کارشناس مسائل ترکیه با بیان اینکه آینده ترکیه، پر تنش است گفت: فضای این کشور به سمت امنیتی شدن شدید حرکت خواهد کرد.
متن کامل گفت و گوی این برنامه به شرح زیر است:
سؤال: آقای راشد، فضای انتخابات دور دوم و پیروزی اردوغان را چطور دیدید؟
راشد: همان طور که قابل پیش بینی بود اردوغان در دور دوم هم به پیروزی رسید، با مقدار کمی در دور اول پیروز شده بود. با توجه به نفوذ و تسلطی که اردوغان در ۲۰ سال حکومت خود در ترکیه داشت می‌توانست آن نیم درصد را جا به جا کند، ولی برای این که یک وجهه دموکراسی به انتخابات بدهند و جایگاه خود را در کشور و کشور‌های منطقه و اروپا تثبیت کنند، انتخابات را به دور دوم انداختند و با همین پیروزی که مشاهده کردید حدود ۵۲ درصد در مقابل ۴۸ درصد باز هم در این انتخابات به پیروزی رسید.
سؤال: چه تفاوت‌هایی بین دور دوم و اول می‌بینید؟
راشد: تقریباً از نظر تعداد شرکت کنندگان مساوی بودند، حدود ۸۸ درصد مردم ترکیه در دور اول شرکت کرده بودند، همین مقدار هم در دور دوم شرکت کردند و این جای بسیار تعجب است، چون بسیاری از تحلیلگران پیش بینی می‌کردند که در تمام انتخابات دنیا معمولاً در دور دوم تعداد شرکت کنندگان کم می‌شود، ولی دیدیم که این گونه نشد و مردم همچنان پای صندوق‌ها آمدند، جامعه‌ای که دو قطبی شده بود، برای بقای خودشان جنگیدند و غروری برای مردم ترکیه شد که توانستند چنین مشارکتی را به وجود بیاورند که قابل تحسین است. به رغم همه گرانی ها، زلزله، تورم و مشکلات فشار‌های خارجی این ملت سر ملیت، عقاید، مملکت و ارزش هایشان ایستادند و بسیار با آرای بالا در انتخابات شرکت کردند.
سؤال: آقای اردوغان برای بار دوم رئیس جمهور ترکیه شد، آقای روشن چشم، ارزیابی خودتان را از نتایج انتخابات، پیش بینی تان همین بود؟ و در کل روند را چطور ارزیابی می‌کنید؟
روشن چشم، : رقابت سختی بود، همان طور که از ابتدای رقابت و پیش از آن در یک سال اخیر آرایش بندی‌های سیاسی نشان می‌داد که انتخابات سال ۲۰۲۳ برای ترکیه هم تعیین کننده، هم مهم و هم این که یک رقابت سنگین و توأم با چالش خواهد بود. یک آمار کلی را تا این لحظه که توسط شورای عالی انتخابات ترکیه ارائه شده عرض کنم؛ یک تحلیل آماری داشته باشیم.
سوال: قصد داریم با آقای کاملی خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما ارتباط بگیریم، اگر ارتباطمان برقرار شود جزئیات بیشتر را از زبان ایشان دریافت خواهیم کرد.
روشن چشم: من فقط یک اشاره‌ای کنم، چون برای تحلیل، لازم است. ما تا این لحظه که ۹۹ و هفده صدم درصد آرا شمارش شده بر اساس گزارشی که داده شده و مشارکتی که صورت گرفته، خلاف این که در دور اول ۸۸ و دو دهم درصد بوده امروز در ۸۴ و پنجاه و نه صدم درصد گزارش شده. این گزارش نشان می‌دهد که ۵۳ میلیون نفر پای صندوق‌های رأی امروز آمدند. آن هشت میلیونی که در موردش صحبت می‌شد که به عنوان آرای خاکستری و کفی که تعیین کننده سمت جبهه پیروز خواهد بود، در دور دوم هم شرکت نکردند. روشن است که این آرای هشت میلیون؛ همان آرای مخالفینی است که سیستم و نظام ترکیه یا همان کُرد‌هایی هستند که اصطلاحاً از هر دو طرف تحت عنوان تروریسم یا شبکه‌های غیر شناخته می‌شوند.
