قرارداد همکاری مشترک در زمینه طراحی، ساخت و بهره برداری تجهیز حفاری هدایت پذیر دورانی (RSS) و فناوری‌های وابسته آن بین معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری و شرکت ملی نفت منعقد شد.
مقدمه مجری: همان طور که در خبر‌ها مشاهده کردید، دانش بنیان‌ها قرارداد راهبردی با شرکت ملی نفت امضا کردند. این قرارداد می‌تواند توسعه همکاری دانش بنیان‌ها با صنایع را در پی داشته باشد و از اهمیت بالایی برای کشور برخوردار است. قراردادی که قرار است درطی آن یک سیستم دورانی هدایت پذیر برای کشور طراحی و ساخته شود .
سؤال: آقای مطهری فکر کنم پارسال بود که صحبت ابتدایی انجام شد برای تأمین و تجهیز این نیاز در صنعت نفت با توان دانش‌بنیان ها، درباره فرایندی که طی شد توضیح می‌فرمایید؟
سید مهدیار مطهری؛ مدیر پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت: رسالت اصلی که شرکت ملی نفت ایران دارد؛ تولید وافزایش تولید است، متأثر از شعار امسال که توسط مقام معظم رهبری نام گذاری شده و همچنین ابلاغ سیاست‌های کلی برنامه هفتم توسعه کشور ما موظف هستیم که تولید را افزایش دهیم. ما زنجیره‌ای از فعالیت‌ها را در شرکت ملی نفت داریم، اکتشاف، حفاری، توسعه، تولید و صادرات؛ زنجیره کاری ما در شرکت ملی نفت است. ما برای این که به این افزایش تولید برسیم بالواقع باید برویم به سمت دانش بنیان شدن. یعنی چه؟ یعنی واقعاً لازم داریم از فناوری‌های پیشرفته‌ای که منجر به بهبود بهره وری می‌شوند استفاده کنیم. بهبود بهره وری هم منظور ما این است که یا هزینه‌های اقدامات ما کاهش پیدا کند یا زمان رسیدن به اهدافمان کاهش پیدا کند یا کیفیت کار بالا رود. بالواقع در کل این زنجیره ارزشی که عرض کردم؛ یعنی در اکتشاف، توسعه و تولید؛ حفاری یک رکن اساسی است، طوری که می‌توانم بگویم عمده هزینه‌هایی که ما انجام می‌دهیم به مقوله حفاری بر می‌گردد. به خاطر همین هر بهبودی در حوزه حفاری ، می‌تواند به شدت هزینه‌های ما را در سطح شرکت ملی نفت کاهش دهد.
سوال: برای همین به این سمت رفتید که از توان شرکت‌های دانش بنیان استفاده کنیم.
مطهری: حالا چه شد که ما رفتیم سراغ این سیستم‌های دورانی هدایت پذیر؟ از لحاظ مهندسی نفت، هر چه سطح تماس چاه با مخزن بیشتر شود، ضریب بهره دهی چاه بیشتر می‌شود، یعنی چه؟ یعنی شما تولیدی که می‌توانستی از چند چاه معمولی بگیری می‌توانی از یک چاه افقی طویل یا چند شاخه بگیری.
سؤال : و حالا آمدیم از این ظرفیت دانش بنیان‌ها استفاده کنیم.
مطهری: حالا این معنی اش چیست؟ یعنی شما می‌توانی تولیدات را افزایش دهی، هزینه هایت را کاهش دهی، می‌توانی بهبود بهره وری داشته باشی و این یعنی چه؟ یعنی دانش بنیان شدن، یعنی آمدی از یک فناوری ارتقاء یافته با توجه به بازیگران زیست بوم فناوری و نوآوری استفاده کردی و توانستی بهره وری را ارتقاء دهی. تجربیات خیلی خوبی کشور‌های مختلف در این حوزه دارند به طوری که وقتی چاه‌های معمولشان را آمدند از لحاظ طول افقی امتداد دادند ۵ تا ۱۰ کیلومتر توانستند تولید از آن چاه را چند برابر کنند. پس با درک اهمیت این قضیه، یک تقاضا در سطح شرکت ملی نفت ایران شکل پیدا کرد. این تقاضا را با عزیزانمان در معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری در میان گذاشتیم و مراحلی طی شد که امروز اینجا هستیم.
