچ کس در ایران موافق حذف ارز ترجیحی به آن شکل پارسال نبود، چرا نبود؟ چطور می‌شود یک نفر موافق این باشد که یک شبه ارز ۵ برابر شود، مسئله این است که شما یک مسیری را ایجاد می‌کنید که این در نهایت به آنجا ختم می‌شود یعنی وقتی من می‌گویم این محکم من ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان این یک وحی مٌنزلی است که باید باشد، نرخ در بازار ارز عادی دارد بالا می‌رود، بالاخره این فاصله اینقدر بالا می‌رود بعد یک شبه شما مجبورید بحران ایجاد کنید، یعنی در واقع این دوستانی که همه معتقدند که حذف ارز ۴ و ۲۰۰ مشکل داشت اتفاقاً باید همان‌هایی پاسخگوی این مشکل باشند و جوابگو باشند که سال‌ها بر حفظ آن پافشاری کردند و آن هم حذف آن به چه دلیل بود؟ به این دلیل که دیگر اصلاً قابل ادامه نبود یعنی عرضم این است که اتفاقاً این مسیر دارد ما را به آنجا می‌برد. نکته دوم با همان مشکلاتی که داشت که ما هم در واقع مخالفیم الان هم توصیه این است که اجازه بدهید این ارز نهاده‌ها و این حمایت‌ها به تدریج با تورم کشور اصلاح شود وگرنه سه سال بعد ما دوباره گرفتاری داریم، دوباره یک شبه همه را گرفتار می‌کنیم. حالا چه اتفاقی افتاد؟ همین پارسال که می‌گوییم خیلی اتفاق بدی بود، ما خودمان، چون تحلیل روی این‌ها انجام دادیم در بدترین و بدبینانه‌ترین حالت سه دهک فقیر جامعه به شدت منتفع شدند، همان هدفمندی سال ۸۹ که اتفاق افتاد هم در مورد یکسری کالا‌های اساسی، هم سوخت همه مطالعاتش انجام شده، به وضوح دهک‌های فقیر قدرت خرید بسیار بالایی پیدا کردند، مصرف تمام کالا‌های اساسی به جز نان که تغییر نکرد برای دهک‌های پایین افزایش پیدا کرد یعنی این‌ها بهره مندتر از پروسه سالی شان هستند؛ و دهک‌های ثروتمند به طبع آسیب دیدند، در همین اتفاقی که سال گذشته افتاد متضررترین دهک از لحاظ قدرت خرید دهک دهم دهک ثروتمند جامعه بود، متنفع‌ترین دهک اول بود. همان ارز ترجیحی که بنده هم موافق آسیب هایش هستم و می‌گویم مقصرانش اهل تثبیت هستند. دوم تورم این را ما بحث می‌کنیم، یک اتفاقی می‌افتد ما فکر می‌کنیم، چون کشور تورم ۴۰ درصدی دارد، این تورم ۴۰ درصدی به خاطر بعضی از اصلاحات اقتصادی است، شما به اعداد و ارقام نگاه کنید در بخش کالا‌های خوراکی و آشامیدنی که مرتبط بودند به ارز ترجیحی فقط دو ماه ما تورم مان میانگین دو ماهه مان حدود ۱۵ درصد بود که خیلی هم بدیهی بود همه می‌دانستند وقتی ارز ترجیحی را حذف می‌کنید در واقع شما دو ماه افزایش قیمت دارید، لااقل چند ماهی دارید. بعد ما تا ۵ ماه به نرخ تورم‌هایی پایین‌تر از قبل رسیدیم یعنی ما در حدود کریدور ۲ تا ۳ درصد بودیم، رفتیم زیر ۲ درصد. دو ماه آسیب دیدیم در کالا‌های غیراساسی یعنی بقیه کالا‌ها تقریباً شاید در حدود یک درصد آن هم در دو ماه ما افزایش تورم ماهیانه داشتیم. چرا ما همه امروز داریم این را در واقع منتسب می‌کنیم به حذف ارز ترجیحی؟ به خاطر این که در کشوری با تورم ۴۰ درصد داریم زندگی می‌کنیم، حس می‌کنیم این تورم ۴۰ درصد حتماً یک دلیلی دارد وگرنه شما به آمار‌ها نگاه کنید، تقریباً نرخ روند تورم به جز آن شوک حذف ارز ترجیحی قبل و بعد از آن اتفاق هیچ تفاوت محسوسی نداشت.