سؤال: پس آمار می‌گوید آن هشت درصد در دور دوم شرکت نکردند؟
روشن چشم: تا این لحظه شرکت نکردند و تفاوتی که بین اردوغان و قلیچ دار اوغلو در دور دوم هست یک و نیم تا دو درصد است؛ یعنی دو میلیون اختلاف دارند. یعنی ۵۲ درصد به ۴۸ درصد را نشان می‌دهد. این نشان می‌دهد که انتخابات دور دوم ترکیه هم به نوعی تکرار انتخابات دور اول بوده و به نوعی همان شبکه دوباره انتقال پیدا کرده و در دور دوم تکرار شده، اما با مشارکت پایین و کاملاً فضای دو قطبی. آن چیزی که تحلیل می‌شد این بود که اگر مشارکت بالا برود؛ یعنی ۸۸ را بگذرد و به ۹۰ نزدیک شود قلیچ دار اوغلو به دلیل این که از آن هشت میلیون ارتزاق خواهد کرد یعنی آرایشان را دریافت خواهد کرد بایستی یک رقابت دوشادوش حتی بالاتر نسبت به اردوغان داشته باشد. اما مشارکت نکردن یعنی کاهش مشارکت نسبت به دور اول؛ کاهش چهار درصدی و همچنین حضور نیافتن آن شبکه اپوزیسیون تندروی ترکیه باعث شد که قلیچ دار اوغلو در این دور از این رقابت باز بماند و شکست را قبول کند. اما نکته مهمی که باید به آن توجه کنیم این است که جامعه ترکیه الآن اگر بخواهیم در بهترین حالت نگاه کنیم، ۵۰ - ۵۰ شده، به اضافه این که یک اقلیت هشت میلیونی مخالف مسلح هستند که این‌ها هیچ فرقی نمی‌کند که چه چپ‌هایی مثل «ج ه پ» جمهوری خلق و چه «آک پارتی» یا همان عدالت و توسعه سر کار باشد.
سوال: فرقی نمی‌کند چه کسی سر کار باشد.
روشن چشم: نه برای این‌ها فرقی نمی‌کند. این انتخابات به روشنی این را نشان داد. آن چیزی که وجود دارد و این فضای دو قطبی توأم با چالش‌های تجربه شده در طی حداقل ۲۰ سال گذشته که آقای اردوغان از یک توانمندی دموکراتیک و مردمی بالا امروز مجبور شده به دور دوم وارد شود، ما آینده ترکیه را یک آینده تنش برانگیزی می‌بینیم. یعنی آینده ترکیه با توجه به این ساختاری که به وجود آمده یک آینده چالشی است. اگر از من بپرسند که برنده انتخابات امروز ترکیه چه کسی است؟ من می‌گویم دشمنان جامعه ترکیه؛ چرا که دشمنان جامعه ترکیه منتظر چنین فضایی هستند تا بتوانند این جامعه را دستخوش دست اندازی کنند.
سوال: یک زمین بازی مناسب برای ایجاد چالش‌ها و تنش‌های مختلف.
روشن چشم: با توجه به این که جامعه ترکیه در حال گذار به سمت جنبش‌های اجتماعی است؛ بعد از قضیه پارک قزی که تجربه کرد؛ بنابراین به نظر می‌رسد که آینده ترکیه؛ یک جامعه امنیتی خواهد بود و خواه ناخواه رجب طیب اردوغان مجبور است که سیستم امنیتی خود را فربه‌تر کند تا بتواند مخالفان خود را بیش از پیش کنترل کند.
سوال: به رغم آن تقویت‌هایی که در گذشته داشت.
روشن چشم: بله حتماً همین طور است و قطعاً چالش‌های امنیتی را تجربه خواهیم کرد در مورد ترکیه و این که به نظر می‌رسد که «میت» یا همان سازمان اطلاعات ملی ترکیه؛ یکی از بازو‌های اصلی و نقش آفرین در پنج سال آینده ترکیه باشد.