سؤال: آقای سلطانعلی زاده، در سال‌های گذشته در زیست بوم فناوری خیلی از ارتباط صنعت و شرکت‌های دانش بنیان صحبت شد. در یک سال گذشته برنامه ویژه‌ای تعریف شد. همین که امروز نتیجه اش را می‌بینیم. شرکت دانش بنیان آمده و محوریت قرار گرفته برای این که یک سیستم و یک تجهیز راهبردی را برای کشور بومی کند که می‌تواند ارزش افزوده زیادی داشته باشد در خصوص این برنامه توضیح می‌فرمایید .
رضا سلطانعلی زاده؛ دستیار معاون علمی در توسعه بازار دانش بنیان: ما تقریباً از سال گذشته یک ظرفیت سنجی در شرکت‌های دانش بنیان داشتیم که امروز بالغ بر ۹ هزار ۳۰۰ شرکت دانش بنیان داریم که نقاط قوت این شرکت‌ها و متقابل آن ظرفیت و کشش بازاری که در جامعه؛ هم بازار داخلی و هم بازار خارجی وجود دارد خوب شناسایی کنیم. به این جمع بندی رسیدیم که یک بازار این شرکت‌های دانش بنیان در دستگاه‌های دولتی است، یک بخش آن در شرکت‌های خصولتی است و یک بخشی در مجموعه‌های خصوصی. یک برنامه‌ای تعریف شد در معاونت علمی در بحث همکاری با دستگاه‌های مختلف در کشور که پیشتاز این موضوع الحمدلله وزارت نفت شد، مجموعه وزارت صمت و وزارت کار پای کار آمد و با همه این‌ها توافقنامه‌های معناداری که در آن موضوعات مشخصی که ما دانش بنیان‌ها در آن ظرفیت داشتیم و این باور داشتیم که این موضوعات به شرکت‌های دانش بنیان داده شود، یک مدل هم چیدیم که اگر دستگاهی واقعاً به هر دلیلی نمی‌تواند به دانش بنیان بدون واسطه اطمینان کند معاونت علمی ریسک کار را بپذیرد و با مجموعه‌های دستگاه‌های دولتی همکاری داشته باشد ،فکر کنم دی ماه گذشته بود به دستور معاونت علمی، ۲۳ موضوع را بررسی کردیم که چطور می‌توانیم در این ۲۳ موضوع با وزارت نفت همکاری داشته باشیم. در بررسی اولیه؛ این ۲۳ موضوع؛ هفت موضوع؛ هفت تجهیز گلوگاهی در صنعت نفت شد، یک توافقنامه به ارزش دو میلیارد دلار که ۱۹ بهمن پارسال امضا شد. یکی از این موضوعات هم ؛ تجهیز هدایت پذیر دورانی بود که بحث حفاری انحرافی را انجام می‌دهد. موضوع اصلی و مخاطب اصلی این تجهیز؛ شرکت ملی نفت بود در وزارت نفت. آقای دکتر خجسته مهر لطف کردند هماهنگی بین این دستگاه و معاونت علمی شکل گرفت، ظرفیت سنجی‌ها درست انجام شد. نقاط ضعف و قوتی که ما در داخل کشور داشتیم بررسی شد تا این که ما در ۳۰ اردیبهشت همین امسال در نمایشگاه نفت یک موافقتنامه که مشخص بود شرکت ملی نفت چه تعهدی دارد، معاونت علمی چه تعهداتی می‌دهد و قرار است چه اتفاقی در چه مدتی رقم بخورد بین معاون علمی و مدیرعامل شرکت ملی نفت امضا شد. در آن موافقتنامه مشخص بود. ما یک نگرانی داشتیم که اگر سرمایه گذاری بیاید کنار شرکت‌های دانش بنیان یا یک کنسرسیومی از چند مجموعه صنعتی بزرگ و شرکت‌های دانش بنیان تشکیل شود، آیا این بازار در اختیار این قرار می‌گیرد یا نه؟ شرکت ملی نفت طی آن موافقتنامه، این تعهد را داد اگر این تجهیز تست شود، پایلوتش جواب دهد در میدان اول یا در چاه اول، ۱۰ سال خدمات تضمینی از این تجهیز خواهد گرفت. ۱۰ سال خدمات تجهیز یعنی ما در سال اول بازگشت سرمایه این تجهیز را خواهیم داشت.