سوال: ارتباط‌مان برقرار است با همکارم بهنام یزدانی خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما در افغانستان. اولین سوال این است که اکنون نرخ گوشت گوسفندی چند است در افغانستان؟
یزدانی: گوشت گوسفند اینجا ارتباط مستقیمی با میادین دام دارد؟

سوال: شقه گوسفندی در افغانستان چند است؟
یزدانی: گوسفند زنده تقریباً ۲۰۰ افغانی است که حدود ۳ دلار می‌شود و گوشت گوسفند که در قصابی‌ها نرخ اکنون ۴۵۰ افغانی حدود ۶ دلار است.

سوال: یعنی این که زنده می‌شود تقریباً ۱۵۰ هزار تومان و گوشتی که در مغازه‌ها موجود است، شقه گوسفندی می‌شود ۳۰۰ هزار. ما خیلی فاصله داریم، یعنی حداقل ۲۰۰ هزار تومان با ما فاصله دارد نسبت به نرخ‌های میدان بهمن عرض می‌کنم خدمتتان.
آنجا به چه ترتیب است و اصلاً به نهاده‌های دامی یارانه‌ای تعلق می‌گیرد، به چه ترتیب است در آنجا؟
یزدانی: نه فقط در بخش نهاده‌های دامی کلاً اصلاً اینجا چیزی به نام یارانه وجود ندارد، چیزی که ما در کشورمان داریم و در واقع افغانستان کشور مصرفی است در بخش دام که این‌ها خیلی از نیازشان از داخل کشورشان تأمین می‌کنند، خیلی از چیز‌های دیگر مثل سوخت یا موارد دیگر را وارد می‌کنند اگر به همه این‌ها بخواهند یارانه بدهند که اصلاً این کشور ارزی که مخصوصاً الان ارز مورد نیاز را ندارد.

سوال: نهاده‌های دامی آنجا وارداتی است، تولید که ندارد خیلی مثل ما؟
یزدانی: در بخش زراعت این‌ها حدود ۸۰ درصد مردم این کشور در بخش زراعت و دامداری مشغول هستند. اتفاقاً در این بخش خیلی خوب کار کردند، نهاده‌های دامی به آن صورت که در کشور ما است وارد نمی‌شود، واردات دارند، اما خیلی کم از ترکیه بوده، از پاکستان بوده وارد کردند، اما به آن صورت نیست.

سوال: این فاصله قیمتی را دیدیم، افغانستان نسبت به ایران اکنون ۳۰۰ هزار تومان که می‌گویند گوشت در میدان بهمن شقه گوسفندی ۵۰۰ هزار تومان را رد کرده است.
پیمان‌پاک: در چند دهه یک تغییراتی اتفاق افتاده که باز برمی‌گردم به حرف اولم که غذا و امنیت غذایی کشور وابسته شده به دلار، شما قوت غالب کشور در سال‌های گذشته برگردیم به چند دهه گذشته، روی گوشت دام سبک و ماهی بود یعنی چیز‌هایی که متناسب با مزیت نسبی ایران است همان جور که در افغانستان اشاره شد آنجا روی دام سبک متمرکز هستند و براساس آن علوفه‌ای که در افغانستان تولید می‌شود، بنابر این خودشان را وابسته به ارز نمی‌کنند ضمن این که ارز افغانی هم یک تثبیتی دارد، حالا ما در ارز دچار مشکلاتی هستیم که آن دلایل خودش را دارد. پس ما وقتی می‌آییم سبد غذایی کشور را، کالای اساسی کشور را گره می‌زنیم به ارز، باید مراقبت کنیم که نوساناتی که روی ارز اتفاق می‌افتد ناشی از تحریم و اتفاقات بین‌المللی، آن اثر به سرعت سر سفره مردم نیاید. کالای اساسی متفاوت با خودرو است، متفاوت با صنعت است، متفاوت با لاستیک است، با بحث‌های دیگر است که شاید آثار آن مثلاً یک ماه، دو ماه آینده به عبارتی در کف جامعه نشان بدهد، شما صبح اتفاق روی دلار می‌افتد، فردای آن به عبارتی خودش را در سفره مردم نشان می‌دهد در کالا‌های اساسی، اگر این کالا‌های اساسی به نوعی تثبیت شده نشده بحث ارزی‌اش، اما نکته‌ای که وجود دارد، مثلاً سال گذشته یک مثال بزنیم که به صحبت‌های آقای زمانیان ربط دارد در مورد همین گوشت قرمز. سال گذشته می‌آییم ارز را به یک باره حذف می‌کنیم به دلایلی که قانون بوده، راهی نداشته، آقای دکتر درست می‌گوید، چهار سال، پنج سال ما این ارز را تثبیت کرده بودیم و کنار آن اقدامات جبرانی انجام نداده بودیم از جمله بعضی از آن‌ها که خدمتتان عرض کردم. این ارز که چند برابر می‌شود دامدار نقدینگی ندارد، خشکسالی هم بوده.