سؤال: آقای راشد شما چطور ارزیابی می‌کنید چشم انداز را با توجه به آماری که آقای دکتر هم به آن اشاره کردند؟
راشد: همان طور که فرمودند تقریباً ۵۰ - ۵۰ جامعه ترکیه دو قطبی شده و هر دو جناح برای پیروزی و بقا جنگیدند و رأی بسیار خوبی هم آوردند، این شکست آقای قلیچ دار اوغلو به نظرم شکست نیست، او در دور قبل انتخابات ترکیه، چهار درصد رأی آورده بود، در این دور از انتخابات توانست بالأخره به دور بماند. برای اولین بار در تاریخ ترکیه انتخابات ریاست جمهوری به دور دوم کشیده شد و این شکست نیست؛ یک پیروزی بزرگی است و با همین آرایی که آقای قلیچ دار اوغلو دارد در آینده ترکیه حرفی برای گفتن خواهند داشت. انتخابات شوراها، شهرداری ها، در همه زمینه‌ها صاحبنظر خواهند بود و به نظرم قدرت بزرگی در آینده ترکیه خواهند داشت.
(ارتباط تلفنی با آقای کاملی)
سؤال: در خصوص نتایج انتخابات و جزئیات آن بفرمایید و مهمترین نکته این که واکنش‌ها بعد از مشخص شدن نتایج انتخابات چطور بوده؟ به خصوص واکنش احزاب سیاسی.
کاملی؛ خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما در ترکیه: دقایقی پیش در خیابان منتهی به کاخ ریاست جمهوری ترکیه بودم و ارتباط زنده تصویری هم از همان محل با خبر ۲۱ سیما برقرار شد. طبق اعلام نتایج آمار انتخابات ترکیه که هم اکنون ملاحظه می‌کنم ۹۹ و دو دهم درصد آراء شمرده شده، طبق اعلام رسانه‌های رسمی ترکیه، رجب طیب اردوغان با ۵۲ و هشت دهم درصد پیروز مرحله دوم انتخابات بوده تا حالا و رقیبش کمال قلیچ دار اوغلو ۴۷ و نود و دو صدم درصد آراء را کسب کرده و اختلاف رأیشان هم دو میلیون و ۱۷۱ هزار و ۲۱ رأی است تا کنون. اردوغان ساعتی پیش در استانبول در میان هوادارانش سخنرانی کرد و قرار است تا دقایقی دیگر در کاخ ریاست جمهوری ترکیه در آنکارا «کاخ بِش تپه» در میان هوادارانش صحبت کند و من در آن مسیر که بودم بسیار پر ترافیک و شلوغ است و هواداران اردوغان در حال طی این مسیر برای رسیدن به محل سخنرانی ایشان هستند.
سؤال: واکنش‌ها چطور بود؟
کاملی:، چون نتایج آراء از طرف شورای انتخابات ترکیه به صورت رسمی هنوز اعلام نشده، من رفتم سایت رسانه‌های ترکیه، واکنشی تا حالا ندیدم از سوی احزاب مخالف، ولی احتمالش است که در ساعات آینده واکنش‌ها به روند انتخابات شروع شود. مهمترین موضوع این بود که دو خبرگزاری رسمی قرار بود که نتایج آراء را اعلام کنند؛ خبرگزاری دولتی ترکیه؛ «آناتولی» و خبرگزاری آنکا بین درصد آرایی که اعلام می‌شد اختلاف بود، هر دو خبرگزاری رسمی بودند و طرف مخالف یعنی طرفداران قلیچ دار اوغلو می‌گفتند که خبرگزاری رسمی ترکیه؛ آناتولی اخبار دقیقی از روند شمارش آراء ارائه نمی‌دهد، ولی به هر حال نتیجه‌ای که اعلام شده، حاکی از پیروزی رجب طیب اردوغان است و احتمالاً در ساعات آینده به صورت رسمی هم از سوی شورای عالی انتخابات ترکیه اعلام خواهد شد و می‌شود گفت که رئیس جمهور سیزده ترکیه؛ رجب طیب اردوغان خواهد بود و در مقام خود به مدت پنج سال ابقاء خواهد شد.