سؤال : یعنی همان دغدغه مهم شرکت‌های دانش بنیان را که بازار است، برایشان مرتفع کردید.
سلطانعلی زاده: دقیقاً و آن قدر این موضوع جذاب شد، ما برای این که انتخاب کنیم در این کنسرسیوم بین شرکت‌های بزرگ نفتی که چه کسی بیاید در این شرکت و این مجموعه همکار ما شود، ما بین شش شرکت حق انتخاب داشتیم و این موضوع برای ما خیلی شیرین بود. تا این که دیروز به همت همه دوستان و همه بزرگواران که در این پروژه با ما همکاری کردند قرارداد این پروژه و این تجهیز بین شرکت دانش بنیانی که سرکنسرسیوم این موضوع است و نمایندگی دارد از چند شرکت دانش بنیان، دو شرکت صنعتی بزرگ، شرکت‌های بین المللی و مشاورین خارجی که در این پروژه برای ساخت نمونه اول به ما کمک خواهند کرد وارد این قرارداد شدند که یک قرارداد ۵۰۰ میلیاردی است و قرار است این مسیر با همت این شرکت‌های دانش بنیان جلو برود.
سؤال: آقای کهزادی توضیح می‌فرمایید در مورد این سیستم دورانی که قرار است ساخته شود ؟
کیوان کُهزادی؛ تجهیز RSS اصطلاحاً یا تجهیز هدایت پذیر دورانی؛ تجهیزی است که امکان حفاری افق‌های دورتر را از یک لوکیشن خاص به ما می‌دهد. کاربرد این مسئله نه تنها در میادین مشترک ما خیلی حائز اهمیت است و سرعت حفاری چاه‌های کنونی مان را می‌تواند چهار تا پنج برابر افزایش دهد.
سؤال: این قراردادی که الآن تنظیم شده آقای سلطانعلی زاده در مورد آن توضیح دادند به نوعی بازار را برای شما فراهم کرده و دیگر شما دغدغه بازار را ندارید، پس می‌تواند کمک بیشتری باشد برای شما، درست است؟
کهزادی: دقیقاً همین طور است، وقتی این قرارداد بناست ما از مجموع توان داخلی و همچنین خارجی استفاده کنیم به منظور تولید موفقیت آمیز نمونه اولیه صنعتی؛ حالا اصطلاحاً می‌توانیم به آن بگوییم TRL مرحله ۹ یا سطح آمادگی فنی مرحله ۹. بعد از وقتی وارد فاز بازار یا تجاری سازی می‌شود، حتماً لازم است که تقاضای مشخصی برای آن وجود داشته باشد. این بود که به لطف سروران مان در شرکت ملی نفت این اتفاق افتاد و یک محصول یا کالای به این پیچیدگی وقتی می‌خواهد توسعه پیدا کند باید حتماً بازار جذابی در آینده در انتظارش باشد که بتواند چندین مجموعه را کنار هم گرد آورد
سؤال: آقای مطهری ، یکی از صحبت‌هایی که مقام معظم رهبری کردند و اشاره کردند که صنایع باید دانش بنیان شوند، نمونه اش همین است؛ در حوزه‌های دیگر هم این موضوع دنبال می‌شود؟