سوال: الان که یکسان است قیمتش ثابت است از ۲۸ و ۵۰۰ است نهاده‌های دامی را دارم عرض می‌کنم.
پیمان‌پاک: ۲۸ و ۵۰۰ که از دی پارسال اتفاق افتاد، قبل از آن نیمایی بود، ارز نیمایی بود، در آن پنج شش هفت ماه ارز نیمایی بود.

سوال: برای نهاده‌های دامی عرض می‌کنم؟
پیمان‌پاک: برای نهاده‌های دامی هم همین طور، ۲۸ و ۵۰۰ بعد از حضور آقای فرزین و بحث تثبیت قیمت ارز اتفاق افتاد، آن چند ماه ارز تالار دوم بود. ارز ثابت بود دو سه ماه اتفاق افتاد ارز بالا رفت آن هم طبیعتاً به عبارتی می‌رفت بالا که این فرآیند بحث تثبیت ارزی به عبارت سیاست ارزی اتفاق افتاد. حالا ما کاری نداریم. شما همان ارز نیمایی نسبتاً ثابت، تقریباً ۶ برابر شد قیمت ارز نهاده‌های دامی، این ۶ برابری باعث شد در کنار خشکسالی دامدار نتواند نقدینگی کافی را داشته باشد برای تأمین به عبارتی نهاده هایش، منجر به این شد که پنج شش میلیون دام اضافه به کشتارگاه رفت، همین ذخایر دامی کشور را دچار مشکل کرد از دی ماه سال گذشته ما دچار مشکل شدیم تا امروز که اکنون یک نسبتاً یک ترمیمی دارد در این ماه‌ها صورت می‌گیرد.
۲۰ درصد ما طبق آمار مرکز آمار ایران زایش را داشتیم در این دو سه ماه گذشته بیشتر از زایش داشتیم ان‌شاءالله اثرگذار خواهد بود. پس نکته اینجاست که ما وقتی نتوانیم تأمین نقدینگی کنیم، نتوانیم به عبارتی آن زیرساخت‌ها را فراهم کنیم این مشکل قطعاً بوجود می‌آید، اما این که حالا ما درست می‌گویم ما معتقدیم که نرخ نباید ثابت باشد مثل ۴ هزار و ۲۰۰ تومانی چهار سال، پنج سال، شش سال، ما همین امسال که ارز ۲۸ و ۵۰۰ تومانی بوده بدون این که حالا اتفاق خیلی خاصی بیافتد تقریباً از ۴۰۰ قلم کالایی که ۲۸ و ۵۰۰ می‌گرفتند ۲۰۰ قلم آن را حذف کردیم بردیم در فضای نیما، سعی کردیم حتی برخی از نهاده‌ها را که ما اولاً آثار کمی دارند روی قیمت تمام شده تولید، دوماً بحث این که حالا ما می‌توانیم با قیمت ارزانتر آن کالا را تأمین کنیم، با یک سازوکار‌هایی که اتفاق افتاده و اکنون در وزارت جهاد دارد دنبال می‌شود، ما هر چه این ارز را ارزانتر تأمین کنیم ما یک فرآیندی را تعریف کردیم که بتوانیم یا ترکیبی یا این که این کالا را منتقل کنیم به تالار دو، این نکته‌ای که ما پایش کنیم به عبارتی حالا رصد کنیم که قیمت تمام شده کالا تغییر جدی نداشته باشد، با یک فرمولی، با یک سیستمی، با یک مدیریتی این قیمت نهاده‌ها تثبیت شود نه فقط از منظر ارز بلکه از منظر خرید ارزانتر، این فرآیند وقتی اتفاق بیافتد کنار آن زنجیره سازی که بسیار مهم است، اگر ما در بحث زنجیره نرویم، اگر در حوزه دام سبک مان سراغ زنجیره سازی و سراغ تولید صنعتی نرویم واقعاً نمی‌توانیم پاسخ بدهیم به نیاز کشور، ترکیه‌ای که شما اشاره کردید می‌گویید قیمت آن اینقدر است شما نگاه کنید ۱۱ - ۱۲ زنجیره است. نکته اینجاست شما نگاه کنید تولید خُرد وقتی به عبارتی واحد‌ها پراکنده باشند، وقتی زنجیره نباشند در لجستیک‌شان، در تأمین شان تقریباً کمتر جایی در دنیا می‌توانید پیدا کنید که نهاده را خام مصرف کنند، همه براساس کارخانه‌های خوراک دام، تکنولوژی‌های روز براساس جیره سازی، براساس فناوری‌های پیشرفته تولید کنسانتره و خوراک دامی کار صورت می‌گیرد، عموماً در کشور ما است که دارد به عبارتی به صورت خام مصرف می‌شود. وقتی آن زیرساخت‌ها را فراهم کردید می‌توانید دیگر با راحتی خیال بیایید و بگویید ما حالا ارز را از قیمت ثابت و قیمت ترجیحی تغییر می‌دهیم.

