به باور کارشناسان عمده ترین عامل تهدید کننده جمعیت یوزپلنگ در ایران، تخریب زیستگاه است؛ دقیقاً همان عاملی که جمعیت یوزپلنگ را از سراسر قاره آسیا حذف کرد.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، دهه هاست که شیر ایرانی و ببر مازندران منقرض شده اند و اینک سومین گربه بزرگ ایران، یعنی یوزپلنگ نیز تا رسیدن به
زیستگاه یوزپلنگ آسیایی که زمانی به وسعت دشت های جنوب غربی قاره آسیا، از هندوستان، پاکستان، افغانستان، ایران، ترکمنستان، ازبکستان، قرقیزستان و قفقاز گرفته تا عراق، سوریه، اردن، فلسطین و شبه جزیره عربستان بود، امروز تنها محدود به دشت های باز و بیابان‌های دورافتاده ایران در کویر مرکزی یعنی توران و نایبندان شده است. به عبارت دیگر در قاره پهناور آسیا، تنها ایرانیان توانسته اند این میراث طبیعی را حفظ کنند و پناه آخرین بازماندگان یوزپلنگ آسیایی باشند.
اما یوزپلنگ آسیایی در آخرین پناهگاه خود چقدر امنیت دارد؟ نگاهی اجمالی به آمار تقریبی یوزپلنگ هایی که اخیراً در مناطق یاد شده دیده شده یا آمار یوزهایی که حداقل در یک دهه اخیر در زیستگاه های خود به علل مختلف جانشان را از دست داده اند، متأسفانه چشم انداز ناامیدکننده ای ترسیم می کند.
در سال ۱۳۹۴ تعداد یوزپلنگ ها ۷۰ فرد و در سال ۱۳۹۷، ۴۷ فرد تخمین زده شد. در سال ۱۳۹۸ این آمار به کمتر از ۴۰ فرد رسید. در سال ۱۴۰۰ حسن اکبری معاون سازمان حفاظت محیط زیست وضعیت یوزپلنگ‌های ایران را بحرانی دانست و تعداد کل آنها را ۱۲ فرد برشمرد که تنها سه فرد از آنها ماده بالغ هستند.
درباره شمار مرگ و میر یوزپلنگ ها همین بس که بدانیم در ۱۳ سال اخیر، چهار یوزپلنگ ماده، پنج توله و سه جنین، فقط در تصادفات جاده ای از میان رفته اند.
به باور کارشناسان عمده ترین عامل تهدید کننده جمعیت یوزپلنگ در ایران، تخریب زیستگاه است؛ دقیقاً همان عاملی که جمعیت یوزپلنگ را از سراسر قاره آسیا حذف کرد.
توسعه کشاورزی، راه سازی، معدن‌کاوی، تغییر کاربری اراضی، برداشت بیش از حد از طعمه‌های یوزپلنگ، وجود سگ‌های گله و حضور دام در زیستگاه‌ها، خشکسالی و تغییر اقلیم از جمله عوامل تخریب زیستگاه ها هستند که کاهش شدید جمعیت یوز ایرانی را رقم زده‌اند. تکه تکه شدن زیستگاه، قطع ارتباط جمعیت و قطع ارتباط ژنتیکی یوزها، از جمله پیامدهای مرگبار تخریب زیستگاه یوزپلنگ بوده است.
اگر در دهه های گذشته یوزپلنگ ها بیشترین آسیب را به ترتیب از چوپانان، تصادفات جاده‌ای و شکار غیرمجاز می گرفتند، امروز تصادفات جاده ای به صدر فهرست تهدیدات یوزپلنگ ها رسیده؛ به گونه ای که برآورد شده ۷۰ درصد تلفات یوز ناشی از تصادفات جاده ای است.
نباید از نظر دور داشت که هرچند در یک بازه زمانی خاص، زیستگاه های یوز به لحاظ تأمین امنیت به شدت رها شده بودند، اما در دولت سیزدهم اقدامات ارزشمندی در راستای کاهش آسیب های زیستگاه یوز انجام شد که از جمله آنها می توان به ایمن سازی و فنس‌کشی دو طرف جاده حوالی زیستگاه یوزپلنگ، نصب تابلوهای هشداردهنده محل عبور یوزپلنگ و تابلوهای کاهش سرعت خودروها، نصب نورافکن و دوربین‌های کنترل سرعت در جاده، خرید حقوق عرفی دامداران و پروانه های چرا و خروج بخش چشمگیری از دام ها از منطقه و بالاخره انجام اقداماتی در راستای بهبود شرایط تعلیف طعمه های یوز اشاره کرد؛ اما به زعم متخصصان، این اقدامات کافی نیست چراکه این گربه سان چالاک، قلمرو زیستی وسیعی را می طلبد؛ ضمن آنکه ممکن است هر زیستگاهی شرایط زیستگاه مولد و زایشگاه یوزپلنگ ایرانی را نداشته باشد.
شناخت عمیق تر ویژگی های زیستی یوزپلنگ‌ها نشان می دهد که آنها برای تولید مثل، وسواس‌ها و ترس های زیادی دارند و برای ادامه بقا، درصد بالایی از امنیت را جستجو می کنند.
سازمان حفاظت محیط زیست همچنین در سال های اخیر، تلاش های قابل تقدیری در راستای تکثیر در اسارت یوزپلنگ آسیایی صورت داد که متأسفانه منتهی به نتیجه مطلوب نشد؛ اما به عقیده کارشناسان محیط زیست، تکثیر در اسارت هم یوزپلنگ را از خطر انقراض نجات نمی دهد.
کوتاه سخن اینکه در فهرست همه الزامات و ضروریات حفاظت از نسل یوزپلنگ آسیایی، حفاظت از زیستگاه های طبیعی یوز در صدر قرار دارد و اگر به فوریت برنامه ای برای ارتقاء ایمنی و بهبود شرایط زیستگاه های یوز در نظر گرفته نشود، شاید به زودی تنها بتوان این گربه سان زیبا را در باغ وحش ها و پشت فنس ها نظاره کرد.
نویسنده: مرجان شریف زاده