امام محمد باقر علیه السلام امام پنجم شیعیان بنا به روایات تاریخی در چنین روزی به دنیا آمد.
در تقویم جمهوری اسلامی ایران، اول رجب به عنوان روز ولادت آن حضرت ثبت شده است. بیشتر مورخان گفته اند که سال تولد امام باقر علیه‌السلام ۵۷ قمرى بوده است؛ بنابراین ایشان چهار سال پیش از واقعه کربلا به دنیا آمد و همراه پدر بزرگوارش در این واقعه جانسوز حضور داشت.
نسب و کنیه امام محمد باقر علیه السلام
پدرش امام على بن الحسین علیه‌السلام معروف به سجاد و زین العابدین، و مادرش فاطمه بنت الحسن المجتبى علیه‌السلام معروف به ام الحسن و ام عبدالله مى باشند.
چون نَسَب شریف امام محمدباقر علیه‌السلام هم از پدر و هم از مادر به امام امیرالمؤمنین علیه‌السلام و حضرت فاطمه سلام الله علی‌ها مى رسد، به ایشان علوى بین علویین و فاطمى بین فاطمیین گفته مى شود. امام محمد بن على علیه‌السلام مکنى به ابوجعفر و ملقب به باقرالعلم و باقرالعلوم مى باشد.
این امام همام پس از شهادت پدر ارجمندش امام زین العابدین علیه‌السلام در سال ۹۵ قمرى به مقام ولایت و امامت شیعیان نایل شد و پیروان اهل بیت علیهم‌السلام را در آن دریاى مواج سیاسى و نظامى عصر خویش و هرج و مرج هاى آخر حکومت امویان به نیکى هدایت و رهبرى کرد.
با این که میان رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله و تولد امام محمدباقر علیه‌السلام به مدت ۴۷ سال فاصله بود، در عین حال آن حضرت، سلام گرم و دلنشین پیامبر صلی الله علیه و آله را از سوى جابر بن عبدالله انصارى دریافت کرد.
جابر بن عبدالله که یکى از یاران رسول خدا صلی الله علیه و آله و از محبان اهل بیت علیهم‌السلام بود در سنین کودکى و نوجوانى امام محمدباقر علیه‌السلام، وى را در آغوش گرفت و سلام پیامبر صلی الله علیه و آله را به وى ابلاغ کرد.
زندگینامه امام محمد باقر علیه السلام
امام محمدباقر علیه‌السلام از آغاز زندگى تا شهادت خویش، با ۱۱ تن از خلفا معاصر بود که همه آنان، جز یکى، از طایفه خبیثه بنى امیه بودند. امام محمدباقر (علیه‌السّلام) را از آن جهت باقر نامیده‌اند که گنج‌های پنهان معارف و حقایق احکام و حکمت و لطایف را ظاهر می‌ساخت.»
البته در این‌باره برخی گفته‌اند که باقر به معنای کسی است که بر اثر کثرت سجود، پیشانی‌اش گشاده شده باشد و عده‌ای گفته‌اند که به سبب کثرت علم‌شان، آن جناب را باقر گفته‌اند.
عظمت علمی
عظمت علمی حضرت باقر (علیه‌السّلام) به حدی بود که هیچ‌کس نمی‌توانست در برابر ایشان بایستد. برای نمونه، روزی امام با جمعیت انبوهی روبه‌رو شد که همه نشسته بودند. امام از وضع آنان و علت اجتماع‌شان جویا شد.
گفتند: «این‌ها کشیشان و راهبان مسیحی هستند که در مجمع بزرگ سالیانه خود گرد آمده‌اند و طبق برنامه همه‌ساله، منتظر اسقف بزرگ هستند تا مشکلات علمی خویش را از او بپرسند. آن حضرت نیز به میان جمعیت تشریف بردند و به‌طور ناشناس در آن جمع بزرگ شرکت کردند.