سوال: آقای دادرس قیمت‌ها را شنیدید، صحبت‌های شما را هم بشنویم؟
دادرس: همان طور که آقای پیمان پاک هم فرمودند با یک اتفاقی روبرو شدیم و تعداد زیادی از جمعیت دامی ما کاهش پیدا کرد، اما ببینید البته قرار بود اینجا ما بحث کارشناسی داشته باشیم و به سیاست‌ها وارد نشویم، اما سیاست قیمت دستوری همان طور که همکار عزیز من هم آقای اسدالله‌نژاد فرمودند ضربه اش را زده و در همان سال گذشته زده، قیمت تمام شده ما آن زمان ۱۳۰ هزار تومان بود، دام را به ۸۹ هزار تومان، ۹۰ هزار تومان از دامدار خریدند و آن اتفاقات افتاد دامدار دامش را برد تحویل داد، کشتار کرد که دیگر از این وضعیت خارج شود به لحاظ این که امیدی نداشت به این که آینده بهتری را ببیند، نتیجه این اقدام این شد که جمعیت دامی کاهش پیدا کند. اجازه بدهید من چند تا عدد و رقم را خدمتتان عرض کنم. شاخص قیمت تولید کننده را در حوزه دام سنگین و دام سبک من می‌خواهم خدمتتان عرض کنم. ما در تورم نقطه به نقطه پرورش گوسفندمان در بهار ۱۴۰۲؛ صد و ۱۴ ممیز ۲ دهم درصد بوده است، در تابستان ۱۴۰۲ به ۱۷۲ ممیز ۲ دهم درصد رسیده، تورم سالانه مان ۸۱ درصد بوده در تابستان ۱۴۰۲ به ۱۲۴ ممیز ۸ رسیده. برای پرورش گاو و گوساله سنتی تورم نقطه به نقطه مان در بهار ۱۴۰۲، نود و پنج و ۷ دهم بوده تابستان شده ۱۴۲ درصد. تورم سالانه مان ۷۶ و ۸ بوده در تابستان به ۱۰۱ ممیز ۷ رسیده است، همین عدد را من در مورد دام سنگین صنعتی عرض کنم خدمتتان. در گوساله پرواری ما در بهار ۱۴۰۲ تورم سالانه مان ۶۶ و ۸ بوده، در تابستان ۸۷ و یک شده است.

