کارشناس سواد رسانه‌ای گفت: این روزها با توجه به این که در یک هجمه رسانه‌ای قرار داریم و رسانه‌های معاند علیه کشور ما عملیات روانی انجام می دهند، اهمیت و ضرورت موضوع سواد رسانه‌ای دوچندان شده است .
سوال : چگونه سواد رسانه ای خودمان را بالا ببریم و چگونه رسانه های بیگانه را ارزیابی و تحلیل کنیم ؟
البرزی : موضوع سواد رسانه‌ای توانایی تحلیل، ارزیابی و درک پیام‌های رسانه‌ای است . یک دانشی است که وقتی ما می خواهیم به این دانش دست پیدا کنیم دو بال دارد هم تجربه است و هم علم است .
بخشی از سواد رسانه‌ای از طریق تجربه و تکرار و دیدن رسانه‌ها به دست می‌آید . بخش دیگری از طریق آموزش است که ما می توانیم آن را بدست بیاوریم ، این روزها با توجه به این که ما در یک هجمه رسانه‌ای قرار داریم و رسانه‌های معاند دارند روی کشور ما عملیات روانی می‌کنند و موضوع جنگ شناختی و جنگ ترکیبی اهمیت پیدا کرده، موضوع سواد رسانه‌ای یک موضوعی است که اهمیت و ضرورت آن دوچندان شده است .
با توجه به این که تکنیک هایی که رسانه‌های معاند بر علیه کشور ما استفاده می‌کنند یکی از موضوعات آن، بخش هدف قرار دادن امید است، بحث سیاه نمایی و یاس آلود کردن فضا به ویژه برای جوانان از موضوعاتی است که در این رسانه‌ها پیگیری می‌شود و از تکنیک‌های مختلفی هم استفاده می‌کنند ، رسانه ها معمولا از 4 رویکرد برای این که یک موضوع را بازتاب دهند استفاده می کنند یا بزرگنمایی می‌کنند یا کوچک نمایی می‌کنند ، سکوت می‌کنند یا واقع نمایی می‌کنند .
رسانه‌های بیگانه در مقابل موضوعاتی که در کشور ما اتفاق می‌افتد معمولاً بحث واقع نمایی ندارند . یا کاستی‌ها را ، موضوعاتی که یاس آلود است را خیلی اغراق می‌کنند، در مقابل موفقیت‌ها سکوت می‌کنند و در مقابل برخی از موضوعات هم از تاکتیک کوچک نمایی استفاده می‌کنند تا بتوانند آن موفقیت یا دستاورد را مردم و افکار عمومی را نسبت به آن ، به عنوان یک موضوع فرعی قرار بدهند نه موضوع اصلی ، فهمیدن رویکردهای رسانه های بیگانه برای سواد رسانه ای مردم خیلی موثر است یعنی ما باید به طور مصداقی وارد موضوع شویم ، خاطرتان است در دوره کرونا زمانی که واکسن کرونا در دنیا مطرح شد رسانه های بیگانه یک مدتی آمدند گفتند واکسن بخرید ، یعنی یک کلید واژه ای را رویش مانور می دادند واکسن بخرید چرا واکسن نمی خرید ؟ کل دنیا واکسن زدند ولی وقتی که بررسی می کردیم آن زمان هم مثلا در کل دنیا شاید دو سه درصد دنیا به واکسن دسترسی داشتند حتی کشورهایی که رفته بودند از سازمان بهداشت جهانی خواستار واکسن شده بودند نتوانسته بودند به آن ها بدهند اما موقعی که ما به واکسن دست پیدا کردیم سکوت کردند و کوچک نمایی کردند این دستاورد علمی کشور را و به آن نپرداختند یعنی این بررسی رسانه های بیگانه برای مردم خیلی درس آموز است یعنی ما وقتی عملکرد و استانداردهای دوگانه این ها را مرور می کنیم باعث افزایش سواد رسانه ای مردم ما می شود وقتی عملکردهای آن ها را دراتفاقات مختلف
سوال : مثلا این ها آمده بودند موفقیت ما را کوچک برشمرده بودند ؟
البرزی: یا بی اعتبارسازی استفاده می کردند یا در مورد کشور ما سکوت می کردند ، در مورد افت فشار آبی که یکی دو هفته گذشته در پایتخت در چند محله ما افت فشار آب داشتیم به خاطر سیلی بود که در سد کرج آمده بود و آب را گل آلود کرده بود و تصفیه خانه های تا این مشکل حل شود دو سه روزی طول کشید رسانه های بیگانه از این آب گل آلود ماهی گرفتند یعنی آمدند مشکل چند محله تهران را به کل پایتخت و بعد به کل کشور تعمیم دادند و موضوع آب را یک موضوع لاینحل معرفی کردند و سعی کردند از این موضوع برای خودشان ماهیگیری کنند .
