روز اول آبان ماه در تقویم ایران به نام تاریخ‌نگار و نویسنده ایرانی ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی نامگذاری شده‌است مورخی که نقش مهمی در ماندگارکردن نثر فارسی داشته است.
بیهقی که بود؟
خواجه ابوالفضل محمدبن حسین بیهقی، مورخ و دبیر فاضل و نویسنده پُرکار قرن پنجم و صاحب کتاب نفیس «تاریخ مسعودی»، معروف به «تاریخ بیهقی»، در سال ۳۸۵ در روستای حارث آباد در جنوب سبزوار، دیده به جهان گشود.
تحصیلات ابتدایی را در سبزوار فراگرفت و در حدود سال ۴۰۰ به نیشابور رفت و در آنجا نیز در نزد بزرگان علم و ادب به تحصیل پرداخت.
او در سال ۴۱۲ در ۲۷ سالگی، به عنوان دبیر رسایل و نامه‌نگاری سلطان محمود غزنوی وارد خدمت درباری شد و از محضر ابونصر مشکان، بهره فراوان برد.
در سال ۴۲۱ با مرگ سلطان محمود غزنوی، پسرش سلطان مسعود به حکومت رسید و بیهقی در مقام خود در دربار غزنویان ماند و در مجموع، مدت ۱۹ سال منشی دیوان رسایل آنها بود تا این که استادش ابونصر مشکان در سال ۴۳۱ درگذشت و او به مقام ریاست دیوان رسایل دولتی سلطان مسعود، نایل و جانشین استادش شد.
وی در بیشتر سفرها، همراه سلطان محمود و سلطان مسعود بود. در اواخر سلطنت سلطان مسعود که ابوسهل زوزنی ریاست دیوان رسایل را به عهده داشت، بیهقی مدتی زیر دست او بود.
او با بیهقی سر ناسازگاری گرفت و خصومت‌ها و دشمنی ها کرد، اما بیهقی از طرف سلطان مسعود حمایت می‌شد. پس از مرگ سلطان مسعود، عزالدوله عبدالرشید در سال ۴۴۰ به حکومت رسید و طوفان حوادث بالا گرفت و بیهقی در سال ۴۴۴ به زندان افتاد.
طغرل که غلام فراری عزالدوله عبدالرشید بود، سرزمین غزنین را گرفت و عبدالرشید را کشت و بیهقی را از زندان آزاد کرد.
اما او دیگر وارد کار دیوانی و درباری نشد و از آن زمان تا آخر عمر به انزوا و تصنیف و تکمیل تاریخ خود روی آورد.
بیهقی تا اوایل ایام سلطنت سلطان ابراهیم، زنده بود تا این که در ماه صفر سال ۴۷۰ درگذشت.
آثار بیهقی
از جمله آثار ابوالفضل بیهقی، کتابی به نام «زینت الکتاب» در آداب انشا و کتابت و نویسندگی است. اثر دیگر او، «مقامات ابونصر مشکان» نام دارد و رساله‌ای بوده که بیهقی آن چه از زبان استاد خویش در ایام عمرش شنیده، در این کتاب جمع آوری کرده است. ولی این اثر، از بین رفته و آنچه باقی‌مانده، مطالبی است که از آن، در کتاب «تاریخ بیهقی» یاد شده است.
مشهورترین اثر بیهقی، تاریخ ناصری یا تاریخ مسعودی، معروف به «تاریخ بیهقی» است که از علل تحریر این تاریخ، شغل دیوانی و منصب رسایل حکومتی بیهقی و رابطه نزدیک او با استادش ابونصر مشکان بوده است .
او از همین طریق، همواره در جریان کارهای مملکت و اوضاع روزگار سلطان محمود غزنوی و پسرش مسعود قرار می‌گرفته و از نزدیک تماشاگر حوادث این دوره بوده و توانسته رویدادها را با قلم سحرآفرین و تحسین برانگیز خود، به طرزی زیبا و رسا به رشته تحریر در آورد.
تاریخ بیهقی
تاریخ بیهقی، از جمله بهترین و با ارزش‌ترین آثار ادبی زبان فارسی است که امروزه پس از هزار سال، هنوز توانایی آن را دارد که دستمایه ادیبان و نویسندگان معاصر قرار گیرد و آنان با الگوپذیری از این شاهکار ادبی و جست و جو در راز ماندگاری آن، دست به آفرینش و خلق آثار ماندگار در قلمرو وسیع ادب فارسی بزنند.
به حکم این کتاب، بیهقی بی‌گمان در زبان فارسی، استاد بلاغت است و سبک سخن و شیوه نویسندگی او در کمتر کتاب فارسی آن زمان یافت می‌شود.
بیشتر بخوانید : تاریخ نگاری در شهر
بخشی از نوشته بیهقی
«این است حسنک و روزگارش. گفتارش این بود که "مرا دعای نشابوریان بسازد" و نساخت. چندان غلام و اسباب زر و سیم و نعمت، هیچ سود نداشت. او رفت و این قوم که این مکر ساخته بودند نیز رفتند و این افسانه‌ای است با بسیار عبرت و این همه اسبابِ منازعت و مُکاوَحَت از بهر حُطامِ دنیا به یک سوی نهادند. احمق مردا که دل در این جهان ببندد که نعمتی بدهد و زشت، بستاند.»
منابع: ویکی پدیا، ایرنا