سوال: همه این اعداد چه چیزی را نشان می‌دهد؟
دادرس: تمام این اعداد نشان دهنده چیست؟ هزینه تولید افزایش پیدا کرده، هزینه تولید وقتی افزایش پیدا می‌کند شما نمی‌توانید در این شرایط هم دامدار را باز مجبورش کنید که بگویید الا و بالله باید حتماً آن چیزی که من می‌گوییم باید انجام بدهید، از آن طرف هم هزینه شاخص‌های قیمت مصرف کننده در این حوزه افزایش پیدا کرده.

سوال: در واقع حذف شود چه اتفاقی می‌افتد؟
دادرس: تمام این‌ها بالاتر خواهد رفت، شاخص قیمت تولید کننده با شاخص قیمت مصرف کننده رابطه مستقیم دارد و اثرش را روی سفره مردم می‌گذارد. من یک نکته را عرض کنم. با عرض معذرت از آقای پیمان پاک ما یک اشتباه استراتژیک داریم در حوزه دام سبک. دام سبک ما ۹۵ درصدش متعلق است به سامانه‌های روستایی، سنتی و عشایری. این سامانه‌ها تنها نیازی که به نهاده دارند جو است. براساس یک میانگین شش ساله ما تولید مان در داخل کشور ۳ و ۲ دهم میلیون تن بوده و واردات مان در یک میانگین هفت ساله از ۹۵ تا ۱۴۰۱، دو و ۶ دهم میلیون تن بوده یعنی دام سبک ما که در شرایط غیر صنعتی دارد پرورش پیدا می‌کند و تا آبان ماه نسبت تأمین گوشت آن به حدود ۴۵ درصد بوده یعنی ۴۵ درصد گوشت کشور را دام سبک داده و میانگین ۱۴ ساله اش ۴۳ درصد به ۵۷ درصد بوده یعنی ۴۳ درصد سبک، ۵۷ درصد سنگین اگر برود در سامانه صنعتی آن وقت شما توجه کنید که ما نیاز به ذرت هم داریم، نیاز به کنجاله هم داریم، هزینه تولید را افزایش خواهید داد و این به ضرر مصرف کننده است و قیمت ما را افزایش می‌دهد.

سوال: آقای زمانیان پاسخ بفرمایید؟
زمانیان: حتماً کسی خوشحال نمی‌شود از این که هزینه تولید افزایش پیدا کند. اول فراموش نکنیم که ما در کشوری با تورم ۴۰ درصد داریم صحبت می‌کنیم، بنده عرضم این است که همین سال گذشته که نرخ ارز تقریباً ثابت بوده، ارز ترجیحی لااقل ثابت بوده کنجاله چقدر قیمتش افزایش پیدا کرده؟ تقریباً فکر کنم از ۲۰ تومان به ۴۰ تومان رسیده احتمالاً، چیزی شاید همین دو برابر شده، چرا دو برابر شده؟ یونجه را دامدار ما می‌خرید ۵ هزار تومان الان می‌خرد ۱۵ هزار تومان، این چرا؟ اصلاً مسئله حذف یا بودن این نیست، مسئله این است که کشور تورمی است، من عرضم این است که ولو می‌خواهیم حمایت کنیم،‌ای کاش بیاییم تضمین کنیم کسی که در واقع دام سنگین دارید، من شیر تو را به قیمت تضمینی می‌خرم، نمی‌روم ۱۲ تومان از تو بگیرم می‌آیم ۱۸ تومان، ۱۹ تومان از تو تضمینی می‌خرم هر چند این سیاست هم محل بحث است، حداقل به این سمت انتها ببریم دیگر اول زنجیره را درگیر نکنیم، ما یک کاری نکنیم که دامدار سنتی و کوچک ما آسیب ببیند و دامدار صنعتی فقط امکان حیات داشته باشد. حالا شما بگویید باشد نهاده را من از شما در واقع به قیمت بالاتر می‌دهم، اجازه می‌دهم نوسانات به تدریج در آن بازار تخلیه شود بعد من شیر را قیمت بالاتری از تو می‌گیریم یا روی همین نکاتی که گفتم فناوری کنسانتره از تو حمایت می‌کنم، تکنولوژی تو را بالا می‌برم. این مدل از زمان در واقع شاه ادامه داشته، شکست خورده، من فکر می‌کنم اولین بار زمان رضاخان این ایده ارز ترجیحی آمده و تا امروز هم شکست خورده و باز هم ما داریم ادامه می‌دهیم.