در عصر جدید در تمامی کشور‌های توسعه یافته و حتی جهان سوم موضوع اقتصاد بهره وری به اولویتی ملی تبدیل شده است.
روز بهره وری و بهینه سازی مصرف، روز بهره وری و بهینه سازی مصرف، بهانه‌ای برای تکرار اهمیت استفاده مؤثر و مطلوب از زمان، امکانات، سرمایه، فرصت‌ها و نیروی انسانی در جهت تولید، بهینه سازی مصرف و در نتیجه، رسیدن به رشد و شکوفایی همه جانبه اقتصادی و اجتماعی در جامعه است.
بهره وری در لغت
بهره وری در لغت معنای بهره بر، سودبرنده و کامیاب و همچنین به مفهوم راندمان و بازده است. در تعریف مفهومی بهره وری؛ استفاده مطلوب، موثر و بهینه از همه لحظه ها، مجموعه امکانات، ظرفیت ها، پتانسیل ها، سرمایه ها، نیرو‌ها و منابعی است که به انسان برای رسیدن به رشد و شکوفایی همه جانبه کمک می‌کند.
در واقع انسان با بیشترین استفاده از کمترین امکانات به بهره وری بالایی دست می‌یابد.
برای این که بتوانیم بهره وری را به حداکثر برسانیم باید اهداف بهره وری را در سطح ملی تنظیم کنیم. - ضرورت بحث بهره وری اگر می‌خواهیم در دنیای پر رقابت امروزی، رونق اقتصادی، اجتماعی و زندگی بهتری داشته باشیم، لازم است به بهره وری بالایی برسیم؛ زیرا ایستادگی و تداوم حیات در صحنه جهانی، سرعت و دقت افزون تری می‌طلبد.
با توجه به آنکه در سه دهه اخیر، شاهد تحول‌های بزرگ اجتماعی، سیاسی و اقتصادی از جمله انقلاب، جنگ، توطئه‌های استکبار جهانی و همچنین بلایای طبیعی متعدد بوده و فرصت‌های بسیاری را از دست داده ایم، باید برای جبران ویرانی ها، گرفتاری‌ها و رفع تنگنا‌های موجود، زمان را به همراه حفظ کیفیت و کمیت به بند کشیم.
البته این مسئله جز با توجه به اصل بهره وری، شدنی نیست، وگرنه رقابت‌های آینده، طومار هر کشوری را در هم خواهد پیچید. در حال حاضر، در برخی کشور‌های توسعه یافته با وجود محدودیت منابع، سرمایه گذاری‌های فراوانی در راه بهبود بهره وری در سطح ملی، منطقه ای، بخشی، سازمان ها، مؤسسه‌ها و حتی افراد انجام می‌گیرد.
آنان پیشرفت روزافزون خود را مرهون توجه به اصل بهره وری می‌دانند.
در ادامه به صورت ساده توضیح می‌دهیم که این دو مفهوم در تعریف بهره وری چیست.
۱) اثرگذاری (effectiveness)
اثرگذاری را می‌توان با کیفیت کار تعریف کرد. زمانی که کار‌ها به شکل صحیح انجام شوند و سازمان را در مسیر رسیدن به اهداف قرار دهند، یعنی سازمان اثرگذاری مطلوبی داشته است.
به عنوان مثال تصور کنید در یک کارخانه با خرید یک دستگاه جدید می‌توان در یک دقیقه به جای صد محصول، پانصد محصول تولید کرد.
پس خرید این دستگاه اثرگذاری سازمان را افزایش می‌دهد و یک کار درست است.
۲) کارایی (efficiency)
کارایی در تعریف بهره وری درباره کمیت کار‌ها صحبت می‌کند. کارایی بالا یعنی کار درست را با صرف کمترین میزان منابع انجام دهیم.
البته این صرفه جویی در منابع و هزینه‌ها باید به گونه‌ای باشد که با اثرگذاری سازمان آسیبی نرساند. یعنی کیفیت کار نهایی را پایین نیاورد.