نکته ای که الان با آن مواجه هستیم این است که رسانه های بیگانه یا می آیند و بحثی را استقرایی می کنند از جزء به کل می رسند ، یک موضوع کوچکی را تعمیم می دهند به کل جامعه ، ممکن است در هر جای کشور یک اتفاقی بیفتد این را آب و تاب می دهند و به عنوان مسئله اصلی قرار می دهند در واقع می آیند بین مسائل فرعی و اصلی جایشان را عوض می کنند مثلا شما می بینید الان مسئله اصلی کشور ما موضوع اقتصاد و موضوعاتی است که اشتغال است ، شما می بینید گاهی رسانه ها یک موضوع کوچک فرعی را می آیند این را در دستور کار قرار می دهند و روی این مانور می دهند و بقیه موضوعات را کنار می گذارند ، گاهی می خواهند اشتباه محاسباتی ایجاد کنند در ذهن مسئولان یا در مردم اغتشاش فکری ایجاد کنند .
شاید شنوندگان عزیز از دو تکنیک برجسته سازی و چارچوب بندی نکاتی را شنیده باشند ما در حوزه خبر تکنیکی به نام برجسته سازی داریم که به ما می گوید رسانه به مردم می گوید به چه فکر کنند ، می آیند مسئله اصلی کشور و دستور کار کشور را تعیین می کنند . یک تکنیک چارچوب بندی داریم که می گویند چگونه فکر کنید یعنی در رسانه می آیند با تکنیک های هنری و رسانه ای و حرفه ای یک گزارشی آماده می کنند ، خبری آماده می کنند یا یک برنامه ای و چگونه فکر کردن به آن موضوع را در آن نشان می دهند ، رسانه های بیگانه از این نظریه گاهی خیلی عجیب و غریب استفاده می کنند یعنی مثلا شما می بینید الان که ایام عید قربان است ما داریم نزدیک می شویم به ایام راهپیمایی اربعین ، می آیند کلیدواژه ناامنی را در کشور عراق برجسته می کنند مثلا در کل سال ساکت بودند و کاری نداشتند وقتی که می بینند مردم ایران و زائران دارند آماده می شوند ساکشان را می بندند می خواهند به سمت عراق و این مراسم شرکت کنند می بینید میزان اخباری که در این رسانه ها در مورد عراق است نه اخبار مثبت بلکه اخبار منفی تولیدش بالا می رود ما فکر می کنیم کاملا عادی است این ها عادی نیست این ها در اتاق های فکرشان روی این مسائل زوم می کنند ، بالعکسش هم است یعنی شما می بینید وقتی که زائران عراقی می خواهند بیایند ایران ، اخبار منفی را این طرف زیاد می کنند یعنی این دو تکنیک برجسته سازی و چارچوب بندی را در رسانه های بیگانه می بینیم همزمان و هرروز استفاده می شود این جا است که سواد رسانه ای به کار می آید یعنی وقتی ما سواد رسانه ای در مردم بالا برود کم کم پشت صحنه موضوعات را متوجه می شوند