سؤال: آیا نکته، مشکل، چالش یا اعتراض خاصی در این دور دوم مشاهده شد یا نه همه روند انتخابات به صورت عادی پیش رفت؟
کاملی: فعلاً من از صبح امروز که در یکی از حوزه‌های انتخابیه آنکارا بودم، حواشی مشاهده نشد، اخبار هم رصد می‌کردیم، ملاحظه نشد. عرض کردم در بخش‌های قبلی که این انتخابات هم مثل دور اول؛ تحت تدابیر شدید امنیتی بود، برای نخستین بار هم بود که انتخابات ریاست جمهوری به مرحله دوم کشیده بود و حتی بیشتر از مرحله اول تحت تدابیر امنیتی بود و هزاران نفر از نیرو‌های پلیس و امنیت در حوزه‌های انتخابیه حضور داشتند. باید منتظر ماند در دقایق بعد ببینیم از طرف مخالفین؛ طرفداران قلیچ دار اوغلو واکنش‌هایی که احتمالش است که صورت بگیرد به چه شکلی خواهد بود.
سؤال: آقای روشن چشم فکر می‌کنید آقای اردوغان چقدر توانست از آرای اوغان استفاده کند؟
روشن چشم: با توجه به آماری که ارائه شده به نظر می‌رسد اردوغان بین یک و نیم تا دو درصد از آرای ۵ و دو دهم درصد دور اول ”اوغان“ را توانسته استفاده کند و قلیچ دار اوغلو چیزی حدود هشت دهم تا یک درصد از این آراء را به خود اختصاص داده است.
مجری: با توجه به آن اختلافاتی که در حزب اوغان اتفاق افتاده.
روشن چشم: بله، چون اوغان به رغم این که خود شخصاً به سمت قلیچ دار اوغلو حرکت کرد، اما بخشی از حزب ایشان و ائتلافی که با اردوغان داشت، احزاب دیگر و ائتلاف ایشان به سمت قلیچ دار اوغلو حرکت کردند و این پیش بینی می‌شد که اوغان نقش تعیین کننده آن چنانی در دور دوم نداشته باشد بلکه آن؛ بیشتر آن چیزی که تحت عنوان اوپوزیسیون مخالف غیرفعال یعنی آن هشت میلیونی که در کف جامعه بودند بیشتر مورد هدف طرفین بودند که آن‌ها همچنان به عنوان مخالفین سرسخت به نوعی با مشارکت نکردن در انتخابات، صحنه را برای اردوغان باز کردند و این باعث شد که پیروزی اردوغان تضمین شود.
(ارتباط تلفنی با آقای باقریان)
سؤال: انتخابات ترکیه و نتایج پیش رو در هر دو عرصه پارلمانی و ریاست جمهوری به نظر شما چه تغییرات و چه واقعیت‌هایی را در بدنه جامعه ترکیه آشکارتر کرد؟
باقریان: البته من به طور مکرر در برنامه خودتان عرض کردم و تغییر در صحبت‌های من انجام نخواهد شد. من از چند ماه پیش انتخابات در دور دوم با پیروزی آقای اردوغان و با انحلال اتفاق یا اتحاد ملت انجام خواهد شد در پیش بینی هایم همیشه این را رعایت کردم و الآن تقریباً همه اتفاق افتاده، مورد بعدی هم اتفاق می‌افتد، ولی اتفاق دیگری که دارد می‌افتد ما همیشه از فرایند و لفظی استفاده می‌کردیم می‌گفتیم ترکیه به لفظ علوم سیاسی «سِتینگ آن دِ سِند» یعنی ترکیه در یک موقعیتی قرار دارد که روی یک حصار است و این حصار می‌تواند به شرق یا غرب متمایل شود. الآن من یک تعبیر متفاوتی استفاده می‌کنم به تعبیری متافور مجازی است، ولی می‌توانیم تعمیم دهیم به ترکیه که ترکیه این مسأله حصارش تبدیل شده به دیوار برلین. ترکیه در بین شرق و غرب قرار گرفته، یعنی برایند نیرو‌های شرق و غرب. ما حمایت تمام عیار آقای پوتین و چین را داشتیم، حمایت بعضی از کشور‌های عربی را داشتیم در حوزه خلیج فارس به همین دلیل برایند نیرو‌هایی که از بیرون آقای اردوغان را