برغم سنگ اندازی‌های امریکا و رژیم صهیونیستی، روابط ایران و عربستان هر روز شاهد پیشرفت جدیدی است.
سیر شتابان بهبود روابط ایران و عربستان در یک نگاه
به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری صدا و سیما؛ حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان که در رأس هیأتی و در پاسخ به دعوت رسمی «فیصل بن فرحان» وزیر امور خارجه عربستان سعودی به این کشور سفر کرده بود جمعه ۲۷ مرداد ماه در جده با «محمد بن سلمان»، ولی عهد عربستان سعودی دیدار و گفتگو کرد.
این نخستین دیدار رسمی یک مقام عالی کشورمان با محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی پس از عادی سازی روابط دو کشور است.
امیرعبداللهیان در ملاقات با امیر محمد بن سلمان ولیعهد و نخست وزیر پادشاهی عربستان سعودی، ضمن تاکید بر عزم جمهوری اسلامی ایران در توسعه مناسبات با کشور‌های منطقه و عربستان گفت: جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی می‌توانند با توسعه همه جانبه همکاری‌ها از جمله در حوزه سیاسی، اقتصادی، تجاری، ترانزیت، علم و فناوری، فرهنگی و مردمی، رشد و شکوفایی بیشتر را برای منطقه رقم بزنند.
محمد بن سلمان ولیعهد عربستان نیز با ابلاغ سلام خود و پادشاه عربستان سعودی به مقام معظم رهبری و رئیس جمهوری ایران گفت: نگاه عربستان به رابطه با ایران راهبردی بوده و ریاض در این خصوص عزم جدی دارد.
ولیعهد سعودی با تاکید بر دعوت از رییس جمهور ایران برای سفر به عربستان، دیدار سران دو کشور را بسیار با اهمیت برشمرد و گفت این دیدار‌ها تاثیرات اساسی بر توسعه و تعمیق مناسبات دوجانبه و چندجانبه خواهد داشت.
دیدار با ولیعهد سعودی در حالی صورت گرفت که دو ماه قبل فیصل بن فرحان وزیر خارجه این کشور در سفری به تهران با وزیر امور خارجه و رئیس جمهور کشورمان دیدار و دعوت‌نامه رسمی ملک سلمان برای سفر آیت‌الله رئیسی را به عربستان سعودی ابلاغ کرد. وی پیشتر در پکن و همچنین بعد از آن در حاشیه نشست دوستان بریکس در آفریقای جنوبی با امیرعبداللهیان ملاقات و گفتگو کرده بود.
رئیس دستگاه دیپلماسی ایران پنجشنبه ۲۶ مرداد ماه در رأس هیأتی وارد ریاض شد و پس از آن با حضور در محل وزارت خارجه عربستان مورد استقبال همتای سعودی قرار گرفت و به مدت سه ساعت و نیم با فیصل بن فرحان ابعاد مختلف مناسبات دوجانبه، تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی را مورد بحث و بررسی قرار داد.
وزرای خارجه ایران و عربستان در کنفرانس خبری مشترک بر اراده جدی و مبتنی بر ارزش‌های مشترک برای توسعه روابط دوجانبه و همکاری‌های منطقه‌ای تاکید کردند.
وزیر خارجه عربستان در نشست خبری گفت که عربستان امیدوار است که میزبان ابراهیم رئیسی باشد. امیرعبداللهیان گفت که رئیسی دعوت را پذیرفته و در زمان مناسب سفر انجام می‌شود.
این اولین سفر وزیر خارجه ایران به ریاض پس از ازسرگیری روابط دو کشور و پس از سال‌های طولانی به عربستان است. روابط دیپلماتیک ایران و عربستان تا قبل از توافق اسفند سال گذشته برای مدت ۷ سال قطع بود.
ایران و عربستان سعودی در ۱۹ اسفند ۱۴۰۱ در پکن به توافق رسیدند تا روابط دیپلماتیک را از سر بگیرند.
در پی آن هیأت‌های فنی برای بررسی روند بازگشایی اماکن دیپلماتیک مبادله شدند و در نهایت در ۱۶ و ۱۷ خرداد ماه سال جاری سفارت ایران در ریاض و سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران در جده و همچنین دفتر نمایندگی ایران نزد سازمان همکاری اسلامی در جده بازگشایی شد.