یعنی تا یک رسانه بیگانه به یک موضوع می پردازد هم می توانند موضوع را تحلیل کنند ، هم می توانند پیام را درک کنند ، هم می توانند پیام را ارزیابی کنند که این رسانه به دنبال چیست و بارها ما این را مشاهده کردیم . مثلا همین بحث منافقین که هفته گذشته پلیس آلبانی رفت به خاطر رفتارهایی که این ها در فضای مجازی داشتند وسایل این ها را ضبط کرد ، کامپیوترها و وسایل مجازی که این ها استفاده می کردند و تولید اخبار جعلی و شایعات در کشور آلبانی می کردند برای ایران ، این ها را از آن ها گرفت و یک اقدام قانونی انجام داد در هیچ کدام از رسانه های بیگانه به این موضوع پرداخته نشد یعنی نگفتند دلیلش چه بود که پلیس آلبانی با این ها برخورد کرده در صورتی که این ها همه اخبار را معمولا پوشش می دادند یعنی راجع به این موضوع سکوت کرده بودند مخاطب ما می تواند با بررسی این موضوعات به پشت صحنه رسانه ها پی ببرد و ببیند این ها دنبال چه هستند . ما در دوران از زمانی که انقلاب اسلامی متولد شد در این کره خاکی ، با رسانه های مختلفی مواجه شدیم که در کنار موضوع جنگ تحمیلی و دفاع مقدسی که وجود داشت روی افکار عمومی مردم کار می کردند یعنی اول از رادیوها شروع کردند رادیوهای بیگانه بعد وارد تلویزیون های خبری و حالا سرگرمی شدند ، الان در فضای مجازی دارند اقدامات خودشان را انجام می دهند یعنی الان فضای مجازی به یک جایی برای جنگ شناختی دشمن تبدیل شده است و این جنگ ترکیبی را از این بستر منتشر می کنند .
موضوع فراخوان های جعلی یاد همه مردم است که درایام اغتشاشات پاییز 1401 تولید می شد و عنوانش را هم گذاشته بودند جوانان محلات تهران ، تمام این فراخوان ها از آلبانی هدایت می شد یعنی از همین مقری که الان پلیس آلبانی رویش دست گذاشته است . شما در هفته گذشته کسانی که فضای مجازی را رصد می کردند دیدند که بعد از این که پلیس آلبانی وسایل این ها را گرفت چقدر تولید محتوای خشن، محتواهای جعلی در فضای مجازی کاهش یافت یعنی معلوم شد این ها از کجا داشت تولید می شد، فراخوان ها از کجا داشت می آمد به اسم جوانان محلات تهران ، این ها همه سواد رسانه ای است یعنی دانستن این موضوعات ولی من یک نکته بگویم افزایش سواد رسانه ای و موضوع دانش پشت پرده پیام ها فقط کار مردم هم نیست ، آموزش و پرورش ، رسانه ملی ، سازمان تبلیغات اسلامی و تمام دستگاه ها در این حوزه وظیفه دارند حتی هر کسی که تریبونی دستش دارد این ها وظیفه دارند .