مطهری: بله، راهبرد اساسی که در حوزه دانش بنیان شدن در شرکت ملی نفت ایران وجود دارد و توسط آقای خجسته مهر؛ معاون وزیر و مدیرعامل شرکت ملی نفت ترسیم شده، پایلوت‌های میدانی فناورانه است. من چند نمونه عرض کنم؛ فرض کنید در سناریویی که شرکت ملی نفت ایران موظف است پنج و هفت دهم میلیون بشکه نفت تولید کند، انتظار می‌رود که ۹۰۰ هزار بشکه از محل این پنج و هفت دهم میلیون بشکه از روش‌های ازدیاد برداشت باشد. در سالیان گذشته عزیزان خیلی راجع به روش‌های زیاد برداشت صحبت کردند و همیشه گفته شده که اگر ما یک درصد بتوانیم به ضریب بازیافت ما از مخازن اضافه کنیم، با فرض یک عدد ۵۰ تا ۶۰ دلار در بشکه می‌توانند چه ارزش افزوده‌ای برای کشور از لحاظ اقتصادی خلق کند اما این فرایند آن مسیری که مسیر بلوغ فناوری است را کامل طی نکرد . در رویکرد جدید شرکت ملی نفت ایران؛ سطح بلوغ فناوری شماره شش که مرسوم است به نمایش میدانی فناوری ها، هدف گرفته شده و تصمیم داریم نه در سیستم‌های مدل سازی کامپیوتری، نه در آزمایشگاه‌ها و نه در کتابخانه‌ها و مطالعات صرف ، بلکه در میدان این روش‌های ازدیاد برداشت راطراحی و اجرا کنیم و ان شاء الله ما اولین پایلوت میدانی زیاد برداشت را تا چند ماه آینده در میدان اهواز که روش سیلاب زنی با آب است انجام خواهیم داد با کمک پژوهشگاه صنعت نفت خواهد بود آن هم شبکه‌ای از دانش بنیان‌ها را دارد و برای این که اهمیت این قضیه را بدانید. ما از ۷۵۰ میلیارد بشکه نفتی که به صورت درجا در زیر زمین داریم؛ ۲۵۰ میلیارد بشکه است که می‌شود تقریباً یک سوم، این در مخازن مرسوم بنگستانی قرار دارد؛ مخازنی هستند که هدایت پذیری و جریان سیال در آن‌ها خیلی ضعیف است و سخت هستند. اگر این پایلوت میدان اهواز ان شاء الله جواب دهد، فرض بفرمایید ما بتوانیم پنج تا ۱۰ درصد ضریب بازیافت را افزایش دهیم، عملاً می‌توانیم بگوییم ۲۵۰ میلیارد بشکه نفت ما در معرض این ازدیاد برداشت قرار بگیرد و بالواقع می‌توانیم بگوییم صاحب فناوری شدیم در این حوزه، حتی می‌توانیم آن را صادر کنیم و بازار کار بزرگی درست کنیم . چرا به این اهداف تولیدی تأکید داریم؟ چون آن هشت درصد رشد اقتصادی که قرار است طبق برنامه پنج ساله هفتم توسعه کشور شکل بگیرد؛ بخش عمده و اساسی اش مرهون این افزایش تولیدی است که در شرکت ملی نفت باید اتفاق بیفتد.
سؤال: آقای سلطانعلی زاده یکی از اهدافی که پیگیری می‌شد در معاونت علمی و شرکت‌های دانش بنیان استفاده از محصولات بود، یک روزی ما صحبت می‌کردیم می‌گفتیم فلان محصول تولید شده، رونمایی شده، بومی سازی شده و الآن واقعاً باعث افتخار است که بازیگران صنعت ما؛ آن‌ها که دارند بازیگر می‌شوند می‌آیند ارزش افزوده ایجاد می‌کنند در صنعت؛ دانش بنیان‌ها و فناوران کشورمان هستند که بومی سازی می‌کنند محصولات مورد نیاز را. این روش در حوزه‌های دیگر هم پیگیری می‌شود و این که چقدر قانون جهش تولید توانسته کمک کند؟
