شیخ مفید یکی از علمای دینی است که با نوشتن بیش از ۱۷۰ کتاب و مقاله درباره دین اسلام و امامت، نقش مهمی در تدوین عقاید شیعه داشته است.
شیخ مفید از حدود ۴۰ سالگی ریاست شیعیان را در فقه، کلام و حدیث عهده دار شد .
آثار و زندگینامه شیخ مفید
در بین دانشمندان بزرگ ما که در اعصار مختلف می‌زیسته اند، مفاخر و نوابغ بسیاری بوده اند که امروز هر کدام مایه اعتبار و سند افتخار جهان شیعه به شمار می‌آیند. ولی از بین آن‌ها شیخ مفید جایگاه خاصی دارد که از هر جهت وی را از سایرین ممتاز می‌گرداند.
ولادت شیخ مفید
محمّد بن محمّد بن نُعمان ملقب به شیخ مُفید و مشهور به ابن المعلّم، فقیه و متکلم و از علمای برجسته تشیع در سده ۴ هجری قمری بود.
شیخ مفید در روز یازدهم ذیقعده سال ۳۳۶ یا ۳۳۸ ق در نزدیکی شهر بغداد زاده شد.
تحصیلات شیخ مفید
شیخ مفید قرآن و علوم مقدماتی را پیش پدرش فراگرفت.
بعد از آن برای ادامه تحصیل همراه وی به شهر بغداد رفت و توانست از محدثان، متکلمان و فقهای برجسته شیعه و سنی بهره ببرد.
شیخ صدوق، ابن جنید اسکافی، ابن قولویه، ابوغالب زراری و ابوبکر محمّد بن عمر جعابی از معروف‌ترین استادان شیعی شیخ مفید بوده اند.
شیخ مفید پیش حسین بن علی بصری مشهور به جُعَل از اساتید بزرگ معتزله و ابویاسر شاگرد متکلم نامی ابوالجیش مظفر بن محمد خراسانی بلخی علم کلام آموخت.
وی همچنین به پیشنهاد ابویاسر در مجلس درس علی بن عیسی رمانی دانشمند مشهور معتزلی شرکت کرد.
شیخ مفید از حدود ۴۰ سالگی ریاست شیعیان را در فقه، کلام و حدیث عهده دار شد و در دفاع از عقاید و باور‌های تشیع، با عالمان دیگر مذاهب گفتگوو مناظره میکرد.
لقب شیخ مفید
به گفته شوشتری و خوانساری، لقب مفید از جانب رمانی به شیخ نعمان داده شده است.
ولی بعضی از اقوال دیگر، لقب مفید را برخاسته از گفت وگوی علمی بین ابو نعمان و قاضی عبدالجبار می‌دانند. بعضی مانند ابن شهر آشوب بر این باورند که لقب مفید از جانب امام غایب به او داده شده است.
امام غایب شیعیان در نامه‌ای ابن نعمان را به این لقب خوانده است.
معنای مفید را سودمند برای امام غائب و آموزنده و فایده رسان برای شاگردانش دانسته اند.
بعضی گفته اند لقب «مفید» را علی بن عیسی معتزلی در دوران جوانی، در نتیجه گفتگو با وی به او داد.
تالیفات شیخ مفید
علم، کلام و عقاید: «اوائل المقالات»، «شرح عقاید صدوق»، «اجوبه المسائل السرویه» و «نکت الاعتقادیه»، کتاب‌های شیخ عظیم الشأن، مرحوم مفید در این بستر فکری فرهنگی است.
علم فقه: «المقنعه» شیخ صاحب عناوین بسیاری در فقه است که احکام و وظائف شرعی در ابواب گوناگون آن توضیح داده شده است.
«الاعلام»، «المسائل الصاغانیه»، «جوابات اهل الموصل فی العدد الرویه» و «جواب اهل الرقه فی الاهله و العدد» از دیگر آثار این فرزانه فرهمند در زمینه فقه است.
اخلاق اسلامی: «امالی» شیخ، پیرامون اخلاق اسلامی و فضایل انسان است.
حدیث: اهمیت ولایت، لزوم پیروی از امام (ع) و فضایل امام علی (ع) از مباحثی است که در امالی شیخ مفید، پیش روی اندیشمندان قرار می‌گیرد.
امامت و فلسفه سیاسی در دین اسلام:
«الافصاح فی الامامه»، «ارشاد»، «جمل»، «امالی»، «الفصول المختاره»، «تفصیل امیر المومنین علی سایر الصحابه» از آثار او در این زمینه است.
قریب بیست اثر ژرف از اثر‌های شیخ مفید پیرامون «امامت و رهبری» است.
غیبت امام دوازدهم:
قسمتی از «ارشاد» کتاب «الفصول العشره فی الغیبه»، و «الجوابات فی الخروج المهدی (عج)» همراه با پنج اثر دیگر از این علامه و شیفته اهل بیت (ع) در مورد حضرت بقیه الله (عج) است.
نظر علما در مورد شیخ مفید
ابن معلم یا شیخ مفید از دیدگاه علمای شیعه و سنی هم مورد ستایش قرار گرفته و مقامات علمی و معنوی وی همواره مورد توجه خواص شیعه و اهل سنت بوده طوری که علامه حلی از علمای بزرگ شیعه در باره شخصیت علمی شیخ مفید نوشته است' شیخ مفید معروف به (ابن المعلم) از بزرگ‌ترین مشایخ شیعه، رئیس و استاد آن‌ها بود و دانشمندانی که پس از او آمده اند از دانش او استفاده نموده اند و فضل و دانش وی در فقه و کلام و حدیث مشهورتر از آن است که به وصف آید.
علامه حلی افزوده است:
وی موثق‌ترین و داناترین علمای عصر خویش بود و ریاست علمی و مذهبی طایفه شیعه امامیه در زمان او به وی منتهی شد.
اهمیت و احترام شیخ مفید در حوزه علوم اسلامی تا آنجا است که نخستین کنگره جهانی هزاره شیخ مفید به همت حوزه علمیه قم و جامعه مدرسین فروردین ماه ۱۳۷۲ با شرکت بیش از ۲۵۰ نفر از پژوهشگران، اندیشمندان و متفکران کشور‌های اسلامی و غیراسلامی در ایران برگزار شد.
وفات شیخ مفید
شیخ مفید در سال ۴۱۳ ق، در شهر بغداد و بعد از ۷۷ سال تلاش و خدمت ارزنده درگذشت و مورد بزرگداشت فراوان مردم و سپاسگذاری علما و فضلا قرار گرفت.
بیشتر بخوانید:شیخ انصاری، عالم بزرگ خوزستانی جهان اسلام
شیخ طوسی، که خود در تشییع جنازه شیخ مفید حضور داشته است، می‌گوید:
«روز وفات وی از کثرت شیعه و سنی برای ادای نماز و گریه کردن بر او، همانند و نظیر نداشته است» (همان، ص ۲۳۹). هشتاد هزار تن از شیعیان، وی را تشییع کردند و سید مرتضی علم الهدی بر وی نماز گزارد و در حرم مطهر امام محمدتقی علیه السلام، پائین پای آن حضرت، نزدیک قبر استادش ابن قولویه در کاظمین، به خاک سپرده شد.
منبع : بیتوته، ویکی پدیا