شاعران و عاشقان خاندان اهل بیت علیهم السلام از ابتدای اسلام بویژه بعد از واقعه عاشورا اشعار زیادی درباره بزرگداشت این خاندان و امام حسین علیهم السلام سروده اند که نقش مهمی در زنده نگه داشتن حماسه حسینی داشته است.
شعر عاشورایی
دوران عاشورا و تاسوعای حسینی بخش عظیمی از اشعار مذهبی فارسی را تشکیل می‌دهد که در روزگار ما به آن «شعر عاشورایی» می‌گویند، بسیاری از این سروده‌ها نقطۀ اوج تجلی و تلاقی هنر، احساس و عاطفه به شمار می‌آید.
حضور نام و تجلّی شخصیت ممتاز و بی‌مانند حسین بن علی (ع) در نظم و نثر فارسی، به قدمت و دیرینگی شعر و ادب در گسترۀ ایران فرهنگی است.
نام حسین و یا معروف‌ترین کنیۀ او «اباعبدالله»، و برخی از القاب وی، چون مظلوم کربلا، سیدالشهداء، سالار شهیدان، سرور آزادگان و شاه تشنه‌لبان و نام‌هایی که ملازم یا درتقابل با نام او هستند، مانند شمر، کربلا، یزید و عاشورا، بخش عظیمی از شعر مذهبی فارسی را تشکیل می‌دهند که در روزگار ما بدان «شعر عاشورایی» می‌گویند.
بسیاری از این سروده‌ها نقطۀ اوج تجلی و تلاقی هنر، احساس و عاطفه به شمار می‌آید.
رواج اشعار مذهبی در میان شاعران مسلمان
مصادف شدن روز اول محرم با روز شعر و ادبیات آیینی، روز گرامیداشت شعرا و نویسندگان حوزه ادبیات آیینی است که با اشعار و متون خود ارادت شان را به خاندان نبوت و طهارت نشان می‌دهند و یاد و نام و فداکاری آن‌ها را زنده نگه می‌دارند.
تاریخ نامگذاری روزی بنام روز ملی ادبیات آیینی و بزرگداشت محتشم کاشانی
بر اساس مصوبه ۳۲۰۴ نشست ۸۴۱ شورای عالی انقلاب فرهنگی در ۱۸ خرداد سال۱۴۰۰، روز اول محرم به عنوان “روز ملی ادبیات آیینی و بزرگداشت محتشم کاشانی” از سوی رئیس جمهوری و رئیس این شورا به منظور درج در تقویم رسمی کشور ابلاغ شد.
ادبیات آیینی چیست؟
بنا به تعریف رشید کاکاوند مدرس و کارشناس ادبیات:
معنا و مفهوم ادبیات آیینی خیلی گسترده‌تر از مفهوم دین است و آیین‌های باستانی، ملی، سنتی و … را هم در برمی گیرد. ادبیات دینی زیرمجموعه ادبیات آیینی است، اما چون مصطلح شده به معنی ادبیات دینی و به‌عنوان ادبیات اسلامی در فرهنگ ما مرسوم است.
کاربردش خط کشی‌های خیلی مشخصی ندارد، چون دین آن موضوعی نیست که مستقیما در اثر ادبی منعکس شود، خیلی وقت‌ها درون مایه آثار متصل به دین است.
مثلا بخش مهمی از ادبیات ما ادبیات عرفانی است که کاملا تلفیق شده با دین و وجه دینی دارد. با این نگاه بیشتر ادبیات ما می‌شود ادبیات دینی یا آیینی، اما باز به‌عنوان اصطلاح این ادبیات را ادبیاتی دانسته اند که موضوعش یکی از مقولات دینی است.
از طرفی در مقولات دینی؛ مباحث فکری، تئوریک و زیربنایی مورد نظر نبوده و این ادبیات عموما اشاره به موضوعات مشخص دینی آن هم تاریخ، تاریخ اسلام و شخصیت‌های مهم تاریخ اسلام را مورد نظر داشته است.
مبانی اعتقادی، اصول دین و بحث‌هایی در مورد معاد و توحید در محدوده ادبیات دینی قرار نگرفته؛ در بسیاری از منظومه‌ها شاعران ما با تحمیدیه شروع کرده‌اند.
روز شعر و ادبیات آیینی – روز بزرگداشت محتشم کاشانی روزی به مناسبت گرامی داشت نویسندگان و شعرای این ادبیات است که با قلم خود در طول تاریخ، نام و یاد بزرگان را زنده نگه داشتند.
محتشم کاشانی که بود؟ + زندگینامه
کمال الدین در نوجوانی به تحصیل علوم دینی و ادبی رایج در زمان خود پرداخت.