حمایت می‌کردند از داخل بیشتر بود، چون از داخل اگر توجه کنید میزان نسبت تفاوت‌ها تغییر نکرده که، یعنی همان پنج درصدی که اختلاف بین دو رقیب بوده؛ آن هم الآن رعایت شده، یعنی اتفاق خاصی نیفتاده، فقط این که در دور دوم آن مسأله ۱+۵۰ رعایت نمی‌شده که آقای اردوغان توانست این را بردارد و همین دلیل نشان می‌دهد که جامعه ترکیه در ۱۴ می‌هر چه بوده در ۲۸ می‌هم همان بوده، فقط ۵۰ هزار نفر به واسطه سنشان که مشمول یا حائز به رأی دادن می‌شوند فقط در این مسأله شرکت کردند؛ این مورد اول. جامعه‌ای که با آقای اردوغان اعتماد دارد به دلیل کاریزما و فرح بخشی که دارد، به دلیل مسائل تورانجیلیک، عثمان جیلیک، ملی گرایی یا هر چیزی که فکر کنید آن‌ها جا پای عهد کردند. از طرفی هم دیگران هم همین کار را کردند یعنی اگر توجه بفرمایید آقای اردوغان به زعم خیلی از کارشناسان که از مسأله ملی گرایی استفاده می‌کند، ابداً از ملی گرایی هم استفاده نکرد، چون اتفاق آقای اردوغان با آقای باغچِلی از زمان سال ۲۰۱۶ به این مربوط است. اتفاقاً الآن خلاف ملی گرایی حرکت کرد، بیشتر سمت آناتولی رفت؛ یعنی به سمت آنادولوگرایی رفت به خاطر این که شما هُدا پار را در حزبش می‌بینید. هُدا پار به نوعی حزب الله ترکیه محسوب می‌شود، ولی ریشه کُردی دارد و به هر حال مخالف است. خود آقای سینان اوغان که جدا شده بود و یکی از اختلافات آقای اردوغان با آقای باغچلی در خصوص اتفاق با آقای سینان اوغان بود هم وارد قضیه شد. پس این جا مسأله ملی گرایی به معنی مواردش یعنی جامعه مدنی ترکیه همان جامعه مدنی خواهد بود، من موافق نیستم فقط آن چیزی که جامعه مدنی را دچار دستخوش می‌کند که اینجا را موافقم با کارشناسانتان این است که اقتصاد ترکیه به سمتی خواهد رفت که اینجا آزادی مثبت به آزادی منفی تبدیل می‌شود یعنی ما ممکن است حتی جنبش‌هایی برای نان داشته باشیم، چون بحران غذا، خشکسالی، اقتصادی، پیدا کردن نقدینگی داریم، مضافاً این که ترکیه باید تحریم‌های روسیه را رعایت کند، در آینده نزدیکی در غیر این صورت از جانب بعضی از کشور‌های اروپایی ممکن است مورد تحریم قرار بگیرد. همین می‌تواند ترکیه را ضعیف کند؛ یعنی جامعه مدنی ترکیه دستخوش تحولات قوی خواهد شد. وگرنه بقیه موارد شما نگاه کنید در ترکیه حدود بالای ۱۰۰ و خرده‌ای حزب وجود دارد. جامعه مدنی ترکیه تقسیم شده است؛ یعنی اصلاً نیاز ندارد الآن فکر کنیم که این فردا تقسیم خواهد شد، ابداً این نیست، تقسیم شده است. آن جا فرقه ها، طریقت ها، احزاب، گرایش‌های متفاوت فکری، نژادی و زبانی وجود دارد، این ساختار ترکیه است. به همین دلیل بحران‌های اجتماعی از این به بعد مبتنی بر اقتصاد خواهد بود؛ این برای پاسخ به سؤال اول شما.
سؤال: آقای راشد به نظر شما الآن پیروزی اردوغان و حزب عدالت و توسعه بیشتر ناشی از نقاط قوت و برنامه ریزی‌های حزب حاکم یا تاکتیک‌های انتخاباتی بود که به کار گرفته شد یا بیشتر ناشی از ضعف رقیب این میدان بود؟
راشد: رقیب اردوغان آقای قلیچ دار اوغلو قبلاً هم با آقای اردوغان رقابت کرده بود؛ یک چهره قوی نبود که بتواند با آقای اردوغان رقابت کند.
مجری: پیشرفت نسبتاً خوبی نسبت به گذشته داشت.