سفارت عربستان در تهران هم به صورت موقت در هتلی در تهران در ۱۲ مرداد ماه فعالیتش را از سر گرفت و سرکنسولگری جده در مشهد نیز در هتلی به صورت موقت شروع به فعالیت رسمی کرد تا بعد از تکمیل شدن ساختمان‌های دو مکان دیپلماتیک به آن‌ها نقل مکان شود.
پیروزی‌های محور مقاومت در منطقه در کنار افول هژمونی آمریکا و اولویت بخشی به سیاست همسایگی در دولت سیزدهم سه ضلع مهم در بهبود روابط ایران و عربستان می‌باشند که اراده سیاسی ریاض برای تنش‌زدایی با ایران را تقویت کرده است.
محاسبات استراتژیک تهران و ریاض برای ترمیم و گسترش روابط
گام‌های متقابل ایران وعربستان برای توسعه روابط از مرحله آشتی به مراحل دوستانه و گسترده‌تر یک به یک برداشته می‌شود. سفر وزیر خارجه ایران به عربستان را باید گام دیگری در مسیر تحکیم روابط تهران و ریاض ارزیابی کرد.
پشت توافق عربستان و ایران محاسبات استراتژیک تهران و ریاض قرار دارد. محاسباتی که نقاط مشترک قابل توجهی دارند و ناشی از تغییر ادراک رهبران دو کشور است. ایران و عربستان به دنبال راه‌هایی برای دور زدن اختلافات و حرکت به سمت صلح دو جانبه و منطقه‌ای هستند.
با وجود چالش‌های بسیار، ایران و عربستان برای تلاش در راستای برقراری نظم در منطقه دلایل مهمی دارند. شرایط متحول جهانی، کاهش اثرگذاری ایالات متحده و ظهور قدرت‌های جدید نیز این انگیزه را تقویت می‌کنند تا تهران و ریاض تلاش بیشتری برای غلبه بر اختلافات ایدئولوژیک و کاهش هزینه‌های منطقه‌ای و تمرکز بیشتر بر توسعه ملی داشته باشند.
عربستان و ایران متوجه شده‌اند که رویارویی‌ها در چهار دهه گذشته نه تنها منافع اقتصادی یا سیاسی آن‌ها را تامین نکرده، بلکه آن‌ها را نسبت به قدرت‌های نوظهور عقب نگه داشته است. در همین حال دشمنان ایران و عربستان مزایای بیشتری از بی ثباتی این رابطه دریافت کرده اند.
دیدار وزیر خارجه ایران با ولیعهد عربستان متضمن ابعاد جدید و مهمی در گفتگو‌های پیش روی تهران و ریاض ارزیابی می‌شود.
محمد بن سلمان محرک اصلی تغییر رویکرد سیاست خارجی ریاض در سطح منطقه‌ای و بین المللی و در رابطه با ایران معرفی می‌شود. وی از زمان تعیین به عنوان ولیعهد عربستان تقریبا اختیارات مقام اول عربستان سعودی را از آن خود کرده است. از این لحاظ دیدار امیر عبداللهیان و بن سلمان حاوی سیگنال‌های سیاسی مهمی درباره فصل جدید روابط تهران-ریاض ارزیابی می‌شود.
دیدار وزیر خارجه ایران با مقامات عالی رتبه عربستان را می‌توان به عنوان نشانه معنادار از اراده سیاسی جدی دو کشور برای توسعه و ارتقای روابط دوجانبه تعبیر کرد که می‌تواند بر همسویی تهران و ریاض در موضوعات منطقه‌ای و بین المللی نیز تاثیرگذار باشد. در سفر فیصل بن فرحان وزیر خارجه عربستان سعودی به ایران نیز وی با وزیر خارجه و رئیس جمهوری ایران دیدار و گفتگو داشت.
توسعه روابط اقتصادی در سایه اراده سیاسی تهران و ریاض، می‌تواند به شراکت گسترده‌تر میان ایران و عربستان منجر شود.
ایران و عربستان به رغم اینکه دو کشور متکی به صادرات انرژی هستند، اما در سایر حوزه‌ها دارای اقتصاد‌های مکمل هستند. ایران قادر به صادرات فناوری و خدمات مهندسی به عربستان است و عربستان نیز می‌تواند در زمینه‌های مورد علاقه و توسعه محور ایران سرمایه گذاری داشته باشد.