سلطانعلی زاده: شرکت‌های دانش بنیان در همه حوزه‌ها فعالیت می‌کنند برای این که بتوانیم همه این ظرفیت‌ها را استفاده کنیم، سعی کردیم با همه بازیگرانی که می‌توانند نقش داشته باشند این کار را انجام دهیم. دو موضوع می‌خواستم عرض کنم؛ در مورد استفاده از ظرفیت تولید دانش بنیان و این تجهیز RSS که تجهیز هدایت پذیر دورانی است، ما در یک سال گذشته که خواستیم این پروژه را شروع کنیم، ابعاد اقتصادی و فنی این پروژه آن قدر پیچیده بود، ابعاد چند وجهی که داشت، بحث الکترونیک و مکانیک در آن دخیل می‌شد، بحث هدایت پذیری را داخلش داشت، بحث مواد شیمیایی را داخل آن دارد، از همه پیچیده‌تر وقتی داخل زمین می‌رود این پارامتر‌ها چندین برابر اهمیتش بالاتر می‌رود. ما این ظرفیتی که در شرکت‌های دانش بنیان داشتیم، وقتی به این باور رسیدیم که می‌توانیم این کار را انجام دهیم با انتخاب درست و یک مسیر مدون دیدیم که این مسیر امکان مسیر است و این کار می‌شود انجام شود. این یک مدل و شیرینی که در این پروژه داریم الگوسازی است که واقعاً انجام شده، الگویی که می‌توانیم با کنار هم قرار دادن شرکت‌های صنعتی، شرکت‌های دانش بنیان و بررسی دقیق؛ یک مدل صحیحی که ریسک قابل کنترل دارد. ما نمی‌گوییم هیچ کاری ریسک و خطری ندارد، اما واقعاً اگر این از اول دیده شود و برای آن برنامه ریزی دقیقی داشته باشیم می‌توانیم این را راحت‌تر جلو ببریم. ما در این پروژه؛ در قانون جهش ما ماده ۱۱ را داریم، ماده‌ای که به شرکت‌های صنعتی چه دانش بنیان، چه غیردانش بنیان اجازه می‌دهد از محل مالیات شان بیایند در تحقیق و توسعه هزینه کنند. در این پروژه تقریباً یک سوم هزینه را آن دو شرکت اکتشاف و تولید؛ شرکت E&P از محل مالیات آن شرکت‌ها قرار است تأمین شود. یک بخشی از این هزینه که ریسک خیلی بالاتری دارد را معاونت علمی تأمین می‌کند و یک بخشی هم به عنوان تسهیلات به شرکت داده می‌شود که مسیر را راحت‌تر جلو برود بدون دغدغه مالی برای تجهیز اول، چون قرار است به شرکت ملی نفت سه تا از این تجهیزات بسازیم و تحویل دهیم. این الگوسازی که با استفاده از ظرفیت قانون جهش تولید دانش بنیان انجام شد و بعد از این که این تجهیز ساخته شود، استفاده از قانون بار اول؛ یعنی ترک تشریفات، ترک مناقصه برای این که این تجهیز به شرکت ملی نفت قرارداد شود. استفاده از موارد بیمه ای، بحث‌های گمرکی، استفاده از ظرفیت‌های بین المللی، ما نخبگان زیادی در خارج از کشور داریم که می‌توانند در این پروژه به ما کمک کنند. این یک الگویی شده در معاونت علمی و در کار‌های بزرگ صنعتی که بتوانیم این را تکثیر کنیم و ان شاء الله از آن بازار داخلی بزرگی برای شرکت‌های دانش بنیان ایجاد کنیم. موضوع مهمتر از این، این که ما در این تجهیز، این را یاد گرفتیم اگر ما یک تجهیزی را در مورد آن صحبت می‌کنیم که فقط آمریکایی ها، فقط انگلیسی‌ها یا یک شرکت کوچک چینی روی آن کار می‌کند، واقعاً این نیست که غیرقابل دسترس باشد، ما می‌توانیم با یک مسیر درست ، به سمت جلو حرکت کنیم.