راشد: بله، رأی خیلی خوبی آورد، ولی اگر افراد جوان تری از داخل احزاب می‌آمدند شاید شانس بیشتری داشتند. چون ایشان فردی بوده که سال‌های سال در سیاست بوده، امتحان خود را داده، با اردوغان رقابت کرده بود و نمی‌توانست و پیش بینی می‌شد بیش از این نتواند رأی بیاورد. این مشکلی که داشتند یک رقیب جوان‌تر و قوی تری را اجازه ندادند؛ فرد دیگری مثل شهردار استانبول بود که به دلایلی برایش پرونده درست کردند یا شهردار آنکارا اگر این‌ها می‌آمدند شاید به نظرم شانس بیشتری برای پیروزی در انتخابات داشتند.
سؤال: آقای روشن چشم به نظر شما چه عواملی موجب شد اردوغان به رغم آن همه انتقاد‌هایی که وجود داشت نسبت به سیاست‌های داخلی، خارجی یا همین بحث خسارت‌های ناشی از آن زلزله‌های ویرانگری که در ترکیه اتفاق افتاد هم بتواند حزبش بیشترین کرسی‌های مجلس را از آن خود کند و هم در نهایت پیروز انتخابات باشد؟
روشن چشم: به طور مشخص اردوغان از یک ماتریسی از روش‌های متفاوتی را توانست به صورت خیلی هوشمندانه در جریان رقابت انتخاباتی به کار بگیرد، یعنی در عین حالی که این کشور هم دچار مشکل اقتصادی بود، هم مشکلاتی مثل زلزله را تجربه کرده بود، اما با استفاده از آن دگرسازی‌های داخلی که عمدتاً مبتنی بر بحث تروریسم و مقابله با تروریسم و این که طرف مقابل به سمت حمایت از محاسبات بین المللی خودش مجموعه و طیفی از استراتژی‌ها را به کار برد که توانست حمایت‌های منطقه‌ای و بین المللی را به کار بگیرد. شما می‌توانید به خوبی شاهد این باشید که اردوغان از تنش زدایی با اسرائیل، تنش زدایی با سوریه، از سیاست‌های جدید در قبال عراق، همین طور در منطقه قفقاز و همین طور به نوعی تعاملاتی که با روسیه انجام داد و یک دگرسازی هوشمندانه در خلال جنگ دریای سیاه و همجواری با روسیه این فرصت را داد که اردوغان در تقابل ظاهری با آمریکا خودش را متعلق به منطقه تصویرسازی کند و این تصویرسازی باعث شد که کشور‌های منطقه به کمک اردوغان بیایند.
سؤال: الآن این تصویرسازی که شما می‌گویید ما باید برداشت کنیم یک تاکتیک بوده یا یک راهبرد؟
روشن چشم: به طور مشخص یک تاکتیک بوده، نمونه آن در مورد ایران را چند روز اخیر اخبار؛ سازمان اطلاعات ملی ترکیه گفت ۱۵ نفر از جاسوسان اسرائیلی را که در مورد ایران در ترکیه فعالیت می‌کردند دستگیر کردیم. این در حالی است که طبق اخباری که خودشان انتشار دادند، این افراد چیزی حدود دو سال بوده تحت کنترل و نظارت فنی ترک‌ها بوده و رصد می‌کردند که چه فعالیت‌هایی انجام می‌دهند و این که در خلال انتخابات این افراد دستگیر می‌شوند و یک نوع پروپاگاندای منطقه ای، به خصوص تعامل راهبردی و امنیتی با ایران می‌تواند این پیام را داشته باشد که در واقع اردوغان در یک رابطه معناداری با ایران قرار دارد.
سوال: ارسال پیام‌های مثبت برای جلب حمایت کشور‌های همسایه و منطقه.
روشن چشم: بله، دقیقاً همین است. این در حالی است که تجربه تاریخی به خصوص پس از به قدرت رسیدن اردوغان نشان می‌دهد که یکی از رقبای اصلی ایران و عربستان در منطقه؛ ترکیه است و حتی خوانش متفاوت اسلام گرایی این کشور باعث شده که به سمتی از ملی گرایی و فراملی گرایی منطقه‌ای حرکت کند. این سیاست خارجی آقای اردوغان سازمانی تحت عنوان سازمان کشور‌های ترک زبان را شکل داده که این سازمان و ناتوی ترکی که به سمت ایجاد همان حلقه‌های فرهنگی و ایدئولوژیک حرکت می‌کند چطور ممکن است یک کشوری که با این تاکتیک و راهبرد در حوزه سیاست خارجی الآن بیاید به نوعی به صورت هوشمندانه و نوعی تعامل قرار بگیرد. به نظر می‌رسد این یک تاکتیک است؛ تاکتیکش هوشمندانه بوده، توانست با یک غیرسازی با کشور‌های غربی به صورت مشخص با آمریکا و تعامل راهبردی با کشور‌های منطقه‌ای از جمله مصر، عربستان، اسرائیل، ایران، سوریه و عراق یک فضای جدیدی را برای خود از طریق حمایت‌های منطقه‌ای جلب کند و در حوزه داخلی خود همین تکنیک را در قالب تروریسم داخلی به خصوص پ. ک. ک که در واقع سالیان سال استراتژی مبارزه مسلحانه را در قبال ترکیه داشتند ایجاد کند و در این فضا نقش آفرینی کند.