پس از اندکی، اسقف بزرگ که فوق‌العاده پیر و سالخورده بود، وارد شد و با احترام فراوان، در صدر مجلس قرار گرفت. وی نگاهی به جمعیت انداخت.
سیمای امام باقر (علیه‌السّلام) توجه او را به خود جلب کرد. بدین‌سبب رو به ایشان کرد و پرسید: «مسیحی هستید یا مسلمان؟» امام فرمود: «مسلمان».
سپس سؤال کرد: «از دانشمندانید یا از افراد نادان؟» آن جناب پاسخ داد: «از افراد نادان نیستم»! اسقف گفت: «اول من بپرسم یا شما می‌پرسید؟»
آن جناب فرمود: «اگر مایلید شما بپرسید». اسقف چنین گفت: «چرا شما ادعا می‌کنید اهل بهشت می‌خورند و می‌آشامند؛ ولی مدفوعی ندارند؟
آیا برای این موضوع، نمونه و نظیر روشنی در این جهان وجود دارد؟» امام باقر (علیه‌السّلام) فرمود: «آری، نمونه روشن آن در این جهان، جنین است که در رحم مادر تغذیه می‌کند، ولی مدفوعی ندارد!»
سپس اسقف مطالب دیگری مطرح کرد و پاسخ گرفت. پاسخ‌های امام، قانع‌کننده بود و بدین‌سبب اسقف بزرگ، به شدت عصبانی شد و اظهار کرد که شما فردی با معلومات بیش از من را برای رسوا کردن من بدینجا آورده‌اید تا عظمت دانشمندان خود را بر ما آشکار سازید. سپس با ناراحتی آنجا را ترک کرد و گفت که دیگر به آنجا نخواهد آمد.
حلم امام
حضرت امام محمدباقر (علیه‌السّلام) جامع علم و حلم بود و به راستی که حلم و بردباری، از بهترین زینت‌ها برای دانش است. نقل کرده‌اند که روزی مردی مسیحی به آن بزرگوار گفت که مادرت یک کنیز سیاه بد زبان بود. آن جناب، در پاسخ فرمود: «اگر آنچه گفتی، حقیقت دارد، خدای از او درگذرد و او را بیامرزد و اگر در آنچه می‌گویی، دروغ گویی، خداوند از معصیت تو درگذرد و تو را بیامرزد».
آن مرد که حتی در خیالاتش، چنین بزرگواری و حلمی را تصور نمی‌کرد، از کرده خویش بیزاری جست و مسلمان شد. امام (علیه‌السّلام) چونان بود که هیچ‌کس نمی‌توانست عظمت ایشان را انکار کند. خلفای زمان امامت ایشان، نمی‌توانستند این عظمت را تحمل کنند، از این‌رو ایشان را از نظر سیاسی منزوی ساخته بودند، اما از آنجا که آن دوره، سال‌های پایانی حکومت بنی امیه بود، آن حضرت فرصت را مناسب دیدند تا با تشکیل یک حوزه علمیه و پرورش شاگردان برجسته، فرهنگ تشیع را جانی تازه بخشند. پس از ایشان، امام صادق (علیه‌السّلام)، راه آن حضرت را ادامه دادند.
بیشتر بخوانید:معرفت شناسی امام باقر (ع) به شناخت تکلیف سیاسی اجتماعی امروز است
سرانجام این امام همام در هفتم ذى الحجه و به روایتى در ربیع الاول سال ۱۱۴ قمرى در ۵۷ سالگى، به وسیله زهرى که ابراهیم بن ولید بن عبدالملک در ایام خلافت هشام بن عبدالملک به آن حضرت خورانیده بود به شهادت رسید و در قبرستان بقیع، در کنار پدرش امام زین العابدین علیه‌السلام و جد مادرى اش امام حسن علیه‌السلام به خاک سپرده شد.
منابع: دانشنامه اسلامی، ویکی فقه