سؤال: آقای کهزادی و سلطانعلی زاده گفتند که در این قراردادی که امضا شده و سیستمی که قرار است شما بسازید از متخصصان مختلف در حوزه‌های مختلف قرار است استفاده شود، شما چند سالی هست که در این حوزه فعالیت می‌کنید، در شرکت دانش بنیان تان، متخصصان زیادی با شما همکاری می‌کنند. توضیح می‌فرمایید این مدل همکاری چطور تعریف شده و همین موضوعی که آقای سلطانعلی زاده فرمودند چقدر قانون جهش تولید توانسته به شما کمک کند و می‌تواند در آینده باز به کمک شما بیاید ؟
کهزادی: ساخت کالا یا دستیابی به دانش تولید صنعتی این کالا نیاز به دانش عمیق الکترونیک، نیاز به دانش عمیق سنسوری و ابزار دقیق دارد. نیاز به دانش عمیق مکانیک، متالوژی، هیدرولیک و حفاری دارد. از طرفی، چون در خود این ابزار بناست از پروتکل‌های هوش مصنوعی برای مسیریابی استفاده شود یا اصطلاحاً ناوبری، این نیاز به دانش بالایی از مهندسی نرم افزار دارد، از این جهت که ما قرار نیست روی کامپیوتر، روی زمین محاسبات مبتنی بر AI یا هوش مصنوعی انجام دهیم بلکه لازم است این قدر سبک نوشته شود این کد‌ها و هوشمندانه که در درون چاه ، این تصمیم گیری اتفاق بیفتد. تمامی این ملاحظات علمی و فنی کار را به شدت پیچیده می‌کند. من یک اصلاحیه هم می‌خواهم بزنم، چون من صبح چک می‌کردم خبرهای رسانه‌ها را دو ایراد در آن‌ها عنوان شده بود؛ یکی این که این کالا را سه کشور ساختند پیش از این؛ انگلیس، چین و امریکا، ولی واقعیت این است؛ خیر ما کالای اِم دبل دی یعنی اندازه گیر حین حفاری است که سه کشور ساختند و ما چهارمین کشور بودیم، کالای RSS یا سیستم هدایت پذیر دورانی امروز که باهم صحبت می‌کنیم تنها کشور سازنده اش امریکا است و اساساً مدل قابل اعتمادش هم فقط سه شرکت امریکایی است که به هر حال یک عمر و پیشینه ۸۰ ساله دارند، نامش هم می‌شود برد، هم می‌شود نبرد. چین از سال ۲۰۱۲ شروع کرده به صورت جدی روی این پروژه ولی هنوز موفق نشده، روسیه هم به هر حال فکر می‌کنم از سال گذشته به صورت جدی کارگروه‌هایی را تشکیل دادند که روی این تجهیز و بومی سازی اش برای خود کار کنند، لذا داریم در مورد تجهیزی صحبت می‌کنیم که فقط کمتر از انگشتان یک دست سازنده دارد و آن هم در یک کشور.
سؤال: پس نشان می‌دهد اهمیت بالایی دارد و می‌تواند ارزش افزوده زیادی ایجاد کند؟
کهزادی: این اهمیت بالایی قطعاً دارد، بله، بالطبع می‌شود اسمش را گذاشت، پیچیده‌ترین تجهیز صنعت نفت زیرسطح، یعنی زیرزمین یا حفاری. ما در صنعت حفاری از این کالا پیشرفته‌تر یا پیچیده‌تر نداریم. همان طور که عرض کردم به هر حال مدیریت یک پروژه‌ای که نیاز به چندین تخصص را کنار هم دارد و هر کدام به بخش بعدی وابستگی دارند، این کار را یک مقدار پیچیده و دشوار می‌کند و این هم هست که کشور چین فکر می‌کنم یازده سال است روی آن کار می‌کند هنوز نتوانسته به نتیجه برسد.
سؤال: قرار شده از همکاری نخبگان خارج از کشور هم استفاده شود، درست است؟
کهزادی: من شاید بهتر باشد اینجا جزئیات پروژه را اگر صلاح بدانید عنوان نکنم، ولی به هر حال پروژه، پروژه‌ای است که بناست ۴۰ و خرده‌ای نفر روی آن کار کنند از تخصص‌های مختلف، بله ممکن است نیاز باشد استفاده کنیم، صحبت‌هایی هم شده، ممکن هم است نیاز نباشد استفاده کنیم.
سؤال: شرکت‌های دانش بنیان دیگری هم با شما همکاری می‌کنند؟
کهزادی: به صورت قطع، به هر حال می‌گویم بخش‌ها و اجزای مختلف دارد این کار و قطعاً برای چندین بخش، شرکت‌های فناوری را که سابقاً در آن حوزه سابقه داشتند به این پروژه دعوت کردیم که بتوانیم از کمکشان استفاده کنیم.
سؤال: آقای مطهری همین که این قرارداد منعقد شده و کار پیش می‌رود نشان می‌دهد که اعتماد شده به فناوران کشور و این که یک بومی سازی خوبی در قطعات، محصولات و خدمات داشتند، درست است؟
مطهری: بله.
