سنج و دمام‌زنی در بوشهر، تاسوعا و عاشورای حسینی در بم، عزاداری ایل شاهسون، عزاداری شهادت حضرت مسلم (ع) در اردبیل، عزاداری عاشورایی در بازار اردبیل، پرده خوانی عاشورایی خلیل آباد، آئین شام غریبان در بجنورد، تشت‌گذاری در اردبیل، بانگ محرم در روستای امامزاده علی سادات و مراسم «عاشورای قدیم» در مهران از میراث ناملموس کشور به شمار می روند.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما ؛ ایام محرم و روز عاشورا در کنار اهمیت و نقش مذهبی که در جامعه ایران دارند، بخش زیادی از فرهنگ ایرانی در عزاداری و سوگواری را نیز به نمایش می‌گذارند. درحالی که اصل ایام محرم و صفر عزاداری و نگهداشتن حرمت شهادت امام حسین(ع) و یارانش است، در شهرهای مختلف ایران این عزاداری به سبک‌های مختلفی برگزار می‌شود و شیوه سوگواری با سوگ محرم ترکیب شده است.
سقای سیاه پوش با مشک و جام
سابقه آیین سقایی حدود یک قرن است و برخی 50 آداب برای کسی که سقایی را انجام می‌دهد ذکر می‌کنند. اما بسیاری از این آداب مثل همراه داشت نطع (تکه‌چرم آویخته‌شده به پشت و پهلو که علامت سلسله سقایان بوده است)، کشکول شاید امروزه استفاده نشوند. البته سقایان از معدود دسته‌های عزای حسینی هستند که هنوز لباس آیینی به تن می‌کنند و مطلقا بدون لباس ویژه خود ذکر نمی‌گیرند و وارد دسته نمی‌شوند. آیین سقایی دو محور دارد که یکی بحث سقایی و دیگری سیاه پوشی است. سقایان کسانی بودند که به تاسی از حضرت عباس (ع) و با پوشیدن لباس‌های بلند و مشکی تا زیر زانو، که در روی سینه آن هم اسم هیئت نوشته شده است و گاها یک روسری سه‌گوش بر سر که نشان‌دهنده بی‌آلایشی است در قالب دسته عزداری حرکت می‌کنند.
سقا گاهی یک روپوش چرمی می‌پوشد، با همراه داشتن مشک آب را به تشنگان و رهگذران پیشکش می‌کند. همچنین سقایان قدیمی لنگ بر کمر می‌بستند که نشان‌دهنده بی‌آلایشی آنان بود. این آیین در سال 1390 ثبت ملی شد.
از «پای نخل» تا آرامستان
نخل برای شاهرودی‌ها نمادی از تابوت اباعبدالله (ع) است. در این شهر مسجدی به نام «موسی‌بن جعفر(ع)» هست که به مسجد «پای نخل» معروف است و در روز یازدهم محرم نخل از آنجا به حرکت درمی‌آید. شاهرودی‌ها نخل را تا آرامستان قدیمی شهر حمل کرده و در پایان مراسم به مکان دائمی خود واقع در جنب پای نخل برمی‌گردانند.
نخل شاهرود از بزرگترین نخل های کشور است که 9 تیر اصلی دارد و هنگام نخل گردانی افراد منسوب به همان محله یا طایفه، زیر همان چوب ها را می‌گیرند. مراسم نخل گردانی مختص شهر شاهرود نیست و اهالی بسطام، مجن و بیشتر مناطق شهری و روستایی این شهرستان نیز در آن شرکت می کنند. نخل گردانی شاهرود سال1390 ثبت ملی شد.
عزاداری برای سیدالشهدا(ع) با شمشیر امیرالمومنین (ع)
طایفه شیعه حیدرآبادی 900 سال است که در روستای حمیری جزیره قشم ساکن هستند و آیین سنتی علم بندان یا علم گردانی را مرسوم ساخته اند. شیعیان قشم معتقدند «علم شمشیری» که شمشیری منقوش به آیات قرآنی بر بالای آن نصب است متعلق به شاه نجف است و با گذشت 9 قرن، همچنان عزاداران امام حسین (ع) را همراهی می کند. عزاداران روز تاسوعا و عاشورا با نوحه خوانی و مرثیه سرایی همراه با علم از مساجد علی بن ابی طالب(ع)، امام حسین(ع) و صاحب الزمان(عج) به هیئت های مذهبی مستقر در شهر و روستاها می‌پیوندند و سنج و طبل می‌زنند.
همچنین روستای حمیری در روز هفتم محرم میزبان کاروان عزادار امام حسین(ع) است. در روز هشتم محرم، مراسم عزاداری آیینی تا بهشت زهرای قشم برگزار می‌شود.
این آیین بیش از یک دهه است که ثبت ملی شده است.
عزاداری با قدمتی از دوران صفویه
در بازار تبریز همه حجره‌ها و مغازه‌ها از هشتم تا دوازدهم محرم تعطیل اند. در این روزها آیین‌های کهن سوگواری برای اباعبدالله(ع) در این بازار برگزار می‌شود. سابقه این عزاداری‌ها به دوران صفویه بازمی‌گردد و برگزاری مراسم عزاداری در تیمچه مظفریه و بازار تبریز از ابتدای تأسیس تیمچه به تاریخ ۱۳۰۵ هجری قمری، مطرح بوده و تا به امروز ادامه دارد.
این بازار شاهد حضور دسته‌ها و هیئت‌های محلی در قالب سه هیئت زنجیرزنان، سینه‌زنی عرب و سینه‌زنی عجم است. لباس دسته عرب مشابه دشداشه عربی است ، رنگ آن سیاه و نحوه عزاداری آنها سینه زنی با دو دست هماهنگ و با سرعت ریتمی تند مخصوص به خود است.
لباس دسته عجم کت و شلوار و پیراهن مشکی است، شانه به شانه هم حرکت کرده ، با دست چپ کت را گرفته و با دست راست با ریتمی آرام در سه حرکت با صدای همآهنگ «هی هی» به سینه می‌زنند.
لباس دسته زنجیرزنان نیز متشکل از پیراهن عربی و شلوار مشکی و گاه دامن عربی است. رسم است که در این مراسم از طبل و سنج و سایر اقلام عزاداری مرسوم، استفاده نشود.
فریاد «یاابوالفضل» از زنجان
مراسم عزاداری زنجانی‌ها در حسینیه اعظم این شهر بزرگترین اجتماع عزاداری در ایران است. مراسم اصلی این حسینیه از عصر تاسوعا آغاز می‌شود از اذکار معروف این مراسم فریادهای «یاابوالفضل» عزاداران است.
این مراسم در سال 1387 ثبت ملی شد.
آخرین آیین از مجموعه آیین‌های مربوط به عزاداری سیدالشهدا که امسال ثبت ملی شد، روضه های خانگی است.