مشهورترین اثر او ۱۲ بیت مرثیه است که در وصف واقعه کربلا سروده است. مرثیه دیگری برای درگذشت برادر خردسالش نوشت که بسیار دردناک است. مجموعه‌ای از اشعار عاشقانه به نام «جلالیه» نیز از وی به جا مانده است.
او در سال ۹۹۶ هجری قمری در کاشان بدرود حیات گفت و آرامگاه او در این شهر قرار دارد.
به منظور ارسال پیام تبریک روز شعر و ادبیات آیینی – روز بزرگداشت محتشم کاشانی می‌توانید از اشعار آیینی شعرای نامدار ایران بهره ببرید:
شعر معروف محتشم کاشانی در مرثیه عاشورا
باز این چه شورش است که در خلق عالم است
باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است
باز این چه رستخیز عظیم است کز زمین
بی‌نفخ صور خاسته تا عرش اعظم است
در بارگاه قدس که جای ملال نیست
سر‌های قدسیان همه بر زانوی غم است
جن و ملک بر آدمیان نوحه می‌کنند
گویا عزای اشرف اولاد آدم است
شعر معروف محتشم کاشانی در مرثیه عاشورا
کشتی شکست‌خوردهٔ طوفان کربلا
در خاک و خون تپیده میدان کربلا
گر چشم روزگار بر او زار می‌گریست
خون می‌گذشت از سر ایوان کربلا
گرامی داشت روز ادبیات آیینی
از آب هم مضایقه کردند کوفیان
خوش داشتند حرمت مهمان کربلا
بودند دیو و دد همه سیراب و می‌مکید
خاتم ز قحط آب سلیمان کربلا
گرامی داشت روز ادبیات آیینی
زان تشنگان هنوز به عیوق می‌رسد
فریاد العطش ز بیابان کربلا
آه از دمی که لشکر اعدا نکرد شرم
کردند رو به خیمهٔ سلطان کربلا
گرامی داشت روز ادبیات آیینی
کاش آن زمان که پیکر او شد درون خاک
جان جهانیان همه از تن برون شدی
کاش آن زمان که کشتی آل نبی شکست
عالم تمام غرقه دریای خون شدی
شعر معروف محتشم کاشانی در مرثیه عاشورا
چون خون ز حلق تشنهٔ او بر زمین رسید
جوش از زمین به ذروه عرش برین رسید
نزدیک شد که خانهٔ ایمان شود خراب
از بس شکست‌ها که به ارکان دین رسید
گرامی داشت روز ادبیات آیینی
فریاد از آن زمان که جوانان اهل بیت
گلگون کفن به عرصهٔ محشر قدم زنند
جمعی که زد بهم صفشان شور کربلا
در حشر صف زنان صف محشر به هم زنند
از صاحب حرم چه توقع کنند باز
آن ناکسان که تیغ به صید حرم زنند
شعر معروف مولانا درباره اهل بیت علیهم السلام
بجز از علی که آرد پسری ابوالعجائب
که علم کند به عالم شهدای کربلا را
شعر شهریار درباره واقعه عاشورا و حماسه حسینی
گرامی داشت روز ادبیات آیینی
از این عزیزان عشاق کربلا است مراد
که مالکان نفوسند و تارکان بدن
مرا زواقعه‌ی کربلا به یاد آمد
حدیث ماتم جانسوز قاسم ابن حسن
به حیرتم که کدامین غمش کنم تقریر
که بود او را بیرون زحد بلا و محن
به شرح ماتم او نیست حاجت گفتار
توان زعشرت وی پی به ماتمش بردن
شعر محیط قمی درباره واقعه عاشورا و حماسه حسینی
گواه صدق مقال حق اینکه نیست مرا
به جز محبت عشاق کربلا به ضمیر
حدیث محنت آن تشنگان غرقه به خون
حکایتی است که نتوان نمودنش تقریر
محیط قمی
با محمّد (ص) من چگویم سرگذشت کربلا را
آنچه بر فرزند دلبندت حسین از ظلم و کین شد
در زمین کربلا، شد بر حسینت ظلم چندان
آنچنان ظلمی که شمر از کرده‌ی خود شرمگین شد
تشنه لب کشتند آن دریای فیض رحمت حق
آنکه خود لب تشنگان را، معنی ماء معین شد
بیشتر بخوانید:همایش شعر عاشورایی اقوام در شوش
شعر وفایی شوشتری درباره مصیبت عاشورا
باز دیوانه شدم زنجیر کو
من حسین اللّهی ام تکفیر کو
کیست آن کو، می‌کند تکفیر من
گو بیا که پاره شد زنجیر من
شاه را، گر من نمی‌دانم خدا
کافرم گر، دانمش از حق جدا
من حسین را، می‌پرستم زانکه او
هست اوصافش همه اوصاف هو
جلوه گر شد، چون به میدان بلا
شاه دین یعنی شهید کربلا
منبع: پانا، سیگنال ادز،