سؤال: و شما گفتید در حوزه‌های دیگر هم پیگیری می‌شود، فکر می‌کنم به حوزه‌های دیجیتال اشاره کردید. درست است؟
مطهری: بله، اگر الآن بخواهم یک مصداق دیگرش را بگویم حالا البته ما می‌گوییم که خوشتر آن باشد که سر دلبران گفته آید در حدیث دیگران. این را عزیزان ما در معاونت علمی چندین بار اعلام کردند که روی قرارداد‌های تولید اول که همگی مصادیق فناوری است وزارت نفت در کشور رتبه اول را دارد و در وزارت نفت هم شرکت ملی نفت ایران قرارداد‌های متعددی با بازیگران دانش بنیان با همکاری معاونت علمی امضا کردند. در مورد بحث میادین نفتی و گازی دیجیتال که دیروز هم تفاهمنامه اش با عزیزان معاونت علمی امضا شد، خوب است یکی دو نکته عرض کنم؛ چندین سال است که یکی از این موارد که در سطح دنیا می‌بینیم؛ بحث هوش مصنوعی است. شما وقتی در بیانات مقام معظم رهبری هم مثلاً دقت می‌کنید، ایشان انتظار دارد این فناوری به عنوان یک فناوری تحول آفرین بتواند بیشتر مورد بحث و کنکاش قرار بگیرد و انتظاری که ایشان از همه دارند این است که ما حرکت کنیم به سمتی که جزو ۱۰ کشور اول در این حوزه شویم. معنای این هوش مصنوعی در اسناد بالادستی نفت که می‌شود شرکت ملی نفت ایران، چیست؟ چیزی است که در اصطلاح به آن می‌گویند میادین نفتی و گازی دیجیتال. دیجیتال اویل فیلد، با D و F هم معمولاً در ادبیات نشان می‌دهند. واقعیت این است که به کارگیری این تم، منجر به افزایش تولید پایدار نفت و گاز در کنار کاهش هزینه‌های عملیاتی و سرمایه‌ای می‌شود. با درک این مهم و حتی با بازدید از روند‌هایی که در کشور‌های همسایه داریم، مال یکی از کشور‌های همسایمان است که ۱۹ میادین نفتی اش را دیجیتال کرده اند. با درک این مهم گفتیم که به اتفاق دوستان مان در معاونت ملی، یک مرکز راهبری برای هوش مصنوعی و میادین نفتی و گازی دیجیتال ایجاد کنیم که سه اقدام مهم انتظار می‌رود توسط این مرکز راهبری انجام شود؛ اقدام اول این است که در سطح شرکت ملی نفت ایران ما چندین شرکت تابعه داریم؛ مثل شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب ما، شرکت نفت فلات قاره ما، نفت فلات مرکزی ما، ما باید کارگروه‌هایی را در این شرکت‌ها شکل دهیم که کارکرد اصلی این کارگروه ها؛ مدیریت هوشمندانه تقاضا در حوزه میادین نفتی و گازی دیجیتال خواهد بود.؛ کارگروه‌های میادین نفتی و گازی دیجیتال، ترکیبی که این میادین خواهند داشت، هم متخصصین ما در سطح شرکت ملی نفت عضو این کارگروه‌ها خواهند بود، هم متخصصینی که در حوزه فناوری اطلاعات و مخابرات صاحبنظر هستند و هم خبرگان دانشگاهی، انتظاری که از این کارگروه‌ها می‌رود این است که این‌ها بتوانند آن تقاضای بالقوه دانش بنیانی که در این زمینه داریم را بالفعل کنند؛ این اقدام اول. اقدام دوم؛ یک ایده‌ای از قبل‌تر وجود داشت که خیلی مهم است، آن هم شکل گیری جی سی‌های فناورانه در سطح کشور است. به عبارت دیگر شرکت‌های پیمانکار عمده فناورانه در سطح میادین نفتی و گازی دیجیتال باید شکل پیدا کند. کارکرد اصلی که این پیمانکاران عمده ، این است که می‌توانند شبکه بزرگی از شرکت‌های دانش بنیان در حوزه‌های طراحی، کالا و اجرا و خیلی مختصرتر بخواهم بگویم در تولید سامانه‌های هوشمند مورد تقاضا را می‌توانند به آن دست پیدا کنند و مهارت‌های دیگری که نیاز دارد. این‌ها را امیدوار هستیم معاونت علمی با حمایت‌هایی که انجام می‌دهد و توانمندی که دارد جلو ببرد و در اقدام آخر برای این که ریسک عملیاتی این کار را پایین بیاوریم، چون دنبال این هستیم هم طراحی انجام دهیم و هم اجرا. یعنی ببریم در میدان این را اجرا کنیم و در ۱۵ میدان نفتی و گازی مقرر است این قضیه جلو رود، باید استانداردسازی ها، آزمایشگاه‌های مرجع متناسب با این مقوله را هم بتوانیم در سطح کشور توسعه دهیم که ریسک به کارگیری این‌ها کاهش یابد. ما امیدواریم که این سه اقدام بزرگ در ذیل این مرکز راهبری با مدیریت مشترک شرکت ملی نفت ایران و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بتواند جلو برود و یک تحول اساسی را در حوزه مدیریت مخازن کشور در جهت بهبود بهره وری رقم بزند.