سؤال: آقای راشد به نظر شما چه درس‌هایی می‌شود از نتایج انتخابات ترکیه گرفت؟
راشد: بزرگترین درسی که به نظر من می‌شود گرفت این است که ملت ترکیه به رغم همه مشکلاتی که دارند؛ الآن تورم ۸۵ درصدی، ناامنی‌های امنیتی در بعضی شهر‌ها به خصوص جنوب شرقی و بیکاری به حکومتشان به خصوص به اردوغان وفادار ماندند؛ این خیلی جالب است. چون اردوغان هم برای این‌ها کار کرده، مردم فراموش نکردند، زمانی لائیک ها، بالأخره مساجد به طویله تبدیل شده بودند در ترکیه، وقتی که حزب عدالت و توسعه آمد سر کار، ژنرال‌هایی که بر مردم حاکم بودند این اردوغان بود که این‌ها را کنار زد، مساجد به ملت بازگشت، حجاب به مردم بازگشت، وجهه اقتصادی مردم ترکیه خیلی تغییر پیدا کرد. یک کشور فقیری بود در زمان حکومت‌های لائیک، اردوغان توانست ترکیه را به بیستمین کشور اقتصادی دنیا تبدیل کند. این رقم‌های خیلی زیادی مثلاً حدود نزدیک ۸۰ هزار نفر اتباع خارجی الآن در ترکیه به کار تولید مشغول هستند. تولید رونق گرفته، سرمایه گذاری رونق گرفته، حدود ۶۱۴ میلیارد دلار سرمایه گذاری خارجی به ترکیه آمده؛ این‌ها چیز‌های کمی نیست، حجاب، مسأله اسلام گرایی؛ این‌ها مسائل مهمی است. مردم ترکیه این‌ها را فراموش نکردند، دوباره به فردی که این‌ها را از دست این ژنرال‌ها و لائیک‌ها نجات داده بود دوباره به این رجعت کردند و به ایشان رأی دادند.
سؤال: نظر شما چیست آقای روشن چشم؟
روشن چشم: به نظرم عمق نفوذ اجتماعی اردوغان با توجه به سبقه‌ای که می‌توانیم در یک دهه گذشته در نظر بگیریم کاهش پیدا کرده، اردوغانی که در شب کودتای ۲۰۱۶ توانست جمعیت خیلی عظیمی را به خیابان‌ها بکشاند و مانع از اجرای کودتا شود، در انتخابات ۲۰۲۳ به دور دوم کشیده شد؛ بنابراین شیب تغییرات و شیب نفوذ اجتماعی اردوغان کاهش پیدا کرده و مخالفین اردوغان توانستند از این فضا برای یک بازآفرینی جدید خودشان در ساختار سیاسی ترکیه ایجاد کنند. این واقعیت است که فردای انتخابات یک فضا و فصل جدیدی در ترکیه است. فصلی که هژمونی اردوغان به مانند سابق حاکم نیست و این آسیب پذیری می‌تواند بستر‌ها و مجموعه‌ای از روش‌ها و تاکتیک‌هایی باشد که مخالفین آن می‌توانند در فرایند‌های روبرو و در مناسبات جدید قدرت به کار گیرند.
سوال: اصلاً فضا ۵۰ - ۵۰ دو قطبی شده.