همین برنامه ای که شما ایجاد کردید در رادیو تبیین ، رادیو گفت وگو و رادیوهای دیگر معاونت صدای جمهوری اسلامی ایران که در این حوزه وارد شده و دارید موضوعات را تبیین می کنید ، شما دارید سواد رسانه ای مردم را نسبت به موضوعات مختلف افزایش می دهید که من به شما خسته نباشید می گویم که از زحمات شما خبر دارم ، ما در رسانه وظیفه داریم ، خود آموزش و پرورش باید در پایه های مختلف دوره های سواد رسانه ای را طراحی کند الان ما فقط یک کتاب سواد رسانه ای داریم در آموزش و پرورش آن هم در پایه دهم که آن هم قدیمی شده و مثال هایش خیلی قدیمی است و باید به روز شود ، بحث سواد رسانه ای بحثی است که به نظر من شورای عالی انقلاب فرهنگی باید ورود به این موضوع ، خود رئیس جمهور باید ورود کند و تقسیم کار شود در دستگاه ها که مشخص شود رسانه ملی چه کارهایی باید انجام دهد ، آموزش و پرورش چه کارهایی باید انجام شود که این ها چند بُعدی دیده شود چون بحث سواد رسانه ای چند بعدی است که در نهایت وقتی ما سال آینده آمدیم دوباره بررسی کردیم نمره سواد رسانه ای کشور چند نمره بالاتر رفته باشد مثلا اگر الان نمره ما ، یک بار یک نظرسنجی انجام شده بود نمره 12 بود و نمره خوبی نبود ، مثلا نمره سواد رسانه ای مردم ما 16 یا 17 شود این در مقابل حمله رسانه ها و هجمه رسانه های بیگانه می تواند خیلی واکسینه باشد وقتی که مردم ما تمام این تکنیک ها را به زبان ساده متوجه شوند یعنی وقتی رسانه بیگانه دست می گذارد روی چیزی ، همه بدانند موضوع این است و تحلیلش این است و با کاری که رسانه ملی در بخش خبر می کند ، در بخش صدا و سیما می کند می تواند به تثبیت این پیام های روشنگرانه کمک کند که ما کمتر در دام این رسان ها بیفتیم .
سوال : سواد رسانه ای همانطور که شما هم به درستی فرمودید و استاد این حوزه هستید به ما کمک می کند ، به مخاطب ما به افراد جامعه در گروه های مختلف کمک می کند که چطور یک واقعیت را قبول کنند، آیا این پیام درست است ؟ آن بخشی که دیده نمی شود کجای پیام است ؟ آن بخش دیده نشده آیا صحیح است یا نیست ؟ سه کلیدواژه گفتید تحلیل، ارزیابی و درک ، سواد رسانه ای بسیار مهم است و به این مسائل مخاطبان ما کمک می کند شاید مثلا ما فکر کنیم سواد رسانه ای یعنی گشت زدن در دنیای فضای مجازی ، دورزدن، دیدن خبرها ، فعالیت در گروه های مختلف اما سواد رسانه ای این سه کلید واژه را که شما فرمودید را دارد؟
البرزی : بله ، کسانی که به لحاظ تحصیلات آکادمیک و عالی با سواد هستند شاید سواد رسانه ای شان پایین باشد این نیست که شما فکر کنید چون من فوق لیسانس هستم یا دکتری دارم حتما سواد رسانه ای من بالا است این گونه نیست مثلا گاهی شما دیدید که افراد با سواد حتی مسئولین کشور شما گاهی می بینید در دام رسانه های معاند می افتند و اشتباه محاسباتی پیدا می کنند طرف هم جایگاه بالایی دارد ولی یک لحظه یک توئیت اشتباه می زند و خطا می کند .
ممکن است اگر ما درست کار را تحلیل نکنیم دچار مشکل شویم نکته ای که شما گفتید خیلی درست است ، پیام رسانه ای ممکن است شبیه یک سنگی باشد که از آب دریا بیرون زده ، آن بخشی که دیده می شود را ما لایه اول می بینیم زیر آن ما فرامتن و زیر متن و خود متن را داریم که آن رویه سنگ ممکن است سطحی باشد یعنی فقط همان رو را می بینیم ولی آن بخشی که زیر پیام است و پشت پیام و لایه های تفصیلی و اگر ما سه لایه بگوییم تفصیل و توصیف و تبیین ، ما توصیف را می بینیم ولی تفصیل و تبیین را نمی بینیم بنابراین فهمیدن آن بخش تجزیه و تحلیل و ارزیابی پیام است که می تواند به ما کمک کند .