شاید برای بشر امروزی که از بدو تولد با انواع و اقسام وسایل و شبکه‌های ارتباطی زندگی کرده، تصور نوشتن کتاب‌ها و اخبار به صورت دستی بسیار دور از ذهن باشد، اما تا حدود ۷۰۰ سال پیش خبری از صنعت چاپ نبود.
به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا و سیما، یازدهم شهریور برای اهالی صنعت چاپ اهمیت بسیاری دارد چرا که در این روز، صنعت چاپ ایران با بیش از دو قرن قدمت دارای هویت شد و در تقویم کشورمان «روز ملی صنعت چاپ» نام گرفت. این روز یادآور تلاش مستمر و زحمت مداوم جمع بزرگی از کارگران، صنعتگران و هنرمندان و در یک جمله وامدار تلاش بزرگمردان فرهنگ ایران زمین است.
نیاز به اطلاعات در دنیای پیشرفته امروزی که ارتباطات و علم حرف اول را می‌زند، بسیار ضروری است. رسانه‌ها، مطبوعات، روزنامه‌ها و نشریات تأثیر مهمی در زندگی اجتماعی امروزه ما دارند. اما هیچ کدام از رسانه‌های نوشتاری بدون صنعت چاپ عملاً نمی‌توانستند حضور و وجود داشته باشند. به مناسبت روز ملی صنعت چاپ در ایران می‌خواهیم نگاهی کوتاه به تاریخ چاپ در سرزمین مادری داشته باشیم.
اهمیت روز صنعت چاپ
صنعت چاپ و چاپخانه قدمت زیادی در ایران دارد. مردم به مرور زمان به اهمیت این حرفه پی بردند. به همین جهت اهالی صنعت چاپ به شورای فرهنگ عمومی درخواست دادند که روز صنعت چاپ در تقویم ایرانیان به ثبت برسد. در نهایت با تلاش اسدالله جامی (وزیر چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد) روز صنعت چاپ در ۱۱ شهریوره سال ۱۳۸۲ در تقویم ایران به رسمیت شناخته شد.
شرح کلی از تاریخ صنعت چاپ
در ادامه به‌طور خلاصه تاریخ این صعنت را به مناسبت روز صنعت چاپ توضیح خواهیم داد.
بسیاری معتقدند اولین دستگاه چاپ در ایران به زمان ایلخانان برمی‌گردد. این دستگاه بسیار ساده بود. کلمه چاپ و چاپخانه از همین دوره وارد زبان فارسی شد.
سی سال بعد از اینکه ارمنی‌ها از جلفا به اصفهان توسط شاه عباس انتقال پیدا کردند. یک ارمنی به نام یعقوب ژان در سال ۱۰۵۱ یک دستگاه چاپ از اروپا وارد ایران کرد. آن دستگاه به به خاطر مشکلاتی که داشت کم کم از رونق افتاد. اما باعث شد ایرانیان به داشتن چاپخانه علاقه‌مند شوند.
اما اولین چاپخانه به‌صورت رسمی در دوره‌ی صفویه در ایران احداث شد. آنژ دوسن ژوزف کشیشی از مردم «تولوز» در سال ۱۷۰۱ به ایران آمد و چاپخانه‌ای با هدف چاپ اوراق ادعیه و اذکار مسیحی تاسیس کرد.
نخستین چاپ خانه‌ای که در ایران توسط خود ایرانیان دایر شد، در دوره‌ی قاجار بود. این چاپخانه در سال ۱۲۳۳ توسط آقا زین العابدین تبریزی در تبریز تأسیس شد. آقا زین العابدین به دستور عباس میرزا برای آشنایی با چاپ و چاپخانه به روسیه رفت. سپس یک دستگاه ماشین چاپ خرید و به ایران برگشت و چاپخانه‌ای را تأسیس کرد. فتح نامه به‌عنوان نخستین کتاب در ایران چاپ شد. البته باید خاطرنشان کرد که مرحوم تربیت کتاب (جهادیه) را اولین کتاب چاپ شده در ایران می‌داند.
چاپ خانه‌ی بعدی در ایران توسط میرزا صالح شیرازی احداث شد. میرزا صالح در انگلستان به رسانه و روزنامه نگاری علاقه‌مند شد و این حرفه را فرا گرفت. او آرزو داشت که هنگام بازگشت به ایران در کشور خود، چاپخانه‌ای تأسیس کند. بالاخره او در سال ۱۲۳۴، ماشین آلات، تجهیزات و مواد لازم چاپ را با خود آورد و در تبریز چاپخانه‌ای راه اندازی کرد.
راه اندازی چاپخانه در تهران
چاپخانه‌هایی که تا سال ۱۲۴۰ در ایران احداث شده بودند، عمدتاً در تبریز بودند. به همین جهت فتحعلی شاه، میرزا زین العابدین را به تهران احضار کرد که چاپخانه‌ای را در تهران تأسیس کند. ارتباط نزدیک زین العابدین با منوچهرخان معتمدالدوله، موجب شد که محصولات اولین چاپ خانه‌ی تهران با عنوان چاپ معتمدی منتشر شود. سپس در سال ۱۲۴۵ به دستور فتحعلی شاه چاپخانه‌ی سنگی بزرگی را که توسط میرزا اسدالله نامی در تبریز احداث شده بود، به تهران آورده شد.
به غیر از تبریز، اصفهان و شیراز هم در شکل گیری صنعت چاپ نقش زیادی داشتند. اما بعد از تهران به‌تدریج چاپخانه‌های دیگری در سایر شهر‌ها راه اندازی شدند و به شکل گیری این صنعت و هنر مهم کمک کردند.
تاریخچه صنعت چاپ در جهان
قدمت چاپ در جهان به اواخر قرون وسطی می‌رسد. نویسندگان و تاریخ نویسان منشا پیدایش و بکارگیری چاپ را کشور چین معرفی می‌کنند و اعتقاد دارند این صنعت از سرزمین چین به اروپای غربی رسیده است. نحوه ابداع و اختراع صنعت چاپ کاملا مشخص نیست با این که اروپایی‌ها آن را از آن خود می‌پندارند، اما با توجه به شواهد موجود مبدا پیدایش صنعت چاپ کشور چین می‌باشد. قبل از اختراع چاپ، کتاب‌ها را با دست تکثیر میکردند. در آتن، اسکندریه و روم، عده ای از نسّاخان، شاهکار‌های ادبی را استنساخ میکردند و این کار در سراسر قرون وسطی ادامه داشت. کتاب به اندازه‌ای گرانبها بود که تعداد کمی از مردم توانایی تهیه آن را داشتند. در نتیجه، در عصر کاوش و پیشرفت، امکان خواندن و پژوهش محدود بود. در بیشتر دوران قرون وسطی، کاغذ پوست گوسفند و گوساله به کار میرفت. کاغذ برای اولین بار از جهان اسلام به اروپا راه یافت، زیرا کاغذ، اولین بار در آن دسته از سرزمینهای مدیترانه که با سرزمینهای اسلامی تماس مداوم داشتند دیده شده است.
منابع :
https://hisubmit.ir/
https://mstprint.com/