روشن چشم: یعنی در مناسبات پیش روی قدرت بار دیگر ساختاربندی شوند و آن ساختار قدرت را به چالش بکشند؛ بنابراین آینده ترکیه؛ آینده پر تنشی است. شاید بعضی از تحلیلگران حتی از نزاع‌های داخلی صحبت می‌کنند، اما به نظر من فضای ترکیه به سمت امنیتی شدن شدید حرکت خواهد کرد و این را می‌طلبد.
سؤال: آقای باقریان جمع بندی حضرت عالی را دریافت کنیم در خصوص این موضوع و درس‌هایی که می‌توانیم از انتخابات ترکیه بگیریم.
باقریان: یکی از نکات مهم در انتخابات ترکیه؛ میزان مشارکت است. انتخابات در ترکیه یک سنت است. چند ماه دیگر انتخابات شورا‌های محلی هم خواهیم داشت. به همین دلیل ترک‌ها در هر یکی دو سالی انتخابات دارند و با این موضوع عجین هستند. ولی میزان مشارکت در ترکیه، مشروعیت انتخابات و نظام را به دنبال می‌آورد. خیلی از کشور‌های اروپایی تقریباً به نصف این رقم‌ها هم نمی‌رسند، به همین دلیل آقای اردوغان می‌تواند یعنی توانایی اش را داشته که مردم را به پای صندوق بکشاند و این خیلی مهم است. به هر حال آن‌ها یک چیزی دارند به اسم کِرِختی در جامعه که با این مسائل از بین می‌رود. این است که جامعه ترکیه؛ جامعه پویا و فعالی است، سیاست در ترکیه پویا است این را ما می‌بینیم، سیاست در تمام لایه‌های جامعه تسری پیدا کرده، یعنی حتی سیاست در بعضی مناطق کردنشینی که حتی شاید محروم از سواد اولیه حتی از اینترنت هم باشند، ولی به واسطه رؤسای قبایل و عشایر به ظرف آن هم کشیده شود. من اعتقادم این است که آقای اردوغان این طور که دوستان گفتند که قرار است یک نزاع داخلی، البته نه دوستانی که اینجا هستند، بعضی از تحلیل گران. نزاع داخلی خواهیم داشت، نه که نخواهیم داشت، اما نه به این صورت که نزاع. نزاع بر سر نان است؛ یعنی آزادی منفی. مضاف بر این که ترکیه باید تصمیم بگیرد که شرقی بودن و غربی بودنش را تعیین کند. ترکیه به عنوان یک کنشگر بزرگ در نظام بین الملل، شرق و غرب را تعیین نمی‌کند، ولی برآیند نیرو‌ها به جایی ختم می‌شود که ترکیه در این مسیر قرار گرفته؛ یعنی هاب بودن انرژی، به طور مثال؛ جنگ اوکراین که به درازا خواهد کشید و ساحل دار بودن به دریای سیاه؛ این‌ها همه نکات مهم است، مضاف بر این که مسأله سوریه، الآن ترکیه دیگر همسایه سوریه نیست، همسایه یک عرب شده، الآن ترکیه اگر مشکلی با سوریه داشته باشد، آن مشکل با لیگ عراق خواهد بود. این است که آقای اردوغان اگر راجع به هژمونی آقای اردوغان بخواهیم صحبت کنیم؛ آقای اردوغان قبل از انتخابات، هژمونی اش دچار مشکل شده، ربطی به انتخابات ندارد که، یعنی مسأله سوریه از قبل رویش بحث شده، مسأله قره باغ قبل از آن به وجود آمده، به هر حال مسأله ملی گرایی در بعضی از این‌ها وجود دارد، ولی ملی گرایی تقسیم شده ما ملی گرایی و توران گرایی داریم، اجتماع دولت‌های ترک داریم در آسیا به نام قفقاز، در مقابل این؛ روس ها، یعنی آن استاد نشنالیست روس‌ها در مقابل این می‌ایستند، این طور نیست که هژمونی داشته باشد و الآن بگوییم ندارد. نه عملاً این طور نیست. آن کودتایی هم که دوستمان فرمودند آن کودتا نبود، خود آقای اردوغان هم می‌گوید شبه کودتا. ما وقتی که خودشان شبه کودتا می‌دانند بهتر است که از آن کودتا استفاده نشود. به هر حال ما روز‌های سختی خواهیم داشت؛ روز‌های سخت مبتنی بر اقتصاد خواهد بود و برای همین نیرو‌های شرق و غرب.