سؤال: آقای سلطانعلی زاده، این موضوعی که الآن در موردش صحبت کردیم، از توان دانش بنیان هاست، آمار دارید الآن چند شرکت دانش بنیان در حوزه صنعت نفت و گاز فعالیت می‌کنند؟
سلطانعلی زاده: صنعت نفت پیچیدگی زیادی دارد. مثلاً ما در مورد فناوری اطلاعات صحبت می‌کنیم درست است حوزه تخصصی اش می‌تواند یک چیزی باشد، اما آن حوزه می‌تواند در سطح نفت هم باشد. ما یک ظرفیت مستقیم داریم در صنعت نفت، مثل تجهیزات و محصولاتی که تخصصی در نفت استفاده می‌شود و محصولاتی غیرمستقیم در نفت استفاده می‌کنیم. پیش بینی و آن چه در ذهنم می‌آید ما بالغ بر هزار شرکت شاید داریم که در حوزه نفت فعال هستند و تقریباً فکر می‌کنم ۵۰۰ و خرده‌ای از این شرکت‌ها در لیست بلند نفت هم قرار گرفتند. مثلاً ما سال‌های گذشته در این ۱۰ سال اخیر خیلی از اجزایی که در همین حفاری که امروز در موردش صحبت می‌کنیم ساخته شده بود مثلاً ما مته‌های PDC را قبلاً ساختیم. یا رشته‌های تکمیلی که در درون چاه‌ها استفاده می‌شود؛ ساختیم، سیال تکمیلی را ما ساختیم. امروز اگر ما به سمت RSS حرکت می‌کنیم، این تجهیز دورانی، پیچیده‌ترین تجهیزی که در حفاری استفاده می‌شود، به این سمت حرکت می‌کنیم که این تابلویی که داریم می‌کشیم را کامل کنیم. معمولاً شرکت‌های بزرگ صنعتی که شرکت ملی نفت هم یکی از این هاست، تمایل دارد با یک مجموعه کامل همکاری داشته باشد، یعنی یک خدمت را کامل از یک شرکت بگیرد. ان شاء الله با این برنامه ریزی که انجام شده، این محصولات به هم چیده می‌شود و این خدمات داده می‌شود و امیدوارم که این خبر‌ها هم ادامه دار باشد.
سؤال: آقای مطهری ارزیابی شده RSS چقدر جلوگیری می‌کند از خروج ارز؟
مطهری: بیشتر از این که از خروج ارز جلوگیری کند، ارزآوری شدیدی دارد به واسطه این که می‌تواند تولید ما را در زمان کوتاهی به شدت افزایش دهد و نقش مهمی داشته باشد در آن هشت درصد رشد اقتصادی که انتظار داریم.
سوال : و با توجه به نیازی که آقای کهزادی گفتند در بازار‌های جهانی، می‌تواند آن جا نقش خوب و قوی تری...
مطهری: قطعاً یکی از مصادیق صدور خدمات فناورانه این مورد خواهد بود.