در سطح کلان تر، ایران و عربستان می‌توانند حلقه‌های اتصال همدیگر به آفریقا، اروپا و آسیا بوده و پیوند ژئواکونومیک نیز برقرار کنند. عربستان دسترسی آسان‌تر ایران به آفریقا را فراهم می‌کند و ایران دسترسی نزدیکتر عربستان به آسیای مرکزی و شرق را فراهم می‌کند.
اعلام پذیرش دعوت ملک سلمان از سوی آیت الله رییسی و سفر آتی وی به ریاض، روابط دو کشور را در مسیری کاملا متفاوت قرار خواهد داد که بخش مهمی از پازل نظم نوین در حال شکل گیری در منطقه خواهد بود.
تحولات جدید منطقه‌ای و جهانی روابط ریاض و تهران را به مسیری فراتر از رقابت‌های سیاسی و مذهبی کلاسیک سوق داده است. تغییر در روابط ایران و عربستان نشان دهنده یک تغییر بالقوه در ساختار قدرت منطقه‌ای است.
ادامه سنگ اندازی‌ها و لزوم هوشمندی بیش از پیش ایران و عربستان
انتظار می‌رود دیدار وزیر خارجه ایران با مقامات ارشد سعودی توسط طرف‌های غربی از جمله آمریکا و همچنین اسرائیل به دقت رصد و پایش شود. واشنگتن و تل آویو نگران این هستند که با توسعه روابط تهران-ریاض، منافع آن‌ها را در منطقه تحت الشعاع قرار داده و روند‌های جدید در منطقه را تقویت کند. حتی بعید نیست که مقامات دولت آمریکا پس از این سفر، تماس‌هایی را با ریاض گرفته تا هم از کم و کیف دیدار‌ها با مقام ایرانی مطلع شده و کماکان بر فشار خود بر طرف سعودی در زمینه بهبود روابط با ایران ادامه دهند.
از زمان ازسرگیری روابط ایران و عربستان، مقامات آمریکایی از جمله ویلیام برنز مدیر سازمان سیا و جیک سالیوان مشاور امنیت ملی آمریکا بار‌ها بطور محرمانه و آشکار به عربستان سفر کرده اند. ازاین تماس‌ها می‌توان به نگرانی آمریکا از بهبود روابط ایران و عربستان و پیامد‌های آن بر سیاست منطقه‌ای ایالات متحده تعبیر کرد.
سفر وزیر خارجه ایران به عربستان در حالی صورت گرفت که ایالات متحده آمریکا در اقدامی سئوال برانگیز با تقویت حضور نظامی در منطقه خلیج فارس بار دیگر تحرکات ناامن ساز خود در منطقه را به بهانه ایجاد امنیت در خطوط کشتیرانی تجاری آغاز کرده است.
آمریکا با تجدیدنظر در سیاست‌های قبلی خود که در دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ اوج گرفت اکنون تلاش می‌کند تا به تقویت حضور نظامی خود در منطقه ضمن حفظ موازنه در برابر رقبای نوظهور، شرکای سنتی خود در خلیج فارس را برای جلوگیری از توسعه مناسبات و برقراری پیوند‌های عمیق با رقبای امریکا تحت فشار قرار دهد.
کاهش وابستگی امنیتی کشور‌های عربی حوزه خلیج فارس به آمریکا طی سال‌های اخیر ریشه در واقعیت‌های غیر قابل انکار در افول هژمونی واشنگتن در منطقه دارد که مصادیق بارز آن را می‌توان در ناکامی‌های جدی امریکا در جنگ عراق و افغانستان و سوریه مشاهده کرد.
هوشمندی دو طرف در بهره‌گیری از ظرفیت‌های منطقه‌ای در ابعاد سیاسی و اقتصادی برای ایجاد تناسب میان رویکرد‌های ژئوپلیتیک با اهداف ژئو اکونومیک مشترک مهمترین اقدامی است که می‌تواند در ادامه مسیر آغاز شده، تضمین کننده شکل گیری روابط پایدار مبتنی بر منافع دو کشور و توسعه ثبات و امنیت در منطقه باشد. احمد کاظم زاده