کارایی × اثر گذاری = بهره وری
کدام یک نقش مهم‌تری در بهره وری دارد؟ کارایی یا اثرگذاری؟
این دو فاکتور هر دو به یک اندازه اهمیت دارند و اگر یکی از آن‌ها مشکل داشته باشد، نمی‌توان گفت سازمان با بیشترین سطح بهره‌وری کار می‌کند.
مثلا یک کارگاه تولیدی لباس را تصور کنید که خیاطان حرفه‌ای را استخدام کرده که می‌توانند با در کوتاه‌ترین زمان ممکن لباس‌هایی باکیفیت بالا تولید کنند و بهترین چرخ خیاطی‌ها را هم در اختیار داشته باشند. این کارگاه در ایران قرار دارد، اما لباس‌های سنتی هندی را به صورت انبوه تولید می‌کند.
این محصول مورد نیاز مردم ایران نیست و هرچقدر هم کارایی کارگاه بالا باشد، چون اثربخشی ندارد، نمی‌تواند بهره وری بالایی به دست آورد. اجازه بدهید برای کارایی پایین و اثربخشی زیاد در تعریف بهره وری هم مثال بزنیم. کارخانه‌ای را تصور کنید که در زمینه تولید ماشین لباسشویی فعالیت می‌کند و محصولات آن کیفیت بالایی دارند، اما امکانات این کارخانه برای تولید تنها ۳ ماشین لباسشویی در طول یک روز کافی است.
در این صورت اثربخشی محصولات بالاست، اما به دلیل پایین بودن کارایی و ناتوانی در تأمین نیاز بازار، با مشکل بهره وری مواجه می‌شود. انواع شاخص‌های سنجش بهره وری انواع شاخص‌های سنجش بهره وری چیست؟ روش‌های مختلفی برای محاسبه میزان بهره وری در سازمان وجود دارد. در واقع، این روش‌ها بهره وری را در قسمت‌های مختلف سازمان بررسی می‌کنند.
در ادامه به انواع روش‌های محاسبه این مفهوم در سازمان اشاره می‌کنیم:
۱) بازگشت سرمایه: گاهی اوقات نرخ بازگشت سرمایه نشان می‌دهد بهره‌وری کنونی سازمان روند نزولی داشته است، اما زمانی که این نرخ را در بلند مدت بررسی می‌کنیم، متوجه می‌شویم که بهره وری هم روند صعودی داشته.
۲) بهره وری فرایندها: برای سنجش این مفهوم در فرایندها باید میزان کارایی و اثربخشی هر فرایند موجود در کسب و کار را بررسی کرد.
۳) بهره وری در عملکرد: معمولا اکثر منابع و هزینه‌های سازمان برای عملکرد آن صرف می‌شود، به همین دلیل باید بهینه باشد تا بهره وری در سازمان افزایش پیدا کند.
۴) بهره وری زیست محیطی: این شاخص تأثیری که یک واحد صنعتی روی محیط زیست دارد را بررسی می‌کند.
۵) بهره وری انرژی: در این شاخص میزان انرژی که در فرایند‌های یک کسب و کار صرف می‌شود، مورد بررسی قرار می‌گیرد. کاهش مصرف انرژی به معنی کاهش هزینه است و نتایجی، چون افزایش بهره وری زیست محیطی را نیز به دنبال دارد.
۶) بهره وری منابع انسانی: مدیران برای سنجش میزان بهره وری سازمانشان باید بسنجند که کارایی و اثربخشی کارکنان در طول یک روز کاری یا حتی یک ساعت، چقدر است. آن‌ها همچنین باید عوامل اثرگذار روی این موضوع را بررسی کنند.
۷) بهره وری مالی: این موضوع به همان تعریف عام اشاره دارد؛ مدیران باید بررسی کنند چه مقدار از درآمد شرکت برای هزینه‌ها صرف می‌شود و نسبت هزینه به خروجی چقدر است.
منابع: بیتوته، حسابرسی محک،آکادمی ارشیا